Εκλογικές ιστορίες #15 – 23 Σεπτεμβρίου 1879
39… και σήμερα για τις εκλογές
Οι ελληνικές βουλευτικές εκλογές του 1879 διεξήχθησαν από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, την Κυριακή, 23 Σεπτεμβρίου 1879.
Το κλίμα: οι εκλογές χαρακτηρίστηκαν από πεισματώδη προεκλογική εκστρατεία. Από τότε θεσμοποιήθηκαν οι διαδηλώσεις και οι ψηφοθηρικές εκδρομές.
Οι εκλογές του 1879 δεν έφθασαν σε έκτροπα προηγούμενες ψηφοφορίες. Παρ’ όλα αυτά οι εφημερίδες τις εποχής μιλούν για ρουσφέτια, υποσχέσεις, απειλές, ακόμη και για ανάμειξη ληστών στο προεκλογικό αγώνα.
Σε αντίθεση πάντως με την εποχή του Όθωνα, οι κυβερνήσεις δεν χρησιμοποιούσαν συστηματικά μεθόδους εξαναγκασμού για να πείσουν τους εκλογείς. Αυτόν τον κανόνα παραβίαζαν κάποιοι δημόσιοι υπάλληλοι ή φανατικοί οπαδοί στα χωριά. Σπάνια ακούγονταν κατηγορίες για εξαγορά ψήφων. Πάντως, η πατρωνία, με τη μορφή διορισμών, μεταθέσεων, δανείων κλπ. και η συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού μηχανισμού, αποτελούσαν συχνό φαινόμενο.
Αντίθετα με άλλες χώρες της Ευρώπης, στα τέλη του αιώνα, δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα. Στην Ελλάδα πολλές κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν μέσω των πελατειακών σχέσεων και με τη μεγάλη, συγκριτικά με άλλες χώρες, κοινωνική κινητικότητα. Τα δύο μεγάλα κόμματα δεν προσπάθησαν να δώσουν ένα τοπικό ή κοινωνικό-ταξικό στίγμα. Παρατηρείται επίσης σχετική αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία. Όμως, όλα τα κόμματα απευθύνονταν ιδιαίτερα στους αγρότες, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού.
Πρώτη φορά… σε μία ημέρα
Το εκλογικό σύστημα: οι εκλογές διεξήχθησαν με βάση τον εκλογικό νόμο του 1864 που ψήφισε η Β’ Εθνοσυνέλευση, που προέβλεπε «πλειοψηφικό σύστημα» και «εκλογή με σφαιρίδια», και τον νόμο ΧΜΗ’ «Περί εκλογής βουλευτών» του 1877 όπου και καθιερώθηκαν πολλές από τις λεπτομέρειες της διαδικασίας που ισχύουν μέχρι και σήμερα.
Για πρώτη φορά υπήρξε ενεργός συμμετοχή της δικαστικής εξουσίας στις εκλογές. Τόσο στον καταρτισμό των εκλογικών καταλόγων όσο και κατά την ημέρα της ψηφοφορίας, όπου καθιερώνεται η παρουσία δικαστικού αντιπροσώπου. Επίσης για πρώτη φορά Ο χρόνος της ψηφοφορίας παύει να είναι πολυήμερος και καθιερώνεται η μία μέρα, από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου – όπως ισχύει έως σήμερα.
Οι βουλευτικές εκλογές του 1879, λοιπόν, ήταν οι πρώτες που ολοκληρώθηκαν μέσα στην ίδια ημέρα, Κυριακή από τις 05:59 το πρωί μέχρι στις 17:38 το απόγευμα, στα κατά τόπους σχολεία αρρένων, αφού μέχρι τότε η ψηφοφορία διαρκούσε 4 μέρες και γινόταν μέσα στους ιερούς ναούς.
