Περιεχόμενα
Εκλογικές ιστορίες #11 – 11 Μαΐου 1958
43… και σήμερα για τις εκλογές
Οι αρχαιρεσίες του 1958 σηματοδότησαν μια πρωτοφανή, για τη χώρα, εποχή με το πλασάρισμα στη δεύτερη θέση της αριστερής ΕΔΑ και τον καταποντισμό του Κέντρου.
Το κλίμα: τα κεντρώα πολιτικά κόμματα της κατακερματισμένης από το 1957, βενιζελικής παράταξης είχαν συμμαχήσει με την ΕΔΑ και με δεξιές πολιτικές δυνάμεις που δεν συνεργάστηκαν με την ΕΡΕ το 1956, σχηματίζοντας τη Δημοκρατική Ενωση. Οι ηγέτες του Κέντρου (Σοφοκλής Βενιζέλος, Γεώργιος Παπανδρέου, Γεώργιος Καρτάλης) δεν επέδειξαν καμία προσπάθεια να συνδιαμορφώσουν με την Αριστερά ένα μίνιμουμ προγραμματικών θέσεων, με αποτέλεσμα τα βραχυπρόθεσμα εκλογικά κίνητρα του συνασπισμού να τον οδηγήσουν σε διάλυση λίγο μετά τις εκλογές.
Η διαφωνία Βενιζέλου και Παπανδρέου
Στις αρχές του το 1957, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Γεώργιος Καρτάλης ανέλαβαν την πρωτοβουλία να συνενωθούν οι κεντρώες δυνάμεις. Πράγματι, ο Σοφοκλής Βενιζέλος και ο Γεώργιος Παπανδρέου συμφώνησαν να συγχωνευθούν η Φιλελεύθερη Δημοκρατική Ενωση και το Κόμμα Φιλελευθέρων σε ένα ενιαίο κόμμα με κοινή αρχηγία. Οι προσωπικές τους αντιθέσεις όμως υποθήκευαν το όλο εγχείρημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι εφάρμοσαν μια διαφορετική στρατηγική απέναντι στον Καραμανλή, προκειμένου να υπερτερήσουν ο ένας έναντι του άλλου στην ενδοπαραταξιακή κούρσα ηγεσίας. Κάτι που εντέλει πλήρωσαν: ο Βενιζέλος απέβλεπε στην απομάκρυνση του Καραμανλή από την εξουσία μέσω της στήριξης κυβέρνησης της ΕΡΕ υπό άλλη ηγεσία (μάλιστα είχε προτείνει αυτό το σενάριο στον βασιλιά Παύλο) ενώ ο Παπανδρέου επιζητούσε προσέγγιση Φιλελευθέρων και ΕΡΕ μέσω συμφωνίας στο νέο εκλογικό νομοσχέδιο.
Ο Καραμανλής, ύστερα από τη μεσολάβηση του βασιλιά τον Νοέμβριο του 1957 να συνδιαλλαγεί με το Κόμμα Φιλελευθέρων για την αλλαγή του εκλογικού νόμου, ανέθεσε τη σχετική συζήτηση στον υπουργό Εσωτερικών Δημήτρη Τάκο) Μακρή. Οι συζητήσεις Παπανδρέου – Μακρή διήρκεσαν αρκετές βδομάδες, ώσπου στις 27 Φεβρουαρίου 1958 επιτεύχθηκε η τελική συμφωνία. Αυτή αφορούσε ένα σχέδιο εκλογικού νόμου ενισχυμένης αναλογικής που μπορεί να θύμιζε το εκλογικό σύστημα του 1951, αλλά είχε σημαντικές διαφορές ιδίως στην παραχώρηση εδρών στη δεύτερη κατανομή.
Η προειδοποίηση Μητσοτάκη
Βλέποντας μπροστά, ο Μητσοτάκης σε συζήτησή του με τον Παπανδρέου επεσήμανε τους κινδύνους και τις παγίδες για το Κόμμα Φιλελευθέρων από το σύστημα ενώ ο Καραμανλής είδε να αμφισβητείται ο νόμος και εκ των έσω από προεξέχοντα στελέχη του κόμματος και της κυβέρνησής του, όπως τον Γεώργιο Ράλλη, τότε υπουργό Συγκοινωνιών και Δημοσίων Εργων.
