Περιεχόμενα
Εκλογικές ιστορίες #20 – 5 Νοεμβρίου 1989
26… και σήμερα για τις εκλογές
Όπως και το καλοκαίρι του ’89, έτσι και τον Νοέμβριο η ΝΔ πήρε την πρωτιά αλλά δεν έβγαλε αυτοδύναμη κυβέρνηση, με την πολιτική κρίση να… χτυπάει κόκκινο και τους Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και Ανδρέα Παπανδρέου να κάθονται στο ίδιο τραπέζι και να συμφωνούν σε υπηρεσιακή κυβέρνηση, συγκεκριμένης διάρκειας.
Πόλωση και ακυβερνησία
Το κλίμα: οι βουλευτικές εκλογές της 5ης Νοεμβρίου 1989 ήταν οι δεύτερες που έγιναν τη χρονιά εκείνη. Διεξήχθησαν από υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον τότε πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Ιωάννη Γρίβα και έφεραν στην πρώτη θέση το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αλλά, και πάλι, χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
Οι δεύτερες αυτές εκλογές μέσα στην ίδια χρονιά ήταν απόρροια των πολιτικών εξελίξεων που είχαν δρομολογηθεί το καλοκαίρι του 1989, όταν, μετά το αδιέξοδο των εκλογών της 18ης Ιουνίου, η Νέα Δημοκρατία και ο Συνασπισμός είχαν σχηματίσει, στις 2 Ιουλίου, κυβέρνηση συνεργασίας (κυβέρνηση Τζαννή Τζαννετάκη) με διακηρυγμένο στόχο την παραπομπή των υπευθύνων για την υπόθεση Κοσκωτά ενώπιον του κινδύνου παραγραφής. Η κυβέρνηση αυτή, αφού ολοκλήρωσε την διαδικασία των παραπομπών, παραιτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου, και την ίδια μέρα παρέδωσε την εξουσία στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Γρίβα.
Η περίοδος ανάμεσα στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις, από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο του 1989, υπήρξε εξαιρετικά πυκνή σε συνταρακτικά γεγονότα και ανατροπές, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς (το 1989 θεωρείται το σημαντικότερο έτος στις μεταπολεμικές διεθνείς σχέσεις), καθώς ολόκληρη η παγκόσμια ψυχροπολεμική τάξη πραγμάτων κατέρρεε, σε όλα τα επίπεδα – με κορυφαίο παράδειγμα τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Στην Ελλάδα, η δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη στο Κολωνάκι στις 26 Σεπτεμβρίου και η απόπειρα δολοφονίας του ίδιου του Μητσοτάκη στην Μυτιλήνη την νύχτα της 21ης προς 22 Οκτωβρίου αποτέλεσαν το απόγειο της επιρροής των τρομοκρατικών οργανώσεων στην δημόσια ζωή. Ο Μπακογιάννης δολοφονήθηκε από την 17 Νοέμβρη την ημέρα που επρόκειτο να συζητηθεί η παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στην Βουλή, με εισηγητή της ΝΔ τον ίδιο. Ο Μιχάλης Παυλής, που αποπειράθηκε να δολοφονήσει τον Μητσοτάκη, ήταν ανθυπασπιστής της Πολεμικής Αεροπορίας και επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ υπηρετούσε στην ΕΥΠ. Το σύνολο σχεδόν των εφημερίδων που υποστήριζαν τη ΝΔ κατηγόρησαν το ΠΑΣΟΚ ότι «ελέγχει και κατευθύνει» την τρομοκρατία στην Ελλάδα, κατηγορία που κατέρρευσε μετά την εξάρθρωση της 17 Νοέμβρη το 2002.
Πρωτιά χωρίς αυτοδυναμία
Το εκλογικό σύστημα: οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν με ένα σύστημα παραλλαγής της απλής αναλογικής (εκλογικός νόμος 1847/1989) που είχε ψηφίσει η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου την άνοιξη του 1989.
Τα αποτελέσματα: όπως και το καλοκαίρι του ’89, έτσι και τον Νοέμβριο η ΝΔ πήρε την πρωτιά αλλά δεν έβγαλε αυτοδύναμη κυβέρνηση. Η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη μάζεψε 3.093.055 ψήφους με ποσοστό 46,19% και 148 έδρες, έναντι 2.723.739 του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου (με 128 έδρες και 40,27%).
