Περιεχόμενα
Εκλογικές ιστορίες #16 – 26 Ιανουαρίου 1936
38… και σήμερα για τις εκλογές
Οι εκλογές του 1936 ήταν οι τελευταίες του Μεσοπολέμου και οι τελευταίες πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Έλληνες θα πήγαιναν ξανά στις κάλπες μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής, το 1946, ήτοι ύστερα από δέκα ολόκληρα χρόνια.
Το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα
Το κλίμα: μετά τη χρυσή τετραετία της ανάπτυξης, της σταθερότητας και της δημιουργίας 1928-32, με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και πρόεδρο της Δημοκρατίας τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ακολούθησε μία πολυτάραχη τετραετία με σημαντικά γεγονότα για την Ελλάδα και με πολλές εναλλαγές πρωθυπουργών και κυβερνήσεων. Ανάμεσα στα σημαντικά γεγονότα, άλλη μια η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στις 6 Ιουνίου 1933 που είχε μεγάλο αντίκτυπο στο εσωτερικό και εξωτερικό.
Οι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 διεξήχθησαν από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Δεμερτζή με το σύστημα της απλής αναλογικής. Η επάνοδος του Βασιλιά Γεωργίου Β΄, μετά το αμφιλεγόμενο για πολλούς, δημοψήφισμα της 10ης Οκτωβρίου 1935, επέβαλε την αλλαγή του Συντάγματος, εξ ου και ο βασιλιάς διέλυσε τη Βουλή και προκήρυξε τις εκλογές για την σύσταση Αναθεωρητικής Βουλής.
Εννέα κόμματα μπήκαν στη Βουλή
Το εκλογικό σύστημα: οι αρχαιρεσίες διεξήχθησαν με απλή αναλογική με ευρεία περιφέρεια.
Στις εκλογές συμμετείχαν μόλις 1.278.085 ψηφοφόροι που αντιπροσώπευαν το 20,86% του νόμιμου πληθυσμού της χώρας (6.127.593).
Τα αποτελέσματα: το Κόμμα Φιλελευθέρων με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Σοφούλη έλαβε 474.651 ψήφους, 37,26% και 127 έδρες και το Λαϊκόν Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη 281.597, 22,1% και 72 έδρες αντίστοιχα.
Στη Βουλή μπήκαν επίσης η Γενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ενωσις με 19,89% και 60 έδρες, το Παλλαϊκόν Μέτωπον του Νίκου Ζαχαριάδη με 5,76% και 15 έδρες, ο Δημοκρατικός Συνασπισμός με 4,21% και 11 έδρες, το Κόμμα Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά με 3,94% και 7 έδρες, το Μεταρρυθμιστικό Εθνικό Κόμμα του Σωτήρη Γκοτζαμάνη με 1,4% και 4 έδρες, η Παλαιοδημοκρατική Ενωση Κρήτης του Νίκου Κουσουρελάκη με 1,05 και 3 έδρες και το Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος του Ιωάννη Σοφιανόπουλου με 0,77% και 1 έδρα.
Συνολικά οι 300 έδρες μοιράστηκαν σε 9 κόμματα (!) ενώ για πρώτη φορά μπήκε στη Βουλή το ΚΚΕ υπό τον μανδύα του ΠΑΜΕ.
Η Γενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ενωσις είχε δημιουργηθεί από την ένωση των δεξιών κομμάτων του Γεώργιου Κονδύλη (Εθνικόν Ριζοσπαστικόν Κόμμα), του Ιωάννη Ράλλη (Κόμμα Ανεξάρτητων Λαϊκού Κόμματος) και του Ιωάννη Θεοτόκη (Εθνικόν Λαϊκόν Κόμμα).
Ο Δημοκρατικός Συνασπισμός ήταν ένας κεντρώος αντιβασιλικός συνασπισμός κομμάτων που αποτελούταν από το Δημοκρατικόν Κόμμα και το Αγροτικόν Εργατικόν Κόμμα με επικεφαλής τον Γεώργιο Καφαντάρη.