Ο Παναγής Παπαληγούρας επίσης, υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας, αρνήθηκε τη θετική του ψήφο και κατηγόρησε τον Καραμανλή για αυταρχική συμπεριφορά. Και οι δύο υπουργοί παραιτήθηκαν. Την οδό της παραίτησης ακολούθησαν δεκατρείς ακόμη βουλευτές της ΕΡΕ με συνέπεια η κυβέρνηση Καραμανλή να απωλέσει την κοινοβουλευτική της πλειοψηφία. Στην πολιτική κρίση του 1958, η οποία φαίνεται πως είχε μεγαλύτερες διαστάσεις από αυτές της εσωκομματικής αμφισβήτησης και των διαφωνιών για τον εκλογικό νόμο, ο Καραμανλής αιφνιδίασε το πολιτικό σύστημα: ζήτησε τη διάλυση της Βουλής και προκήρυξε εκλογές.
Πολιτικά, η διετία 1956-1958 η αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΡΕ αφορούσε στον εξηλεκτρισμό, τα έργα υποδομής, την εκβιομηχάνιση και τον προσανατολισμό προς τις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σημαντικό σημείο σε όλο αυτό το εγχείρημα εκσυγχρονισμού ήταν πως οι κοινωνικές μεταλλαγές επέδρασαν στον αστικό χώρο: εντεινόμενη αστικοποίηση, μετανάστευση, περισσότερες ευκαιρίες για εργασία, υψηλότερη ποιότητα ζωής, δυνατότητες πρώιμου καταναλωτισμού.
Η ίδρυση της ΕΔΑ
Την 1η Αυγούστου 1951 είχε υπογραφεί η συμφωνία για την ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), που στην αρχή αποτέλεσε συνασπισμό κομμάτων, για να μετατραπεί αργότερα σε ενιαίο κόμμα.
Το πρακτικό της συμφωνίας υπογράφτηκε από τον Γιάννη Πασαλίδη του Σοσιαλιστικού Κόμματος, τον Δημήτρη Μαριόλη εκ μέρους του Δημοκρατικού Συναγερμού, τον Σταμάτη Χατζήμπεη στο όνομα των Αριστερών Φιλελευθέρων και τον Μιχάλη Κύρκο του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος. Από την πρώη στιγμή η ΕΔΑ άρχισε να μοιάζει με το συνασπισμό κομμάτων του ΕΑΜ. Βέβαια από τα παρασκήνια κινητήριος μοχλός της ΕΔΑ ήταν το παράνομο ΚΚΕ.
Υπερενισχυμένη αναλογική
Το εκλογικό σύστημα: οι αρχαιρεσίες διεξήχθησαν με τον νέο εκλογικό νόμο, που είχε ψηφιστεί επί υπηρεσιακής κυβέρνησης και προέβλεπε (υπερ)ενισχυμένη αναλογική.
Ο νέος εκλογικός νόμος έθετε ως όριο συμμετοχής στη β’ κατανομή το 25% για αυτοτελές κόμμα, το 35% για συνασπισμό δύο κομμάτων και το 40% για συνασπισμό περισσότερων κομμάτων.
Το εκλογικό σύστημα πριμοδοτούσε λοιπόν με έδρες τα πρώτα δύο κόμματα εις βάρος των υπολοίπων και σκοπό είχε, πλην της πριμοδότησης του νικητή, τη μείωση της δύναμης της αριστερής ΕΔΑ, η οποία προβλεπόταν να έρθει τρίτη. Φευ…
Στο σύστημα αυτό είχαν συμφωνήσει και τα δύο μεγάλα κόμματα της εποχής, ΕΡΕ και Κόμμα Φιλελευθέρων. Πλην όμως η ΕΔΑ τελικά πήρε τη δεύτερη θέση σε ψήφους και έλαβε λόγω της πριμοδότησης τις περισσότερες έδρες στην ιστορία της.
Η άνετη νίκη της ΕΡΕ
Τα αποτελέσματα: οι εκλογές διεξήχθησαν από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Γεωργακοπούλου. Πέντε πολιτικοί σχηματισμοί συμμετείχαν (τρία κόμματα και δύο συνασπισμοί).
