Περιεχόμενα
Εκλογικές ιστορίες #17 – 20 Νοεμβρίου 1977
32… και σήμερα για τις εκλογές
Οι πρόωρες βουλευτικές εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 διεξήχθησαν από την κυβέρνηση του Καραμανλή. Την αναμέτρηση κέρδισε η Νέα Δημοκρατία, που ήταν κυβερνών κόμμα, παρότι παρουσίασε μείωση στις ψήφους ενώ για πρώτη φορά έδειξε την επερχόμενη δυναμική του το ΠΑΣΟΚ.
Πρόωρες για τρεις λόγους
Το κλίμα: κανονικά οι εκλογές θα διενεργούνταν τον Νοέμβριο του 1978. Από τον Σεπτέμβριο του 1977 όμως, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής διερεύνησε τις απόψεις των πολιτικών αρχηγών για ενδεχόμενη επίσπευσή τους. Ο Ανδρέας Παπανδρέου φάνηκε ψύχραιμος και σίγουρος για τη δυναμική του (νεοσύστατου, ακόμη) ΠΑΣΟΚ ενώ ο Γεώργιος Μαύρος, πάντα ανήσυχος, αντέδρασε έντονα, παρά το γεγονός ότι ο Καραμανλής έκανε και νύξη για ενδεχόμενη μετεκλογική συνεργασία μεταξύ της Νέας Δημοκρατίας και της Ένωσης Δημοκρατικού Κέντρου.
Ο Μαύρος δεν έβρισκε επαρκή τα επιχειρήματα του Καραμανλή, καθώς η ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψηφία του κυβερνώντος κόμματος παρείχε στον πρωθυπουργό απόλυτη άνεση αντιμετώπισης των εθνικών θεμάτων. Αντίθετα, εκτιμούσε ότι η πρόωρη προσφυγή στις κάλπες θα δημιουργούσε επικίνδυνη πόλωση. Πίστευε, επίσης, ότι θα ωφελούσε το ΠΑΣΟΚ εις βάρος της ΕΔΗΚ: στην πραγματικότητα, αυτή ήταν η αιτία των αντιρρήσεών του. Δεν έκρυψε, εξάλλου, ότι θεωρούσε το ΠΑΣΟΚ, και όχι τη Νέα Δημοκρατία, ως τον κύριο αντίπαλο του κόμματός του: ήταν μια σαφής παραδοχή ότι η ΕΔΗΚ δεν είχε ως στόχο την πρώτη, αλλά τη δεύτερη θέση στις εκλογές.
Οι λόγοι που προβλήθηκαν από τον τότε πρωθυπουργό για την επίσπευση των εκλογών αφορούσαν στα εθνικά θέματα: Κυπριακό, διένεξη με την Τουρκία και ένταξη στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Ο Καραμανλής τόνιζε ότι τα ζητήματα αυτά θα εισέρχονταν σε μια κρίσιμη φάση και ότι όφειλε να τα χειριστεί κυβέρνηση με νωπή λαϊκή εντολή και να αποφευχθεί παρατεταμένη προεκλογική περίοδος. Στα πρώτα δύο ζητήματα σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις, όπως ο θάνατος του Μακαρίου το καλοκαίρι του 1977. Στο θέμα της ένταξης στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες οι διαπραγματεύσεις είχαν εισέλθει σε κρίσιμο στάδιο, καθώς παρουσιάζονταν ορισμένες τεχνικές δυσκολίες: παράλληλα με το ζήτημα της ένταξης της Ελλάδας αντιμετωπιζόταν και το πρόβλημα της ένταξης της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.
Οι βασιλόφρονες
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της προεκλογικής περιόδου ήταν η διαμόρφωση νέων ισορροπιών στο πολιτικό σκηνικό. Ενόψει των εκλογών ιδρύθηκε, κατόπιν σύμπραξης των Στέφανου Στεφανόπουλου και Σπύρου Θεοτόκη, η Εθνική Παράταξη. Βασική επιδίωξή της υπήρξε η έκφραση μερίδας των βασιλοφρόνων, οι οποίοι είχαν απογοητευτεί από τον Καραμανλή λόγω της στάσης που είχε τηρήσει το 1974 στο Πολιτειακό.
