Περιεχόμενα
Εκλογικές ιστορίες #19 – 18 Ιουνίου 1989
27… και σήμερα για τις εκλογές
Η απαρχή του «βρώμικου ‘89», ως έμεινε στην ιστορία. Κανένα κόμμα δεν εξασφάλισε την πλειοψηφία των εδρών στη Βουλή και σχηματίστηκε μια πρωτοφανής κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ της ΝΔ και του Συνασπισμού ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου παραπέμπεται στο Ειδικό Δικαστήριο για την «υπόθεση Κοσκωτά».
Ο Τύπος ενάντια στον Ανδρέα
Το κλίμα: οι εκλογές έγιναν με το σκάνδαλο Κοσκωτά να απασχολεί σχεδόν αποκλειστικά την επικαιρότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το φθινόπωρο του 1988 οι εφημερίδες «Έθνος», «Βήμα», «Νέα» και «Ελευθεροτυπία», που μέχρι τότε υποστήριζαν το ΠΑΣΟΚ, άρχισαν σκληρές προσωπικές επιθέσεις στον Παπανδρέου και σε όσους υπουργούς θεωρούσαν συνεργάτες του Γιώργου Κοσκωτά, σε καθημερινή βάση.
Επίσης, από το Νοέμβριο του 1988 η δεξιά εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος», που εξέδιδε ο Άρης Βουδούρης (πρώην οπαδός του Παπανδρέου που μεταβλήθηκε σε πολέμιό του) είχε κατακτήσει την πρώτη θέση στην κυκλοφορία, με συνεχείς επιθέσεις σε πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του πρωθυπουργού, όπως η ερωμένη του Δήμητρα Λιάνη και ο επιχειρηματίας και επιστήθιος φίλος του Γιώργος Λούβαρης.
Τα μόνα στηρίγματα που απέμεναν στον Ανδρέα στον χώρο του Τύπου ήταν η «Αυριανή», που διατηρούσε υψηλή κυκλοφορία, και η «Επικαιρότητα», εφημερίδα που εξέδιδε από τα τέλη του 1988 ο φίλος του πρωθυπουργού επιχειρηματίας Σωκράτης Κόκκαλης. Ο έλεγχος της ΕΡΤ από το ΠΑΣΟΚ δεν μπορούσε να παίξει αποφασιστικό ρόλο στις εκλογές, καθώς εν πολλοίς αντισταθμιζόταν από τους δεκάδες αντικυβερνητικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς που είχαν ιδρυθεί τα αμέσως προηγούμενα χρόνια.
Στις 16 Ιουνίου δημοσιεύθηκε διακήρυξη 165 καλλιτεχνών υπέρ της Νέας Δημοκρατίας, ενώ στις 17 Ιουνίου διακήρυξη 224 καλλιτεχνών και λογοτεχνών υπέρ του ΠΑΣΟΚ. Ανάμεσα σε αυτούς που υποστήριξαν την ΝΔ συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, και οι Νίκος Φώσκολος, Ντίνος Ηλιόπουλος Ρίκα Διαλυνά, Τζένη Βάνου και Γιάννης Φλωρινιώτης, ενώ ανάμεσα σε αυτούς που τάχθηκαν υπέρ του ΠΑΣΟΚ οι Γιώργος Φούντας, Λάκης Κομνηνός, Ελένη Ανουσάκη, Μαρία Δημητριάδη, Στέφανος Ληναίος και Δημήτρης Λάγιος.
Ο Συνασπισμός…
…της Αριστεράς και της Προόδου δημιουργήθηκε ως εκλογική συμμαχία πριν τις εθνικές εκλογές του Ιουνίου του 1989, έχοντας ως κύριους εταίρους τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της Αριστεράς: το ΚΚΕ και την Ελληνική Αριστερά, μετεξέλιξη του ευρωκομμουνιστικού ΚΚΕ Εσωτερικού.
