Περιεχόμενα
Εκλογικές ιστορίες #21 – 8 Απριλίου 1990
18… και σήμερα για τις εκλογές
Οι ελληνικές βουλευτικές εκλογές ήταν πρόωρες, οι οποίες προκλήθηκαν από την αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, και σύμφωνα με το σύνταγμα έπειτα από τρεις ψηφοφορίες πρέπει να διαλυθεί η Βουλή και να προκηρυχθούν εκλογές.
Μάλιστα, οι αρχαιρεσίες έγιναν ανήμερα της Κυριακής των Βαΐων του 1990.
Το κλίμα: μετά τις δύο εκλογές του 1989 και την αδυναμία αυτοδυναμίας, η αρχική ιδέα που οδήγησε στο σχηματισμό της οικουμενικής κυβέρνησης ήταν να διαρκέσει μέχρι τον Απρίλιο του 1990, οπότε το κοινοβούλιο θα έπρεπε να εκλέξει νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η συγκεκριμένη ιδέα υλοποιήθηκε εν μέρει, δεδομένου ότι η Βουλή δεν μπορούσε να εκλέξει νέο ΠτΔ αφού δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ των κομμάτων για κοινό υποψήφιο. Η διάλυση της Βουλής ήταν αναπόφευκτη και η πιο πιθανή ερμηνεία για τους λόγους διάλυσής της έχει σχέση με τη στρατηγική της ΝΔ: ο Μητσοτάκης και η ΝΔ θεωρούσαν ότι το κόμμα είχε το προβάδισμα και ότι σε περίπτωση νέων εκλογών θα μπορούσε να εξασφαλίσει οριακά την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο.
Εν μέσω πόλωσης
Ήταν μια ιδιαίτερα ταραγμένη πολιτικά περίοδος (η εποχή των πράσινων και γαλάζιων καφενείων!), με τα πάθη να έχουν την τιμητική τους και την Ελλάδα να βρίσκεται στο επίκεντρο της διεθνούς κοινής γνώμης με όλα όσα συνέβαιναν με απανωτές κάλπες και με τις κυβερνήσεις συνεργασίας και ειδικού σκοπού να διαδέχονται η μια την άλλη. Έντονα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν ο φανατισμός και ο πόλεμος στον Τύπο, ιδίως μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων, του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας. Η ΝΔ, με κύριο σύνθημα την εθνική συμφιλίωση, αλλά και με νέους ανθρώπους και νέες ιδέες, προσπαθούσε να πείσει το αδιάφορο και κουρασμένο εκλογικό σώμα από τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 1989, ότι μόνον η φιλελεύθερη παράταξη του Μητσοτάκη μπορούσε να κυβερνήσει τον τόπο. «Κυβέρνηση ή ακυβερνησία;» έλεγε το σύνθημα ενώ το ΠΑΣΟΚ κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες να εμποδίσει την παράταξη της Δεξιάς να πάρει αυτοδυναμία και να κυβερνήσει τη χώρα, χρησιμοποιώντας συνθήματα παλαιοκομματικά.
Τόσο μεγάλος ήταν ο φανατισμός των οπαδών του ΠΑΣΟΚ, ώστε στο Ηράκλειο της Κρήτης, οπαδοί του ΠΑΣΟΚ έστησαν οδοφράγματα, ώστε να εμποδίσουν την έλευση του Μητσοτάκη για ομιλία στην πόλη του Ηρακλείου.
Το εκλογικό σύστημα: διεξήχθησαν εκ νέου με απλή αναλογική. Μετά την εκλογή του ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης άλλαξε το εκλογικό σύστημα και επανέφερε την ενισχυμένη αναλογική.