Η φιλοβασιλική τοποθέτηση συμπληρωνόταν από έντονη αντικομμουνιστική ρητορική. Με αυτόν τον τρόπο, η Εθνική Παράταξη φιλοδοξούσε να εμπεδωθεί σε ένα χώρο δεξιότερα της Νέας Δημοκρατίας. Από την πλευρά του, ο Καραμανλής δεν έπαυε να υπενθυμίζει τα επιτεύγματα της κυβέρνησής του την περίοδο 1974-1977, αλλά και να υπογραμμίζει την ανάγκη ανανέωσης της λαϊκής εντολής προς τον ίδιο και το κόμμα του, έτσι ώστε να καθίστατο εφικτή η επίτευξη του μείζονος στόχου της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
Στον ευρύτερο χώρο του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς, η αντιπαράθεση ανάμεσα στην ΕΔΗΚ και στο ΠΑΣΟΚ φαινόταν πως θα απέληγε προς όφελος του δεύτερου. Η ΕΔΗΚ εμφάνιζε ορατά σημάδια κάμψης της επιρροής της στο εκλογικό σώμα. Αντίθετα, το ΠΑΣΟΚ ανέπτυσσε αξιοσημείωτη δυναμική, η οποία ήταν άμεσα συναρτώμενη και με τη χαρισματικότητα του ηγέτη του. Ο Παπανδρέου, εκμεταλλευόμενος την τοποθέτηση του Μαύρου υπέρ της ελληνικής ένταξης στην ΕΟΚ, μεμφόταν την ΕΔΗΚ ως «ουραγό» της Νέας Δημοκρατίας. Το ΠΑΣΟΚ απέρριπτε ως εθνικά επιζήμια την προοπτική της ένταξης, ενώ παράλληλα διατηρούσε τα –δημοφιλή σε ένα σημαντικό τμήμα της κοινής γνώμης– αντιαμερικανικά και αντινατοϊκά του συνθήματα.
Δύο μείζονες σχηματισμοί υπήρχαν και στο αριστερό άκρο του εκλογικού φάσματος. Για πρώτη φορά έπειτα από τέσσερις δεκαετίες το ΚΚΕ κατήλθε αυτόνομα στην εκλογική μάχη. Απέρριπτε κατηγορηματικά τη συμμετοχή της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΟΚ, ασκούσε δριμεία κριτική στην κυβέρνηση για τους χειρισμούς της στο Κυπριακό και την κατηγορούσε για εφαρμογή αντιλαϊκής πολιτικής. Πιο μετριοπαθής ως προς το ζήτημα της ένταξης στην ΕΟΚ ήταν η τοποθέτηση της Συμμαχίας Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων, εκλογικού συνασπισμού που συγκροτήθηκε στο τέλος Σεπτεμβρίου του 1977 ως αποτέλεσμα της συνεργασίας πέντε κομμάτων (ΚΚΕ Εσωτερικού, ΕΔΑ, Σοσιαλιστική Πορεία, Σοσιαλιστική Πρωτοβουλία, Χριστιανική Δημοκρατία). Η Συμμαχία, με επικεφαλής τον Ηλία Ηλιού, εξέφραζε την αντίθεσή της στην Ευρώπη των μονοπωλίων και αντιπρότεινε τον μετασχηματισμό της σε Ευρώπη των εργαζομένων. Πρόβαλε, πάντως, εξίσου την ανάγκη αφενός αποχώρησης της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ, αφετέρου άσκησης αδέσμευτης εξωτερικής πολιτικής.
Χωρίς υπηρεσιακή κυβέρνηση
Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην προδικτατορική περίοδο, ο Καραμανλής αποφάσισε ότι τις εκλογές δεν θα διεξήγαγε υπηρεσιακή κυβέρνηση. Πίστευε πως πλέον οι συνθήκες είχαν ωριμάσει ώστε να μη χρειάζεται η καταφυγή σε μια τέτοια μέθοδο. Εκτιμούσε, δε, ότι η διενέργεια των εκλογών από τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση θα ήταν επιπλέον απόδειξη για την εμπέδωση της δημοκρατικής σταθερότητας μετά τη μαύρη 7ετία της χούντας.
Προκειμένου, πάντως, να διαλύσει προκαταβολικά κάθε αμφισβήτηση αναφορικά με το αδιάβλητο του αποτελέσματος των καλπών, προχώρησε στην αντικατάσταση τριών υπουργών (Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, Βορείου Ελλάδος), οι αρμοδιότητες των οποίων ήταν άμεσα συνυφασμένες με την εκλογική διαδικασία. Στη θέση των τριών τοποθετήθηκαν ισάριθμες μη πολιτικές προσωπικότητες υψηλού κύρους.
Το εκλογικό σύστημα: οι εκλογές διεξήχθησαν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής του Ν. 626/1977 που είχε ψηφίσει η Βουλή λίγο πριν τις εκλογές.