Στην τρίτη θέση, έχοντας χάσει πάνω από δύο μονάδες, ήταν ο Συνασπισμός των Χαρίλαου Φλωράκη και Λεωνίδα Κύρκου με 734.552 ψήφους, 21 έδρες και 10,97%. Στη Βουλή τότε μπήκαν επίσης οι Οικολόγοι Εναλλακτικοί, το μειονοτικό κόμμα Εμπιστοσύνη και ένας ανεξάρτητος.
Η αντοχή του ΠΑΣΟΚ
Το μετά: η Νέα Δημοκρατία ανέβασε το ποσοστό της σε 46,19%, από το 44,28% που είχε λάβει τον Ιούνιο, χωρίς όμως και πάλι να μπορέσει να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Το ΠΑΣΟΚ ανέβασε το ποσοστό του σε 40,67% από το 39,13% του Ιουνίου με τον αρχηγό του υπόδικο και άρρωστο, λαμβάνοντας 128 έδρες, και διαψεύδοντας όλες τις δημοσκοπήσεις. Αντίθετα, ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου είδε το ποσοστό του να πέφτει στο 10,97% από το 13,13% του Ιουνίου.
Παρότι θα περίμενε πράγματι κανείς να καταρρεύσει το ΠΑΣΟΚ, τα αποτελέσματα των εκλογών δείχνουν μια εκπληκτική δυναμική για το ίδιο αλλά και τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Απόρροια των δεύτερων εκλογών του ‘89 συγκροτήθηκε, στις 23 Νοεμβρίου, η οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα, με στήριξη και από την Νέα Δημοκρατία, και από το ΠΑΣΟΚ μα και από τον Συνασπισμό (στον οποίο μετείχε τότε και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας), δηλαδή περίπου από το 98% όσων είχαν ψηφίσει στις εκλογές.
Οικουμενική συγκεκριμένης διάρκειας
Η ισορροπία δυνάμεων σε συνδυασμό με το εκλογικό κόστος της Αριστεράς από το πείραμα της συγκυβέρνησης με τη Ν.Δ. υποχρεώνει και τα τρία κόμματα να θάψουν προσωρινά τα «τόμαχοκ του πολέμου» και να σχηματίσουν την οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ζολώτα. Είχε προηγηθεί η πρόταση Τζαννετάκη για σχηματισμό συμμαχικής κυβέρνησης ΝΔ – ΠΑΣΟΚ, που βεβαίως απερρίφθη από τον Παπανδρέου και η πρόταση του ΠΑΣΟΚ να συγκυβερνήσει με τον Συνασπισμό και τους Οικολόγους, που επίσης δεν ευδοκίμησε.
Το διάλειμμα της Οικουμενικής και ευρύτερα η ασταθής ισορροπία που προέκυψε μετά τον Ιούνιο 1989 θα λήξει στις εκλογές του Απριλίου 1990, όταν η Ν.Δ. με 46,88% πήρε 150 έδρες και σχημάτισε αυτοδύναμη κυβέρνηση λόγω της στήριξης που της παραχώρησε η ΔΗ.ΑΝΑ. Η επάνοδος σε μία πιο φυσιολογική πολιτική κατάσταση θα φέρει στην επιφάνεια τις εσωτερικές αντιθέσεις στο ΠΑΣΟΚ. Τον Σεπτέμβριο 1990 πραγματοποιείται το συνέδριό του, αλλά η εσωτερική κρίση εκδηλώνεται στη σύνοδο του Πεντελικού (2 Νοεμβρίου), αφού έχει προηγηθεί η είσοδος του Παπανδρέου στο Γενικό Κρατικό…
Χαμένος ο Συνασπισμός
Χαμένος των εκλογών υπήρξε ο Συνασπισμός, ο οποίος είδε το ποσοστό του να πέφτει, και την στρατηγική του να αποδοκιμάζεται από πολλούς οπαδούς του. Φαίνεται ότι οι τολμηρές και πρωτοφανείς πρωτοβουλίες του τον Ιούνιο του 1989 δε βρήκαν καθολική αποδοχή στο εκλογικό σώμα της Αριστεράς, το οποίο εξέφρασε την αντίδρασή του στη συμμαχία ΝΔ-Συνασπισμού». Η στρατηγική της «Εκσυγχρονιστικής Αριστεράς» και των συμμαχιών με την Δεξιά αποδοκιμάστηκε έμπρακτα, ενώ αντίθετα δικαιώθηκε η αντιδεξιά στρατηγική του Ανδρέα Παπανδρέου
Η ήττα του ΣΥΝ και η απώλεια περίπου 120.000 ψήφων ήταν απόρροια και λόγω της διάσπασης της ΚΝΕ, διάσπαση που προήλθε από την διαφωνία της ΚΝΕ για την συμμετοχή του ΚΚΕ στη συγκυβέρνηση.