Αυτοδυναμία με μία έδρα
Τα αποτελέσματα: Πρώτο κόμμα ήλθε η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με 46,89% και 150 έδρες (και αργότερα 151, βλ. παρακάτω), δεύτερο κόμμα το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου με 38,61% και 123 έδρες, τρίτο κόμμα ο Συνασπισμός του Χαρίλαου Φλωράκη με 10,28% και 19 έδρες. Τέταρτο ο Συνδυασμός ΠΑΣΟΚ – Συνασπισμού (κοινοί υποψήφιοι στις μονοεδρικές περιφέρειες) με 1,02% και 4 έδρες, πέμπτο οι Οικολόγοι Εναλλακτικοί του Νίκου Ηλιόπουλου με 0,77% και 1 έδρα, έκτο το μουσουλμανικό κόμμα Εμπιστοσύνη Πεπρωμένο του Ισμαήλ Μαλλά με 0,70% 2 έδρες, έβδομο και τελευταίο η Δημοκρατική Ανανέωση του Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου με 0,67% και 1 έδρα.
Το ΠΑΣΟΚ έχασε δύο εκατοστιαίες μονάδες σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές, επίσης με μειωμένες δυνάμεις βγήκε από τις εκλογές και ο Συνασπισμός.
Η στήριξη Κατσίκη
Το μετά: μετά το εκλογικό αποτέλεσμα σχηματίστηκε κυβέρνηση ύστερα από συμφωνία του Κωστή Στεφανόπουλου, προέδρου της ΔΗΑΝΑ με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη για παραχώρηση της μιας έδρας ώστε να σχηματιστεί αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ήτοι, με τη στήριξη του μοναδικού βουλευτή που είχε εκλέξει η ΔΗΑΝΑ, του Θεόδωρου Κατσίκη. Αργότερα μάλιστα, ο Κατσίκης προσχώρησε στη ΝΔ ως βουλευτής της…
Στις 11 Απριλίου, ο πρόεδρος της ΝΔ Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ορκίζεται πρωθυπουργός.
Μετά τον σχηματισμό της , το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο εξέδωσε απόφαση ότι είχε γίνει λάθος στην κατανομή των εδρών της Νέας Δημοκρατίας και στερούνταν μιας έδρας, αυτή της Κέρκυρας, οπότε στη Νέα Δημοκρατία δόθηκε και η δεύτερη έδρα της Κέρκυρας και πλέον η κυβέρνηση βρέθηκε με 152 έδρες στη Βουλή. Για πρώτη φορά μετά το 1977 η Νέα Δημοκρατία είχε αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Η εκλογή Καραμανλή
Ακολούθησε η πέμπτη προεδρική εκλογή μετά τη Μεταπολίτευση, ενώ χρειάστηκαν πέντε ψηφοφορίες για την καθιέρωση Προέδρου της Δημοκρατίας, ο μεγαλύτερος αριθμός από κάθε φορά. Στις τρεις πρώτες ήταν πρώτοι οι Χρήστος Σαρτζετάκης και Ιωάννης Αλευράς (δις). Στην τέταρτη εκλογή (30 Απριλίου 1990), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με τη στήριξη της Νέας Δημοκρατία έλαβε 149 ψήφους και ο Αλευράς 123. Στην πέμπτη και τελευταία εκλογή (3 Μαΐου 1990), ο Καραμανλής, από τη Νέα Δημοκρατία, έλαβε 153 ψήφους και εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας με απλή πλειοψηφία.
Από τη χρεοκοπία στη μεταρρύθμιση
Τον Ιανουάριο του 1990, ο δείκτης οικονομικού κλίματος του ΙΟΒΕ χτύπησε κόκκινο. Ο κίνδυνος να μην πληρωθούν μισθοί και συντάξεις ήταν απτός, όπως και το ενδεχόμενο προσφυγής στο ΔΝΤ. Η χώρα βρισκόταν ένα βήμα πριν από τη χρεοκοπία όταν πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές του Απριλίου 1990. Ομως, το εντυπωσιακό 46,9% της Ν.Δ. τής χάρισε οριακή μόνον αυτοδυναμία στη Βουλή.
Η νέα κυβέρνηση επεδίωξε πρώτα απ’ όλα να αποφύγει τη χρεοκοπία. Τον Ιανουάριο 1991, η σύνοδος των υπουργών Οικονομικών της Ε.Ε. επέτρεψε τον δανεισμό με όρο την εφαρμογή ενός σταθεροποιητικού προγράμματος που περιλάμβανε πρωτογενή πλεονάσματα και σειρά μεταρρυθμίσεων όπως η φορολογία των αγροτών, η μείωση του δημόσιου τομέα, η καταδίωξη της φοροδιαφυγής, οι ιδιωτικοποιήσεις, το κλείσιμο πολλών προβληματικών επιχειρήσεων και η απελευθέρωση των αγορών. Οι δόσεις του δανείου θα δίδονταν μόνο κατόπιν αξιολογήσεων και η πρώτη δόση εκταμιεύθηκε τον Μάρτιο του 1991.