Στον Συνασπισμό προσχώρησαν επίσης η ιστορική Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά του Ανδρέα Λεντάκη, η οποία είχε πρακτικά διαλυθεί με την εγκαθίδρυση της χούντας και έκτοτε ήταν μεταξύ σφύρας και άκμονος, η Σοσιαλιστική Πορεία του Νίκου Κωνσταντόπουλου, το Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού του Μπάμπη Πρωτοπαπά και προσωπικότητες από το ΠΑΣΟΚ και το κέντρο όπως ο Μανόλης Δρεττάκης και ο Στάθης Παναγούλης. Τον Απρίλιο του 1989 συγκροτήθηκαν τα όργανα του κόμματος, με το Χαρίλαο Φλωράκη να αναλαμβάνει τη θέση του προέδρου και το Λεωνίδα Κύρκο τη θέση του γραμματέα του κόμματος.
Το βρώμικο ‘89
Διαλέγετε και παίρνετε… Για τους οπαδούς του ΠΑΣΟΚ έμεινε στην ιστορία ως «βρώμικο ’89», καθώς θεωρούν σκευωρία την προσπάθεια της Νέας Δημοκρατίας και του ενιαίου Συνασπισμού να διερευνήσουν και να αποδώσουν ευθύνες για τα σκάνδαλα της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ και ιδιαίτερα για το σκάνδαλο Κοσκωτά. Αντίθετα, για τους Νεοδημοκράτες ήταν μια προσπάθεια για την κάθαρση της πολιτικής ζωής από τα δεινά που είχε σωρεύσει η οκταετής κυβερνητική θητεία του ΠΑΣΟΚ (1981-89). Ως συνήθως, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση.
Από τα μέσα του 1988 η χώρα βρισκόταν στον αστερισμό του σκανδάλου Κοσκωτά, του νεαρού τραπεζίτη, που ήλθε από το πουθενά για να δημιουργήσει μια μικρή αυτοκρατορία στον τραπεζικό και εκδοτικό χώρο. Εναντίον του είχε ασκηθεί ποινική δίωξη για κατάχρηση δισεκατομμυρίων δραχμών και άπαντες ανέμεναν την έκδοσή του στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, όπου είχε διαφύγει και συλληφθεί.
Τον χορό της κριτικής κατά της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ έσερνε ο μέχρι πρότινος συμπολιτευόμενος Τύπος. Βασικός στόχος της αντιπολίτευσης και του Τύπου ήταν ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Δικαιοσύνης, Μένιος (Αγαμέμνων) Κουτσόγιωργας, που κατηγορείτο ότι εμπόδιζε τον έλεγχο της Τράπεζας Κρήτης.
Μέσα σε αυτή την όζουσα ατμόσφαιρα έγιναν οι εκλογές…
Παραλλαγή της απλής αναλογικής
Το εκλογικό σύστημα: οι εκλογές διεξήχθησαν με το νόμο 1847/1989 (παραλλαγή της απλής αναλογικής) που είχε ψηφίσει η κυβέρνηση Παπανδρέου λίγους μήνες πριν. Ο νόμος αυτός αποκλήθηκε «νόμος Κουτσόγιωργα», αλλά στην πραγματικότητα προετοιμάστηκε από μια ομάδα πολιτικών επιστημόνων κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου, με προεξάρχοντα τον σύμβουλο του πρωθυπουργού Γιώργο Κίσσονα.
Ο νόμος έφερε τις υπογραφές του Αναστάσιου Πεπονή και του Ακη Τσοχατζόπουλου, ήταν πολύ κοντά στην απλή και ανόθευτη αναλογική και οδήγησε τη χώρα σε τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις (Ιούνιος, Νοέμβριος 1989 και Απρίλιος 1990), ώσπου να επιτευχθεί οριακή αυτοδυναμία.