Το, δε, Παλλαϊκό Μέτωπο (ΠΑΜΕ) ήταν πολιτικός σχηματισμός που είχε συγκροτήσει το ΚΚΕ.
Το κυβερνητικό αδιέξοδο και ο θάνατος του Δεμερτζή
Το μετά: οι κάλπες ανέδειξαν ισοδυναμία των δύο μεγάλων κομμάτων της εποχής, (Λαϊκόν Κόμμα και Κόμμα Φιλελευθέρων), αποτέλεσμα που οδήγησε σε κυβερνητικό αδιέξοδο. Έτσι, ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής σχημάτισε και πάλι κυβέρνηση, η οποία όμως έμεινε στην εξουσία για έναν περίπου μήνα, μέχρι τις 13 Απριλίου 1936, οπότε ο αιφνιδιαστικός θάνατός του, τη διέλυσε.
Η βραχεία κεφαλή που έδωσαν οι βουλευτικές εκλογές στην αντιβενιζελική παράταξη (143 έδρες έναντι 142 εδρών της βενιζελικής) δεν έλυσε κανένα πρόβλημα της πολιτικής ζωής, αλλά αντίθετα, δημιούργησε και άλλα. Την επομένη των εκλογών, ο βασιλιάς ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, στον τυπικό νικητή των εκλογών, Θεμιστοκλή Σοφούλη. Ο Σοφούλης, ήρθε σε επαφές με τον αρχηγό του Λαϊκού κόμματος, Παναγή Τσαλδάρη, για να διερευνήσει την πιθανότητα συγκυβέρνησης, όμως η διαφωνία τους στο θέμα των απότακτων αξιωματικών (οι Φιλελεύθεροι ήθελαν να επιστρέψουν στο στράτευμα οι απότακτοι αξιωματικοί της Κινήματος του 1935) δεν έφερε την πολυπόθητη συμφωνία.
Ο Σοφούλης συνέχισε τις επαφές του και με τα υπόλοιπα κόμματα και αφού δεν μπόρεσε να βρει σύμμαχο, κατέθεσε άπρακτος την εντολή. Ο βασιλιάς με την σύμφωνη γνώμη των κομμάτων, ανέθεσε εκ νέου την πρωθυπουργία στο Κωνσταντίνο Δεμερτζή, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα και τον Ιωάννη Μεταξά, που διορίστηκε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης (εκτός από υπουργός Στρατιωτικών και Αεροπορίας που ήταν μέχρι τότε). Ο ξαφνικός θάνατος του Δεμερτζή, στις 13 Απριλίου του 1936, θα επιτρέψει στον Βασιλιά, να προαγάγει, νομότυπα, τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης σε πρόεδρο, και έτσι ο Μεταξάς αναλαμβάνει νέος πρωθυπουργός.
Η κυβέρνηση Μεταξά, θα εξασφαλίσει στις 30 Απριλίου 1936, την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής (241 υπέρ, 16 κατά, και 6 αποχές), έτσι όπως ευχόταν ήδη από τις 26 Απριλίου, ο εκδότης του «Ελεύθερου Βήματος», Δημήτριος Λαμπράκης:«…Τα εν τη Βουλή κόμματα είναι σχεδόν ασφαλές ότι δε θα περιορίσουν την ευμένειάν των εις τα χειροκροτήματα με τα οποία υπεδέχθησαν χθες το απόγευμα τας προγραμματικάς δηλώσεις του κ. Πρωθυπουργού, αλλά θα περιβάλουν την κυβέρνησιν ταύτην και διά της θετικής ψήφου εμπιστοσύνης των»…».
Διοίκηση μέσω… νομοθετικών διαταγμάτων
Την ίδια ημέρα της ψήφου εμπιστοσύνης, το Σώμα δέχεται την πρόταση του πρωθυπουργού για επέκταση του χρονικού ορίου των θερινών διακοπών της Βουλής, και ψηφίζει για την αναστολή της λειτουργίας της μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου του 1936. Ακόμα περισσότερο, εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να διοικεί μέσω νομοθετικών διαταγμάτων (!) για όλη αυτήν την χρονική περίοδο, διαταγμάτων που θα εκδίδονταν υπό την εποπτεία 40μελούς κοινοβουλευτικής επιτροπής.