Έχασε 12,5 μονάδες η ΝΔ
Τα αποτελέσματα: από το 54,37% και τις 220 έδρες του 1974 η ΝΔ πήρε μεν την πρωτιά άλλα έπεσε στο 41,84% και τις 171 έδρες. Η μείωση αφορούσε και στην παρουσία του φιλοβασιλικού κόμματος Εθνική Παράταξις του πρώην πρωθυπουργού Στέφανου Στεφανόπουλου και του Σπύρου Θεοτόκη που έλαβε 6,82% και 5 έδρες.
Η νίκη της ΝΔ ήταν μεν αναμφισβήτητη, αλλά το ποσοστό της είχε μειωθεί κατά περίπου 12,5 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με την προ τριετίας επίδοσή της. Βέβαια, το αποτέλεσμα του 1974 ήταν προϊόν μιας εξαιρετικής συγκυρίας και κατά συνέπεια δεν μπορούσε να επαναληφθεί. Σε αυτό το στοιχείο θα έπρεπε να προστεθεί η αναμενόμενη φθορά της κυβέρνησης.
Διπλασίασε το ΠΑΣΟΚ
Αντίθετα, το κέντρο είχε νέο… βασιλιά: τον Ανδρέα Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ που διπλασίασε τα ποσοστά του μέσα σε τρία χρόνια κι από το 13,58% και τις 12 έδρες έγινε αξιωματική αντιπολίτευση με 25,34% και 93 έδρες. Πίσω από το κίνημα έμεινε η Ενωση Δημοκρατικού Κέντρου του Γεώργιου Μαύρου με 11,95% και 16 έδρες, το ΚΚΕ του Χαρίλαου Φλωράκη πήρε 9,36% φτάνοντας τις 11 έδρες και δύο έδρες με 2,72% ο Ηλίας Ηλιού με τη Συμμαχία Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων.
Το κόμμα Μητσοτάκη και ο Παύλος Βαρδινογιάννης
Επίσης 2 έδρες με 1,08% έβγαλε το Κόμμα Νεοφιλελευθέρων του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη που είχε ιδρυθεί ελάχιστα πριν από τις εκλογές. Αποτελούσε, κατά παραδοχή του ιδρυτή του, «ανασύσταση» του βενιζελικού κόμματος «προσαρμοσμένου στις ανάγκες της εποχής μας» και απέσπασε 55.494 ψήφους.
Μάλιστα δεν κατέβηκε σε όλες της εκλογικές περιφέρειες της χώρας (συμμετείχε μόνο σε 31 από τις 56) και, παρ’ ότι η επιρροή του κόμματος κυμάνθηκε σε χαμηλά επίπεδα, κατάφερε να κερδίσει δύο έδρες λόγω της εξαιρετικής παρουσίας του στην Κρήτη όπου συγκέντρωσε 38.368 ψήφους, δηλαδή περίπου το 70% των συνολικών του ψήφων.
Τη μία έδρα την έβγαλε στα Χανιά όπου το κόμμα Μητσοτάκη βγήκε πρώτο με ποσοστό 25,71%, αφήνοντας πίσω ΠΑΣΟΚ (23,44%), ΕΔΗΚ (20,55%), ΝΔ (16,01%) και ΚΚΕ (10,67%). Στη, δε, εκλογική περιφέρεια Ρεθύμνου αναδείχθηκε δεύτερο κόμμα με ποσοστό 26,02%, πίσω από τη Νέα Δημοκρατία (29,49%) εξασφαλίζοντας τη δεύτερη έδρα για τον Παύλο Βαρδινογιάννη.
Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Μαΐου 1978, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης προσχώρησε στη Νέα Δημοκρατία, σε ένα άνοιγμα που είχε επιχειρήσει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στο χώρο του κέντρου. Μάλιστα συμμετείχε και στο κυβερνητικό σχήμα ως υπουργός Συντονισμού, διαδεχόμενος στο υπουργείο αυτό τον Γεώργιο Ράλλη. Ο Παύλος Βαρδινογιάννης παρέμεινε ανεξάρτητος και το 1983 προσχώρησε στο Κόμμα Φιλελευθέρων του Νικήτα Βενιζέλου, όπου ανέλαβε γενικός γραμματέας του κόμματος.
Προσέξτε το έμβλημα του κόμματος και την ομοιότητά του με τον νεοδημοκρατικό δαυλό.
Ελάχιστοι θυμούνται ότι ο Παύλος Βαρδινογιάννης ήταν νυμφευμένος με τη Λήδα Κατακουζηνού και κουμπάρος στο γάμο τους ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, που προσπαθούσε να τον εντάξει στο ΠΑΣΟΚ αλλά εις μάτην.