Η δεξιά παράταξη που βρισκόταν στην εξουσία από το Νοέμβριο του 1952, αρχικά ως Ελληνικός Συναγερμός υπό τον στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο και έπειτα ως ΕΡΕ υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, κερδίζει ξανά τις εκλογές με ποσοστό 41,16%, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση με 171 έδρες.
Τη μεγάλη όμως έκπληξη στις εκλογές του 1958 κάνει η Ενωμένη Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) που καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με ποσοστό 24,42% και, ενισχυόμενη από την δεύτερη κατανομή ψήφων, φτάνει τις 79 έδρες. Ήταν η πρώτη φορά στην ελληνική κοινοβουλευτική ιστορία που η Αριστερά έγινε αξιωματική αντιπολίτευση.
Εντυπωσιακά ήταν τα ποσοστά της ΕΔΑ στα αστικά κέντρα της χώρας και ειδικότερα στις εργατικές συνοικίες όπου συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία. Ενδεικτικά: Α’ Αθήνας 33,8%, Β’ Αθήνας 46,3%, Α’ Πειραιά 35%, Β’ Πειραιά 60,8%, Δήμος Θεσσαλονίκης 43,4%, Υπόλοιπο Θεσσαλονίκης 33,6%.
Καταποντίστηκε το Κέντρο
Από την άλλη, η φιλελεύθερη – βενιζελική παράταξη καταποντίστηκε, λαμβάνοντας ποσοστό 20,67%, πληρώνοντας την παροιμιώδη πλέον ενδοπαραταξιακή διαμάχη του Σοφοκλή Βενιζέλου και του Γεωργίου Παπανδρέου – κέρδισε μόλις 36 έδρες.
Στις 10 έδρες με 10,62% πήγε η Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ενωσις. Η ΠΑΔΕ αποτελούνταν από το Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη, την Εθνική Προοδευτική Ενωση Κέντρου (ΕΠΕΚ) του Σάββα Παπαπολίτη, το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ) του Στέλιου Αλλαμανή και το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων του Αλέξανδρου Μπαλτατζή. Ο Αλαμμανής είχε διαδεχθεί τη διαρχία των Αλέξανδρου Σβώλου και Γεώργιου Καρτάλη, που στο μεταξύ είχαν πεθάνει.
Τέλος, η Ενωσις Λαϊκών Κομμάτων (ΕΛΚ), που απαρτιζόταν από το Λαϊκό Κόμμα, το Λαϊκό Κοινωνικό Κόμμα του Στέφανου Στεφανόπουλου και το Κόμμα Εθνικοφρόνων του Θεόδωρου Τουρκοβασίλη, απέσπασε το 2,9% και 4 έδρες.
Συνολικά ψήφισαν 3.863.982 Ελληνες με μόλις 16.197 άκυρα / λευκά!
Συγκυριακό το υψηλό ποσοστό της Αριστεράς
Στις εκλογές του 1958, λειτούργησαν συγκυρίες, που επέτρεψαν στην ΕΔΑ να φτάσει σε τόσο υψηλό ποσοστό. Με δεδομένη την πολυδιάσπαση του Κέντρου και τη μειωμένη του υπόληψη, άρα με δεδομένη την ανυπαρξία ενός υπολογίσιμου, κυβερνητικών αξιώσεων, ανταγωνιστή της ΕΡΕ, πλατιές μάζες, που για διάφορους λόγους ψήφιζαν Βενιζέλο ή Παπανδρέου, προσανατολίστηκαν προς την ΕΔΑ. Ηταν, κυρίως, λαϊκά στρώματα ΕΑΜικής προέλευσης, που το γενικότερο κλίμα τις απελευθέρωνε από αναστολές και από λογικές του «μικρότερου κακού». Ενθαρρύνονταν ακόμη να «γείρουν» προς την ΕΔΑ, απ’ τη στιγμή που στους συνδυασμούς της είχαν προσχωρήσει αρκετοί γνωστοί πολιτικοί παράγοντες «φιλελεύθερης» ή και «δεξιάς» προέλευσης (Ηλίας Τσιριμώκος, Σταμάτης Μερκούρης, Γιώργος Μπακόπουλος, Τάσος Βουλόδημος, Κομνηνός Πυρομάγλου και άλλοι).