Ο νόμος είχε σχεδιαστεί με το σκεπτικό ότι η Αριστερά θα συμμαχεί πάντοτε με το ΠΑΣΟΚ, ως εκ τούτου οι πιθανότητες επανόδου της ΝΔ στην εξουσία θα εκμηδενίζονταν και η «κάθαρση» που επίμονα ζητούσε η ΝΔ ( «ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής», κατά το ΠΑΣΟΚ) θα ακυρωνόταν. Φευ…
Οπως εκτιμούσε ο ίδιος ο Μητσοτάκης, στις εκλογές αυτές, αν ίσχυε ο προηγούμενος νόμος (του 1985) τότε η ΝΔ θα κέρδιζε 164 έδρες – αλλά κέρδισε μόνον 145.
Πρωτιά χωρίς αυτοδυναμία
Τα αποτελέσματα: μετά από μια 8ετία ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη επέστρεψε στην πρώτη θέση (αλλά χωρίς να έχει αυτοδυναμία) λαμβάνοντας το 44,28% των ψήφων και 145 έδρες. Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου υποχώρησε στο 39,13% και τις 125 έδρες ενώ ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου, με επικεφαλής τον Χαρίλαο Φλωράκη, πήρε 28 έδρες με 13,13%.
Στη Βουλή μπήκε επίσης η ΔΗΑΝΑ (Δημοκρατική Ανανέωση) του μετέπειτα Προέδρου της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλου εκλέγοντας τον ίδιο (με 1,01%), μα και η μουσουλμανική Εμπιστοσύνη με 0,52% και βουλευτή τον Αχμέτ Σαδίκ.
Οριακά εκτός Βουλής έμεινε η ακροδεξιά Εθνική Πολιτικη Ενωσις του Χρύσανθου Δημητριάδη, το ΚΚΕ Εσωτερικού του Γιάννη Μπανιά, το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Γεράσιμου Αρσένη και το Κόμμα Φιλελευθέρων του (πρωτότοκου γιου του Ελευθερίου) Νικήτα Βενιζέλου.
Το μετά: οι εκλογές έφεραν στην πρώτη θέση τη Νέα Δημοκρατίας υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αλλά χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Έτσι, ο Ανδρέας Παπανδρέου παρέμεινε πρωθυπουργός μέχρι τις 2 Ιουλίου 1989, οπότε η Νέα Δημοκρατία και ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου αποφάσισαν τον σχηματισμό της κυβέρνησης Τζαννετάκη. Οι 145 έδρες της ΝΔ και οι 28 έδρες του ΣΥΝ αποτέλεσαν την ιστορική, και πρωτοφανή στα χρονικά, σύμπραξη Δεξιάς κι Αριστεράς. Οι Φλωράκης και Κύρκος δέχθηκαν να συγκυβερνήσουν υπό τον όρο να μην είναι επικεφαλής ο Μητσοτάκης, εξ ου και επιλέχθηκε ο Τζαννής Τζαννετάκης.
Μια κυβέρνηση που είχε πρακτικά έναν ρόλο: να φέρει εις πέρας τον διακηρυγμένο στόχο της για την παραπομπή των υπευθύνων για την υπόθεση Κοσκωτά και, παράλληλα, οδήγησε τη χώρα σε νέες εκλογές το Νοέμβριο του ίδιας χρονιάς.
Η περίοδος ανάμεσα στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις, από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο του 1989, υπήρξε εξαιρετικά πυκνή σε συνταρακτικά γεγονότα και ανατροπές, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς (το 1989 θεωρείται το σημαντικότερο έτος στις μεταπολεμικές διεθνείς σχέσεις), καθώς ολόκληρη η παγκόσμια ψυχροπολεμική τάξη πραγμάτων κατέρρεε, σε όλα τα επίπεδα, κυρίως με τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Τζαννετάκης αντί Κανελλόπουλου
Αποκαλυπτικές για την εποχή είναι οι μαρτυρίες στο βιβλίο «Οπως τα έζησα» του Γιάννη Βαρβιτσιώτη, που διηγείται μετά από χρόνια (με την ασφάλεια και την ευθυκρισία του απόμαχου). Κυριότερο πως, όταν οι Μητσοτάκης, Κύρκος, Φλωράκης συμφώνησαν στη δημιουργία κυβέρνησης συνεργασίας , ο πρόεδρος της ΝΔ σκόπευε να αναθέσει στον Αθανάσιο Κανελλόπουλο την πρωθυπουργία.