Η πρώτη αποτυχημένη, χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών
Η πρώτη φορά που δοκιμάστηκε η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών για την συγκέντρωση και μετάδοση των εκλογικών αποτελεσμάτων στην Ελλάδα, ήταν τον Νοέμβριο του 1977. Στην πράξη όμως αποδείχθηκε ένα φιάσκο. Αυτός που σκέφτηκε τη χρήση των κομπιούτερ για τις εκλογές εκείνης της χρονιάς, ήταν ο αείμνηστος Παύλος Μπακογιάννης.
Τη μετάδοση των αποτελεσμάτων για λογαριασμό της ΥΕΝΕΔ ανέλαβε ο Νίκος Χάμψας, στέλεχος της ΙΒΜ ενώ το σύστημα είχε εγκατασταθεί στο κτίριο του υπουργείου Εσωτερικών στην Κλαυθμώνος – εκεί όπου γινόταν η επεξεργασία των εκλογικών αποτελεσμάτων. Η ηλεκτρονική συγκέντρωση άντεξε μόλις 40 λεπτά.
Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε το σύστημα και άρχισαν να δουλεύουν οι μανιβέλες (!) με τις χειροκίνητες αριθμομηχανές από περίπου 400 δημόσιους υπαλλήλους που βρίσκονταν ως εφεδρική λύση στο υπουργείο.
Σε εκείνες τις εκλογές τα πρώτα συγκεντρωτικά της επικράτειας δόθηκαν τα ξημερώματα ενώ τα τελικά αποτελέσματα των σταυρών προτιμήσεως καθυστέρησαν τόσο πολύ που, ο τότε νικητής των εκλογών Κωνσταντίνος Καραμανλής, άργησε μερικές ημέρες για να σχηματίσει κυβέρνηση και ήταν εξαιρετικά εκνευρισμένος (και λογικό…).
Δίπολο Αριστεράς – Δεξιάς και παραίτηση Καραμανλή
Το μετά: το αποτέλεσμα της κάλπης αποτύπωσε την περίπου ισομερή κατανομή του εκλογικού σώματος στο δίπολο Αριστερά – Δεξιά, καθώς σε κάθε πλευρά αντιστοιχούσε σχεδόν το 50% των ψήφων. Από την άλλη, οι ενδοπαραταξιακές ανακατατάξεις υπήρξαν ευρείες, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε να επηρεάσουν καθοριστικά τις κατοπινές πολιτικές εξελίξεις.
Η Νέα Δημοκρατία δεν διέθετε την απαιτούμενη από το Σύνταγμα πλειοψηφία των 3/5 ώστε να εκλέξει από μόνη της Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η Εθνική Παράταξη και το Κόμμα των Νεοφιλελευθέρων θα αποτελούσαν τις κύριες δεξαμενές για την εξασφάλιση των απαραίτητων ψήφων ενόψει της προεδρικής εκλογής του 1980. Το ΠΑΣΟΚ εμπεδώθηκε ως ο μείζων αντιπολιτευτικός πόλος. Η προοπτική να διεκδικήσει ακόμα και την εξουσία ήταν πλέον ορατή. Αντίθετα, η ΕΔΗΚ εισήλθε σε μια πορεία φθοράς, από την οποία δεν επρόκειτο να ανακάμψει ποτέ. Η αντικατάσταση του Μαύρου από τον Ιωάννη Ζίγδη στην αρχηγία του κόμματος όχι μόνο δεν ανέστειλε, αλλά μάλλον επιτάχυνε τη διαδικασία απορρόφησης της ΕΔΗΚ από το ΠΑΣΟΚ.
Τέλος, το πείραμα της Συμμαχίας υπήρξε αποτυχημένο και αποδείχθηκε θνησιγενές, την ίδια ώρα που το ΚΚΕ επιβεβαίωσε τη θέση του ως του κυρίαρχου κόμματος στον ευρύτερο χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς, την οποία έμελλε να διατηρήσει για δεκαετίες.
Ο, δε, Καραμανλής, βλέποντας τη νομοτελειακή του φθορά, σε συνδυασμό με τη… φόρα που είχε πάρει το ΠΑΣΟΚ, παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία το 1980 και έθεσε υποψηφιότητα για Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαδεχόμενος τον Κωνσταντίνο Τσάτσο. Από τις τρεις ψηφοφορίες το ΠΑΣΟΚ απείχε από όλες, το ΚΚΕ ψήφισε λευκό, η Εθνική Παράταξις υπέρ του ενώ οι βουλευτές της ΕΔΗΚ δεν είχαν ξεκάθαρη θέση, καθώς μερικοί ψήφισαν υπέρ και μερικοί κατά.