Η κάθε εκλογική περιφέρεια εξέλεγε διαφορετικό αριθμό βουλευτών ανάλογο με τον πληθυσμό της. Για τις εκλογές του 1879 χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία της απογραφής που έγινε την άνοιξη του ίδιου έτους. Τον μεγαλύτερο αριθμό βουλευτών – 8 – εξέλεγε η επαρχία της Αττικής, και ακολουθούσαν με 6 βουλευτές οι επαρχίες Λακεδαίμονος, Τροιζηνίας, Ηλιείας, Μαντίνειας, Γορτυνίας και Πατρών. Με 1 βουλευτή εκπροσωπούνταν οι επαρχίες των Παξών και της Αίγινας.
Το παράβολο
Συνολικά οι εκλογικές περιφέρειες ήταν 63, οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι 426.442 (περίπου το 25% του συνολικού πληθυσμού) και ψήφισαν 275.974 (περίπου το 16,8% του πληθυσμού). Οι υποψήφιοι βουλευτές ήταν 538 και οι κοινοβουλευτικές έδρες 209. Οι υποψήφιοι είχαν πληρώσει «δια τα εκλογικά είδη» (σ.σ. παράβολα όπως θα λέγαμε σήμερα) – 107.500 δραχμές.
Οι υποψήφιοι βουλευτές προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τα μεσαία και τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όπως και κατά την προηγούμενη περίοδο. Πολλοί ήταν δικηγόροι και δημόσιοι υπάλληλοι. Σε αντίθεση με τους υποψηφίους, τα κομματικά μέλη προέρχονταν και από τα κατώτερα στρώματα.
Σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσοι οι υποψήφιοι στην περιφέρεια. Η κάθε κάλπη, φτιαγμένη από λευκοσίδηρο, χωριζόταν εσωτερικά σε δυο μέρη που αντιστοιχούσαν εξωτερικά σε δυο χρώματα, μαύρο και άσπρο. Το δεξιό μέρος και στην εμπρόσθια πλευρά του είχε τη λέξη «ΝΑΙ» με κεφαλαία, ήταν άσπρο, το αριστερό, που είχε τη λέξη «ΟΧΙ» επίσης με κεφαλαία, ήταν μαύρο. Στο πάνω μέρος κάθε κάλπης ήταν τοποθετημένος σωλήνας σε γωνία 25 μοιρών, που είχε μάκρος 27 και διάμετρο 12 εκατοστά. Ο ψηφοφόρος έπρεπε να περάσει από όλες τις κάλπες και να πάρει από τον υπάλληλο, που στεκόταν μπροστά από την καθεμιά και έπρεπε να φωνάζει ποιου υποψήφιου ήταν η κάλπη, μια μικρή μολυβένια μπάλα, το σφαιρίδιο. Μόλις το έπαιρνε σήκωνε το χέρι, κρατώντας το ανάμεσα στο μεγάλο δάκτυλο και το δείκτη για να δείξει ότι ήταν ένα και μόνο, και κατόπιν έβαζε το χέρι του μέσα στο σωλήνα και το έριχνε στο χώρισμα που αντιστοιχούσε στο «ΝΑΙ» ή στο «ΟΧΙ».
Ο τρόπος αυτός ίσχυσε μέχρι το 1920.
Κερδισμένη η παράταξη Κουμουνδούρου
Τα αποτελέσματα: τη σχετική πλειοψηφία στη νέα Βουλή κέρδισε και πάλι η παράταξη Κουμουνδούρου με 95 από τις 209 έδρες. Στις εκλογές και του 1875 και του 1879 κανένα κόμμα δεν κέρδισε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1884, τα δύο μεγάλα κόμματα, του Χαρίλαου Τρικούπη και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, έλεγχαν το 92,2% των εδρών στο Κοινοβούλιο. Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός θεμελιώθηκαν…
Το μετά: η Βουλή διαλύθηκε μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας και προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 20 Δεκεμβρίου 1881, που ανέδειξαν νικητή τον Τρικούπη και της παρατάξεώς του, η οποία έφερε τον τίτλο «Πέμπτο Κόμμα» ή «Νεωτεριστικό Κόμμα».