Ο Κανελλόπουλος ήταν ένας πολιτικός χαμηλών τόνων, συμπαθής σε γενικές γραμμές και μάλιστα στα νιάτα του είχε περάσει από την Αριστερά. Δέχθηκε την πρόταση, όμως το κρίσιμο τηλεφώνημα δεν έγινε ποτέ. Γιατί επελέγη ο Τζαννετάκης; Το ζήτησε ο Λεωνίδας Κύρκος που τον γνώριζε από παλιά, λόγω στενής φιλίας με τον αδελφό του Τζαννετάκη. Ο Κανελλόπουλος θύμωσε και δεν συγχώρησε ποτέ τον Μητσοτάκη.
Οι παραπομπές, τα (ειδικά) δικαστήρια…
Το εναρκτήριο… λάκτισμα της λεγόμενης «κάθαρσης» δόθηκε στις 7 Ιουλίου 1989, όταν 144 βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας κατέθεσαν πρόταση κατά του Ανδρέα Παπανδρέου και άλλων πέντε υπουργών του ΠΑΣΟΚ, για παράβαση του νόμου περί ευθύνης υπουργών. Την πρόταση των βουλευτών της ΝΔ δεν υπέγραψαν, αλλά την υποστήριξαν στη Βουλή, οι βουλευτές του Συνασπισμού. Στις 18 Ιουλίου η ολομέλεια του Κοινοβουλίου αποφάσισε την παραπομπή των κατηγορουμένων σε 12μελή προανακριτική επιτροπή, για να διερευνηθούν οι ευθύνες τους στο σκάνδαλο Κοσκωτά. Στη σχετική ψηφοφορία 171 βουλευτές ψήφισαν υπέρ της παραπομπής, 121 κατά, 1 παρών, ενώ βρέθηκαν και 3 άκυροι ψήφοι.
Στις 23 Αυγούστου η Βουλή ασχολήθηκε με το σκάνδαλο του γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού και παρέπεμψε στο Ειδικό Δικαστήριο (γνωστό τότε ως Υπουργοδικείο) τον πρώην υπουργό Οικονομικών του ΠΑΣΟΚ, Νίκο Αθανασόπουλο. Η υπόθεση αφορούσε στην πώληση από την κρατική εταιρεία ITCO σε χώρα της ΕΟΚ γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού, το οποίο είχε χαρακτηριστεί ως ελληνικό, προκειμένου να εισπραχτούν οι κοινοτικές επιδοτήσεις. Η Κομισιόν ανακάλυψε την κομπίνα και παρέπεμψε τη χώρα στο Ευρωδικαστήριο, ζητώντας επιστροφές ύψους 400 εκατ. δραχμών.
Στις 21 Σεπτεμβρίου 1989 η Βουλή αποφάσισε την παραπομπή του Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο για την υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών. Ο τέως πρωθυπουργός κατηγορήθηκε για το αδίκημα της ηθικής αυτουργίας κατ’ εξακολούθηση στην παγίδευση και παραβίαση των τηλεφωνημάτων και της προφορικής συνομιλίας.. Μαζί του παραπέμφθηκαν ο πρώην αρχηγός της ΕΥΠ Κώστας Τσίμας και ο πρώην διοικητής του ΟΤΕ Θεοφάνης Τόμπρας.
