Περιεχόμενα
50… και σήμερα για τις εκλογές
Εκλογικές ιστορίες #4 – 3 Μαΐου 1892
Το κλίμα: τις εκλογές προκήρυξε η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κωνσταντόπουλου, ο οποίος ήταν επικεφαλής κυβερνήσεως διάρκειας… μόλις 3 μηνών και 22 ημερών. Η κυβέρνηση, αδυνατώντας να συγκεντρώσει πλειοψηφία στη Βουλή, οδήγησε τη χώρα ξανά στις κάλπες. Ήταν οι πρώτες εκλογές στις οποίες στοχοποιήθηκε το Στέμμα, επειδή ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ (στη μοναδική αντισυνταγματική κίνηση της 50χρονης βασιλείας του) απέπεμψε την νόμιμα εκλεγείσα και με κοινοβουλευτική πλειοψηφία κυβέρνηση του Θεόδωρου Δεληγιάννη, θεωρώντας την ως «εθνικά επιζήμια».
Η βασιλική, αντισυνταγματική παρέμβαση
Τον Ιανουάριο του 1892 η κυβέρνηση Δηλιγιάννη ήρθε σε σύγκρουση με ομάδα Γάλλων κεφαλαιούχων, που τα συμφέροντά τους εκπροσωπούσε ο Ανδρέας Συγγρός. Ο Συγγρός υπέβαλε υπόμνημα στον βασιλιά, που ήταν προσωπικός του φίλος, στο οποίο ουσιαστικά του ζητούσε να παύσει την κυβέρνηση. Ο βασιλιάς πείστηκε και στις 17 Ιανουαρίου κάλεσε τον Δηλιγιάννη να παραιτηθεί. Ο Δηλιγιάννης συγκάλεσε αμέσως το υπουργικό συμβούλιο το οποίο παμψηφεί αποφάσισε ότι «δεν έχει λόγον ουδέ δικαίωμα να παραιτηθεί, αφού απολαμβάνει πλήρως της εμπιστοσύνης του Κοινοβουλίου». Και αμέσως μετά η κυβέρνηση ζήτησε (και πήρε) ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Έτσι, ο Δηλιγιάννης προκαλούσε τον βασιλιά να παύσει την κυβέρνηση, και βέβαια να επωμιστεί το πολιτικό κόστος.
Την επομένη, 18 Ιανουαρίου 1892, ο βασιλιάς πράγματι έπαυσε την κυβέρνηση, σε μια κίνηση που χαρακτηρίζεται «εξαιρετικά αμφιλεγόμενη» από συνταγματική άποψη, όσο κι αν ήταν μέσα στα συνταγματικά του προνόμια. Στη συνέχεια, προχώρησε στις επαφές για διορισμό νέας κυβέρνησης, χωρίς να πτοείται από τις λαϊκές διαδηλώσεις υπέρ του Δηλιγιάννη. Ο Τρικούπης αρνήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση, αφού δεν διέθετε πλειοψηφία, και τελικά την εντολή έλαβε ο Κωνσταντόπουλος, βουλευτής του «τρίτου κόμματος».
Ήταν βέβαια, εκείνα τα χρόνια τεταμένη η ατμόσφαιρα μεταξύ τρικουπικών (Ελιά) και δηλιγιαννικών (Κορδόνι). Ο προεκλογικός αγώνας υπήρξε βιαιότατος από πλευράς Δηλιγιάννη και ωμότατα αντιβασιλικός, όπως φαίνεται από τη φρασεολογία των δηλιγιαννικών εφημερίδων («Πρωία», «Επιθεώρησις» και «Χώρα») και η δημοσίευση σκίτσων που γελοιοποιούσαν τον Τρικούπη.
Πολωτικό κλίμα
Οι εκλογές που διεξήχθησαν στις 3/5/1892,κι ενώ ο Δηλιγιάννης ήταν προσεκτικότερος στις επιθέσεις του κατά του Τρικούπη, ο φιλικός του Τύπος ήταν ωμά επιθετικός. Έγραφαν οι δηλιγιαννικοί εναντίον των τρικουπικών: «Ο Τρικουπισμός, ιδού ο εχθρός!» ή «προς τους Τρικουπικούς δεν συζητώμεν, τους μαστιγώνωμεν» και εναντίον του Τρικούπη έγραφαν: «τον Τρικούπην τον καταδιώκωμεν αμειλίκτως, μέχρις ου τον εκτοπίσωμεν ού μόνον εκ της υπολήψεως, αλλά και εκ της επιεικείας παντός Έλληνος».
Το πολωτικό κλίμα μεταφέρθηκε και στην επαρχία, όπου θερμόαιμοι και τραμπούκοι προέβαιναν σε ασχημίες, ενίοτε και σε επιθέσεις εναντίον πολιτικών αντιπάλων τους.
Οι, δε, τρικουπικοί έξω από το σπίτι του Τρικούπη στην Ακαδημίας τραγουδούσαν: «Στο δεξί χέρι την Ελιά, στο στόμα τον Τρικούπη / και στην καρδιά τον βασιλιά, κορδόνι μέσ’ στο κιούπι». Στο παράθυρο εμφανίστηκε η αδελφή του Τρικούπη, Σοφία και της πρόσφεραν λουλούδια…
Ο βασιλιάς έλειπε…
Το εκλογικό σύστημα: διεξήχθησαν οι εκλογές, κλασικά τότε, με απλή αναλογική.