Το έργο του Ζολώτα
Ο Ξενοφώντας Ζολώτας ασχολήθηκε επισταμένα με το οικονομικό πρόβλημα της χώρας, αφού όπως δήλωνε τον Φεβρουάριο του 1990 «η κατάσταση είναι δραματική αλλά αναστρέψιμη». Ζολώτας εκπόνησε το «Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Διαχείρισης» για το 1990 με μια σειρά προτάσεων για την βελτίωση της κατάστασης της χώρας, το οποίο και επέδωσε στους πολιτικούς αρχηγούς, ενώ στις 6 Απριλίου η επιτροπή εμπειρογνώμων που είχε συσταθεί για να μελετήσει εις βάθος την κατάσταση της οικονομίας (η οποία έμεινε γνωστή ως «Επιτροπή Αγγελόπουλου») παρέδωσε το πόρισμά της, και πρότεινε μια σειρά μέτρων: «Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία» επισημαινόταν στην έκθεση της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων «η πορεία της οικονομίας παρουσιάζει, για αρκετό ήδη χρόνο, συνεχή επιδείνωση, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξελίξεις οι οποίες θα ήταν ενδεχομένως πολύ δύσκολο να ελεγχθούν, αν οι τάσεις που επικρατούν τελευταία δεν αναστραφούν το συντομότερο δυνατόν».
Η αρχική συμφωνία μεταξύ των τριών πολιτικών αρχηγών προέβλεπε συγκυβέρνηση μέχρι τον Απρίλιο του 1990, όταν με αφορμή την προγραμματισμένη εκλογή του νέου Πρόεδρου της Δημοκρατίας, και με δεδομένο ότι και οι τρεις ψηφοφορίες θα απέβαιναν άκαρπες (μια που δεν θα υπήρχε υποψήφιος κοινής αποδοχής), η Βουλή θα διαλυόταν και θα προκηρύσσονταν οι επόμενες εκλογές. Ωστόσο την πρωτοβουλία για τη διάλυση της συγκυβέρνησης πήρε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης όταν, σύμφωνα με την εφημερίδα «Το Βήμα», εκτίμησε ότι μπορούσε να διεκδικήσει πλέον με βεβαιότητα την εξουσία, αφού στο μεταξύ ο εκλογικός νόμος είχε τροποποιηθεί με την περίφημη ρήτρα του «συν ένα». Το πρόσχημα για τη διάλυση της Βουλής αποτέλεσε η διαφωνία που ανέκυψε μεταξύ των πολιτικών αρχηγών προκειμένου να επιλεγεί η νέα ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων.
Στις 13 Φεβρουαρίου 1990 η κυβέρνηση με την παραίτηση σχεδόν όλων των βουλευτών, μετατράπηκε σε υπηρεσιακή και στις 8 Απριλίου διενήργησε τις βουλευτικές εκλογές του 1990, που έδωσαν -αν και οριακά – αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ο Μητσοτάκης πήρε πράγματι τις επόμενες εκλογές, στις 8 Απριλίου, αλλά η αυτοδυναμία της κυβέρνησής του ήταν τόσο ισχνή που χρειάστηκε ελάχιστη προσπάθεια ο Αντώνης Σαμαράς για να τη ρίξει λίγα χρόνια αργότερα…
Ιδεολογική σαλάτα αυτοκριτικής
Το ΚΚΕ παραδέχτηκε αργότερα ότι η συμμετοχή στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα ήταν «ένα αναγκαίο λάθος», ό,τι κι αν σημαίνει αυτό, και έκανε λόγο για «ιστορικό προηγούμενο» με τη συμμετοχή του ΕΑΜ με δύο κομμουνιστές υπουργούς στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου το 1944.
Προσπαθώντας να εξηγήσει τα ανεξήγητα και σε μια ιδεολογική σαλάτα αυτοκριτικής αλλά και αυτοδικαιολόγησης, έκανε λόγο για «δυσκολία του αστικού πολιτικού συστήματος να εξασφαλίσει σταθερή αστική κυβέρνηση» και άρα για ιστορική ανάγκη του ΚΚΕ να «μετέχει και να στηρίζει κυβέρνηση για τη σταθεροποίηση, που θα εξασφάλιζε βελτίωση της θέσης του».