Το «κυρίως πιάτο» των παραπομπών σερβιρίστηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1988, όταν η Βουλή αποφάσισε να παραπέμψει εκ νέου στο Ειδικό Δικαστήριο για το σκάνδαλο Κοσκωτά, αυτή τη φορά, τον Παπανδρέου μαζί τους υπουργούς της κυβέρνησής του Μένιο Κουτσόγιωργα, Γεώργιο Πέτσο, Παναγιώτη Ρουμελιώτη και Δημήτρη Τσοβόλα, μία μέρα μετά τη δολοφονία από τη 17Ν του βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Παύλου Μπακογιάννη. Μέρος του Τύπου επιχείρησε να συνδέσει την τρομοκρατική οργάνωση με το ΠΑΣΟΚ, προκαλώντας τις οξύτατες αντιδράσεις των στελεχών του κινήματος.
Υπερασπιζόμενος τον εαυτό του στη Βουλή, ο Ανδρέας Παπανδρέου αποδέχθηκε την πολιτική του ευθύνη για το σκάνδαλο Κοσκωτά, αλλά αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι έφερε ποινικές ευθύνες, χαρακτηρίζοντας τις παραπομπές ως πολιτική δίωξη, με στόχο την πολιτική εξόντωση του ιδίου και του ΠΑΣΟΚ.
Η συγκυβέρνηση ΝΔ – Συνασπισμού έλαβε τέλος στις 7 Οκτωβρίου, αφού ολοκλήρωσε το έργο των παραπομπών. Προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 5 Νοεμβρίου 1989, αλλά και πάλι δεν προέκυψε αυτοδύναμη κυβέρνηση…
…η αθώωση και η ατάκα Καραμανλή
Η πολιτική εξόντωση του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ εξυπηρετούσε τα σχέδια του αρχηγού της Δεξιάς (απύθμενο το μίσος που χώριζε τους δύο πολιτικούς από την εποχή της Αποστασίας -εκείνη κι αν ήταν βρόμικη ιστορία), βόλευε όμως και την Αριστερά, η οποία πίστεψε ότι της παρουσιάστηκε η χρυσή ευκαιρία να εξοστρακίσει το ΠΑΣΟΚ από τη δεσπόζουσα θέση που είχε στην περιοχή της λεγόμενης δημοκρατικής παράταξης και να καταλάβει αυτή τον χώρο.
Και οι δύο πλευρές έπεσαν έξω στις εκτιμήσεις-επιθυμίες τους. Τέτοια στοιχεία δεν υπήρχαν, ορισμένοι από τους μάρτυρες κατηγορίας ανήκαν στον υπόκοσμο, ο Παπανδρέου αθωώθηκε, επέστρεψε στην εξουσία και σε μια ένδειξη μεγαθυμίας σταμάτησε τη διερεύνηση υπόθεσης στην οποία φερόταν ως εμπλεκόμενος σε ποινικά κολάσιμες πρακτικές ο προαιώνιος εχθρός του Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.
Ο, δε, Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε πάντα τις αμφιβολίες του για το αν ο Ανδρέας Παπανδρέου πρέπει να κάτσει στο εδώλιο. «Εναν πρώην Πρωθυπουργό δεν το στέλνεις φυλακή, αλλά στο σπίτι του» έλεγε. Διεμήνυε συχνά προς τον Μητσοτάκη να μην προχωρήσει στην παραπομπή αν η υπόθεση δεν είναι «δεμένη». Κάτι τέτοιο θα ισχυροποιούσε τον Παπανδρέου. Αγγελιοφόρος του Καραμανλή ήταν ο ανιψιός του, ο Μιχάλης Λιάπης. «Να μην ανησυχεί ο πρόεδρος. Τα στοιχεία είναι αρκετά και θα τελειώσουμε με τον Παπανδρέου για πάντα» απαντούσε ο Μητσοτάκης.
Ο Παπανδρέου αθωώθηκε και κέρδισε τις εκλογές του 1993…