Η οικονομία σταθεροποιήθηκε μέσα στο 1992, επιτυγχάνοντας το πρώτο της πρωτογενές πλεόνασμα μέσα σε μια 20ετία. Ομως το πολιτικό κόστος υπήρξε τεράστιο. Το πεζοδρόμιο έβραζε, με αιχμή του δόρατος το κρατικοδίαιτο συνδικαλιστικό κατεστημένο και με το παράλληλο σιγοντάρισμα του ΠΑΣΟΚ και των περισσότερων ΜΜΕ. Ποιος μπορεί να ξεχάσει το άγος των «Σταμουλοκολλάδων»; Τη στιγμή που οι απεργίες των καθηγητών και οι καταλήψεις των σχολείων έφερναν στην επιφάνεια τον νεαρό Αλέξη Τσίπρα, στο εσωτερικό της ΝΔ κυριαρχούσε η παλαιοκομματική αμφισβήτηση. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Μητσοτάκης δεν δίστασε τότε να προχωρήσει σε ανασχηματισμό δίνοντας στη κυβέρνησή του μεγαλύτερη μεταρρυθμιστική ώθηση, με τον Στέφανο Μάνο στο τιμόνι της οικονομίας.
Παρά την αρνητική διεθνή οικονομική συγκυρία, η απελευθέρωση των αγορών συνεχίστηκε και οι διεθνείς επενδύσεις σημείωσαν σημαντική άνοδο. Ομως, η απόπειρα αποκρατικοποίησης μέρους του ΟΤΕ προκάλεσε την έντονη αντίδραση ιδιωτικών συμφερόντων, τη διάσπαση της ΝΔ, την ανατροπή της κυβέρνησης και την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία στις επόμενες εκλογές. Οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις έμειναν στο μυαλό πολλών ψηφοφόρων ως επάρατος «νεοφιλελευθερισμός» και ταυτίστηκαν με τη δύσκολη οικονομική συγκυρία της περιόδου. Η εκσυγχρονιστική παρένθεση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη είχε κλείσει.
Η αποτυχία της εκσυγχρονιστικής παρένθεσης
Το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα του Μητσοτάκη, που έχει χαρακτηριστεί πρωτοφανές σε μέγεθος και εύρος, παρέμεινε ημιτελές. Θα μπορούσε να είχε πετύχει κάτι παραπάνω; Δύσκολα, δεδομένων των αντιδράσεων, των συσσωρευμένων οικονομικών προβλημάτων, της ισχνής κυβερνητικής πλειοψηφίας του και των εσωκομματικών αντιδράσεων. Ομως τα επιτεύγματά του ήταν σημαντικά. Τότε ήταν που μπήκαν τα θεμέλια μιας δυναμικότερης οικονομίας, η χώρα εισήλθε στην τροχιά της εισόδου στην ΟΝΕ και άνοιξε ο δρόμος για την οικονομική μεγέθυνση που πέτυχαν αργότερα οι κυβερνήσεις Σημίτη.
Ταυτόχρονα, όμως, η αποτυχία της εκσυγχρονιστικής παρένθεσης Μητσοτάκη οδήγησε στη μεταρρυθμιστική ατολμία (και αργότερα απραξία), στην εμπέδωση του μαθήματος πως οι τολμηρές μεταρρυθμίσεις παράγουν τεράστιο πολιτικό κόστος, στην ενδυνάμωση της διαπλοκής και στην απόρριψη του φιλελευθερισμού από την ίδια τη ΝΔ, στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης και τελικά καταστροφικής «φιλολαϊκής» γραμμής. Και όλα αυτά συνέβαλαν τα μέγιστα στο ξέσπασμα της μεγάλης κρίσης του 2010.