Το καλοκαίρι του 1936, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης και ο αρχηγός του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος, Ιωάννης Θεοτόκης, ήρθαν σε συμφωνία συγκυβέρνησης των δυο κομμάτων, που θα γινόταν πράξη με το άνοιγμα της Βουλής, τον Σεπτέμβριο.
Όμως, ο βασιλιάς και ο Ιωάννης Μεταξάς, διαβλέποντας κομμουνιστικό κίνδυνο, κατέλυσαν το Σύνταγμα και το πολίτευμα της χώρας, επιβάλλοντας την Δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Κι αυτό διότι, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, το ΠΑ.ΜΕ έβγαλε ανακοίνωση ότι θα δεχόταν μια συνεργασία και θα έδινε ψήφο εμπιστοσύνης στο Κόμμα των Φιλελευθέρων για σχηματισμό κυβέρνησης, χωρίς ο Σοφούλης να έχει συνεννόηση μαζί τους.
Η ανακοίνωση αυτή του ΚΚΕ ενόχλησε πολύ τον Κονδύλη ο οποίος στα πλαίσια της «κομμουνιστοφοβίας» ζήτησε από τον βασιλιά Γεώργιο ακρόαση για την 1η Φεβρουαρίου 1936 – αλλά μια μέρα νωρίτερα, στις 31 Ιανουαρίου, πέθανε από ανακοπή…
Οι περισσότεροι βουλευτές του αριστερού Παλλαϊκού Μετώπου συνελήφθησαν από τις πρώτες κιόλας μέρες της δικτατορίας. Θα περνούσαν δέκα χρόνια, μέχρι η Βουλή να συνεδριάσει και πάλι…
Το… ξήλωμα Παπάγου
Το γεγονός της ενδεχόμενης συνεργασίας φιλελευθέρων και κομμουνιστών είχε ανησυχήσει το υπουργείο Στρατιωτικών όπου υπουργός ήταν ο Αλέξανδρος Παπάγος. Έτσι στις 5 Μαρτίου 1936 έγινε σύσκεψη με την συμμετοχή του αρχηγού Αεροπορίας Ρέππα, του αρχηγού ΓΕΝ Οικονόμου και άλλων στρατιωτικών. Στο τέλος της σύσκεψης εξουσιοδοτήθηκε ο Παπάγος να δηλώσει στον βασιλιά ότι ο στρατός δεν θα δεχόταν κυβέρνηση που θα στηριζόταν στις ψήφους των κομμουνιστών. Όντως ο Παπάγος πήγε στα ανάκτορα και μετέφερε στον Γεώργιο την απόφαση της σύσκεψης. Ο βασιλιάς δεν είπε τίποτα, διότι τον ενόχλησε η αντιπειθαρχική πρωτοβουλία του Παπάγου και αποφάσισε να τον… ξηλώσει.
Κάλεσε τον Μεταξά στα ανάκτορα, του ανέθεσε το υπουργείο Στρατιωτικών αλλά ο Μεταξάς έθεσε όρο την πρόταση αυτή να την κάνει ο πρωθυπουργός Δεμερτζής, τον οποίο θα καλούσε ο Γεώργιος στα ανάκτορα. Πράγματι, αφίχθη ο Δεμερτζής ενώ ο Μεταξάς κρυβόταν σε διπλανή αίθουσα! Σε λίγο ο Μεταξάς εμφανίσθηκε στην αίθουσα όπου ήταν ο Γεώργιος, τάχα μου έκπληκτος, και δέχθηκε την πρόταση. Την ίδια ώρα ο Παπάγος απολάμβανε τον μεσημβρινό του ύπνο…
Εννέα μέρες μετά, στις 18 Μαρτίου 1936, ο Ελευθέριος Βενιζέλος πέθανε από εγκεφαλική συμφόρηση. Οι εκλογές στις 26 Ιανουαρίου 1936 και τα υπόλοιπα γεγονότα έθεσαν τις βάσεις για την εγκαθίδρυση του φασιστικού καθεστώτος, της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936.