Ο βασιλιάς Γεώργιος είχε επιλέξει να απουσιάζει κατά την προεκλογική περίοδο από την Αθήνα. Ταξίδεψε με το πλοίο Σφακτηρία για Πάρο, Αντίπαρο, Σφακτηρία, Δήλο, Τήνο και Αμοργό. Την ημέρα των εκλογών επέστρεψε στο Τατόι χωρίς να περάσει από κεντρικές οδικές αρτηρίες…
180 από τις 207 έδρες
Τα αποτελέσματα: οι υποστηρικτές του Χαρίλαου Τρικούπη αναδείχτηκαν ως η μεγαλύτερη δύναμη στο κοινοβούλιο, με 180 από τις 207 έδρες, έχοντας λάβει τα 5/6 του εκλογικού σώματος και βουλευτών. Ο Τρικούπης έγινε πρωθυπουργός, για έκτη φορά, στις 22 Ιουνίου. Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, αντιθέτως, γνώρισε εκλογική συντριβή, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στον βασιλιά, να δικαιολογήσει την αντισυνταγματική ενέργειά του.
Ο Δηλιγιάννης με το Εθνικόν Κόμμα του Δημητρίου Pάλλη έλαβε 15 έδρες, 7 πήρε το Νεοελληνικόν Κόμμα και 5 οι Υποστηρικτές Κωνσταντίνου Καραπάνου.
Μια χώρα χρεωκοπημένη
Το μετά: η Βουλή των εκλογών της 3ης Μαΐου 1892 θα διανύσει δύο χρόνια και έντεκα μήνες και θα αναδείξει τέσσερις κυβερνήσεις: δύο του Τρικούπη, μία του Σωτηρόπουλου και μία του Νικόλαου Δεληγιάνη. Η πρώτη κυβέρνηση Τρικούπη (Ιούνιος 1892 – Μάιος 1893) παραιτήθηκε – χωρίς να έχει χάσει την εμπιστοσύνη της Βουλής, – λόγω διαφωνίας με τον βασιλιά Γεώργιο.
Η ανάγκη εξεύρεσης χρημάτων – με τη μορφή δανείων από το εξωτερικό – γινόταν κάθε μέρα και πιο πιεστική, καθ’ ότι η χώρα αντιμετώπιζε ήδη το φάσμα της χρεωκοπίας. Ο Τρικούπης -προσεταιριζόμενος αγγλικούς κεφαλαιουχικούς κύκλους,μέσω του υπουργού των Εσωτερικών, Γεώργιου Θεοτόκη, που εστάλη στο Λονδίνο για αυτόν το σκοπό, κατόρθωσε να συνάψει ένα δάνειο αλλά με επαχθέστατους όρους. Ο βασιλιάς διαφώνησε και αρνήθηκε να υπογράψει τη σύμβαση, και ο Τρικούπης, αδυνατώντας να βρει άλλη λύση, παραιτήθηκε.
Είπε ή όχι «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»;
Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Δεκεμβρίου του 1893, αποδόθηκε στον Τρικούπη η… πανδιάσημη, πλέον, φράση «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Λέγεται πως τη χρησιμοποίησε σε ομιλία του στη Βουλή αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και την αδυναμία του να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος του. Η κυβέρνησή του κήρυξε πτώχευση, η οποία και επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου εις βάρος της Ελλάδας. Έκτοτε, η φράση αυτή χρησιμοποιείται για να δηλώσει αποτυχία, τόσο για οικονομικά θέματα όσο και για γενικότερους λόγους.
Αν και θεωρείται πως η φράση λέχθηκε από το βήμα της Βουλής, αμφισβητείται πως χρησιμοποιήθηκε από τον Τρικούπη στην ομιλία του, καθώς από τα πρακτικά της Βουλής δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Διάφορες άλλες μαρτυρίες, (όπως η μαρτυρία του Ανδρέα Συγγρού στα «Απομνημονεύματά» του, που αναφέρει πως άκουσε εκείνη την μέρα τον Τρικούπη να προφέρει την φράση στην ομιλία του), αναφέρουν πως η φράση ελέχθη κανονικά από αυτόν, αλλά χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν ειπώθηκε στη Βουλή ή εκτός αυτής.
Το τέλος Τρικούπη και Δηλιγιάννη
Η κυβέρνηση Τρικούπη παραιτήθηκε μετά την ανακοίνωση της πτώχευσης. Το 1895 απέτυχε όχι μόνο να εκλεγεί πρωθυπουργός αλλά ακόμη και να εξασφαλίσει μια έδρα στην εκλογική του περιφέρεια, το Μεσολόγγι: «Ανθ’ημών λοιπόν βουλευτής ο κύριος Γουλιμής. Καληνύχτα σας», είχε δηλώσει (για τον δευτεροκλασάτο πολιτευτή Κώστα Γουλιμή που του πήρε την έδρα!) και αποσύρθηκε από την πολιτική ζωή. Αποσύρθηκε στις Κάννες όπου και πέθανε στις 30 Μαρτίου του 1896. Ωστόσο το τραγικό παράδοξο είναι ότι λίγο πριν το θάνατό του ήταν-παρά τη θέλησή του -υποψήφιος στις αναπληρωματικές εκλογές και εξελέγη πανηγυρικά.
Ο θριαμβευτής των εκλογών του 1895 Δηλιγιάννης θα οδηγήσει τη χώρα στον καταστροφικό πόλεμο του 1897 αλλά ο ίδιος θα αντέξει την πολιτική ήττα: θα γίνει άλλες δυο φορές πρωθυπουργός στις αρχές του 20ού αιώνα για να βρει το θάνατο στα σκαλιά της Βουλής από το χέρι ενός επαγγελματία χαρτοπαίχτη που τον δολοφόνησε επειδή η κυβέρνηση είχε κλείσει τις χαρτοπαιχτικές λέσχες…