Στην αύξηση του ποσοστού δεν πρέπει ακόμη να παραγνωριστεί η λαϊκή αγανάκτηση για την αρνητική στάση των αστικών κομμάτων και των ΝΑΤΟικών στο Κυπριακό (θέμα που… έκαιγε από τότε), σε αντίθεση με τα θετικά αισθήματα που έτρεφε ο λαός απέναντι στη Σοβιετική Ενωση. Ηταν άλλωστε πολύ πρόσφατες οι μεγάλες αντιΝΑΤΟικές διαδηλώσεις για το Κυπριακό, όπως της 9ης Μάη 1956, κατά τη διάρκεια της οποίας δολοφονήθηκαν τρεις νεολαίοι διαδηλωτές και τραυματίστηκαν εκατοντάδες άτομα.
Σοβαρό ρόλο, επίσης, έπαιξε και η αρνητική στάση της ΕΔΑ στο θέμα της εγκατάστασης αμερικανικών πυραυλικών βάσεων στην Ελλάδα, σε αντίθεση με το Κέντρο που την υποστήριζε. Ταυτόχρονα, επέδρασε και το ότι οι εκλογές έγιναν σε συνθήκες λιγότερο άσχημες απ’ ό,τι στο παρελθόν. Ενώ φαίνεται ότι λειτούργησε αρνητικά για το Κέντρο και υπέρ της ΕΔΑ και η συμπαιγνία ΕΡΕ – Παπανδρέου, που είχαν κατασκευάσει τον εκλογικό νόμο της υπερενισχυμένης αναλογικής.
Ο μεγάλος νικητής και η CIA
Το μετά: η ιδιαιτερότητα των εκλογών της 11ης Μαΐου 1958 είναι πως το αποτέλεσμα της κάλπης διέρρηξε την τότε… κανονικότητα του μεταπολεμικού θεσμικού πλαισίου, με την ΕΔΑ δεύτερο κόμμα. Και, κατά γενική ομολογία πλέον από ιστορικούς και ιστοριογράφους, αποτέλεσε και το έναυσμα για το πραξικόπημα του 1967. Ήδη από το 1958 άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες μυστικές ομάδες στρατιωτικών και παραστρατιωτικών, υπό τον φόβο του να γίνει κάποια στιγμή κυβέρνηση η ΕΔΑ ενώ και στις ΗΠΑ παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις.
Το φάντασμα της Αριστεράς θα πλανιόταν πλέον ξανά στον αέρα εννέα μόλις χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, δίνοντας κατ’ αρχάς αυτοπεποίθηση στην ίδια την Αριστερά και εξάπτοντας τη φαντασία των εθνικοφρόνως σκεπτομένων για επαπειλούμενη ως «κόκκινη κατάληψη» της εξουσίας.
Σύμφωνα, δε, με στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια, έντονη υπήρξε η ανάμειξη των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, τόσο στην προεκλογική όσο και στη μετεκλογική περίοδο. Στο βιβλίο τού Αλέξη Παπαχελά «Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας», αναφέρεται ότι με εντολή του αρχηγού της CIA, Αλεν Ντάλες, διατέθηκε ένα μεγάλο ποσό για «τον επηρεασμό του αποτελέσματος και τη χρηματοδότηση ορισμένων κομμάτων και υποψηφίων». Το αποτέλεσμα των εκλογών εξέπληξε τους Αμερικανούς, οι οποίοι υπολόγιζαν ότι 9 χρόνια μετά τον Εμφύλιο θα είχαν μειώσει αισθητά τη δύναμη της Αριστεράς στην Ελλάδα.
Ωστόσο το σημαντικό ήταν ο μεγάλος νικητής των εκλογών: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος εμπέδωσε την πολιτική σταθερότητα και σταθεροποίησε τη δική του θέση στην παράταξή του, ύστερα από την εκ των έσω αμφισβήτηση και ανατροπή του.
Η τρίτη παράμετρος ήταν ο μεγάλος χαμένος: η συντριβή του Κόμματος των Φιλελευθέρων που έκτοτε δεν σήκωσαν ξανά κεφάλι εκλογικά και χάθηκαν στη λήθη της ιστορίας…
