Περιεχόμενα
49… και σήμερα για τις εκλογές
Εκλογικές ιστορίες #5 – 28 Μαΐου 1967
Το μεσημέρι της 14ης Απριλίου 1967 ο φρούραρχος της Βουλής θυροκολλά το διάταγμα διάλυσής της, καθώς ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος πείθεται ότι είναι αδύνατον να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης και προκηρύσσει εκλογές για τις 28 Μαΐου ‘67. Ο ίδιος θα παρέμενε στη θέση του υπηρεσιακού έως και την έλευση της νέας κυβέρνησης. Και, εντέλει, Θα περάσουν επτάμισι χρόνια μέχρι να ξαναλειτουργήσει η Βουλή…
Από τον Εμφύλιο…
Μετά τον Εμφύλιο του 1946-49 ήταν διάχυτος ο φόβος της επικράτησης του κομμουνισμού (από τις εν Ελλάδι κεντρώες και δεξιές παρατάξεις, όπως και από Άγγλους και Αμερικανούς) παρά την ήττα του ΔΣΕ και την εξορία των ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ. Οι κυβερνήσεις λάμβαναν μέτρα όπως η απαγόρευση του ΚΚΕ, η εκτόπιση αντιφρονούντων κ.λπ. Ορισμένοι αξιωματικοί στο στρατό, στην αστυνομία (τη λεγόμενη χωροφυλακή τότε), στην ΚΥΠ και αλλού θεωρούσαν ότι οι πολιτικοί δεν λάμβαναν αρκετά μέτρα ή ότι δεν ήταν αρκετά ικανοί να αποτρέψουν τον κίνδυνο και είχαν ουσιαστικά αυτονομήσει την δράση τους, δημιουργώντας το λεγόμενο «παρακράτος». Και δεν είχαν και τελείως άδικο…
Οι κυβερνήσεις της εποχής κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60 δε στάθηκε δυνατόν να ελέγξουν αυτούς τους παρακρατικούς μηχανισμούς είτε διότι δεν αντιλαμβάνονταν τη σοβαρότητα του κινδύνου για τη Δημοκρατία, είτε διότι πολλές φορές τα ανάκτορα παρενέβαιναν υπέρ τους, νομίζοντας ότι οι παρακρατικοί είναι ως επί το πλείστον ορκισμένοι φιλομοναρχικοί. Δείγματα της δράσης των παρακρατικών ήταν το σχέδιο «Περικλής», ως γνωστή «βία και νοθεία» στις εκλογές του 1961 αλλά και η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963.
…στα Ιουλιανά
Η δράση των αντιδημοκρατικών ακροδεξιών ομάδων αυτών εντάθηκε μετά τη νίκη στις εκλογές του 1963 της Ενώσεως Κέντρου με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος ήταν μεν αντικομμουνιστής, πίστευε όμως ότι η πολιτική διώξεων κατά των κομμουνιστών μάλλον τους ενίσχυε παρά τους αποδυνάμωνε. Εξ ου και οι μελλοντικοί πραξικοπηματίες φοβούνταν την πιθανότητα νέας νίκης της Ενώσεως Κέντρου στις εκλογές.
Μια Ενωση Κέντρου που είχε φέρει στην εξουσία τον Παπανδρέου με διαδοχικές, συντριπτικές νίκες το 1963 και το 1964 αλλά η κυβέρνησή του κατέρρευσε το καλοκαίρι του 1965. Η προσπάθεια ελέγχου του στρατεύματος από την κυβέρνηση ώστε να εκμηδενιστεί η επιρροή του από τον βασιλιά, με τον τότε νεαρό Κωνσταντίνο στον θρόνο, κατέληξε σε σύγκρουση με τα ανάκτορα και στην αποστασία των βουλευτών της παράταξης. Αφορμή υπήρξε η απόφαση του Γεωργίου Παπανδρέου να αντικαταστήσει τον Πέτρο Γαρουφαλιά από το υπουργείο Εθνικής Αμύνης και η άρνηση του Κωνσταντίνου να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, αν ο διάδοχος του Γαρουφαλιά δεν απολάμβανε της απόλυτης εμπιστοσύνης του.
Παράλληλα, οι αντιαμερικανικές δηλώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, η χείρα φιλίας που έτεινε προς το αριστερό κόμμα της ΕΔΑ και οι προτροπές του για ενίσχυση της φιλίας με τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσωβίας (αντίπαλον δέος του ΝΑΤΟ) είχαν θορυβήσει όλους τους δεξιούς θεσμικούς και εξωθεσμικούς παράγοντες, περιλαμβανομένων και των Αμερικανών. Λόγω της προχωρημένης ηλικίας του Γεωργίου Παπανδρέου, ο Ανδρέας πρόβαλλε ως ο διάδοχός του σε περίπτωση νίκης στις επερχόμενες εκλογές.
Ανένδοτος αγώνας
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αρκέστηκε, στα μέσα Ιουλίου του 1965, στην προφορική παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου και δεν περίμενε να του υποβληθεί εγγράφως. Λίγες ώρες αργότερα ορκίστηκε ενώπιόν του το πρώτο κλιμάκιο της κυβέρνησης των «Αποστατών», όπως ονομάστηκαν, υπό τον πρόεδρο της Βουλής, Ιωάννη Αθανασιάδη – Νόβα.
Την επομένη χιλιάδες Αθηναίοι κατέβηκαν στους δρόμους για διαμαρτυρηθούν για το «βασιλικό πραξικόπημα». Συγκρούστηκαν με την αστυνομία, η οποία τους αντιμετώπισε με γκλομπς και δακρυγόνα. Στις 19 Ιουλίου θα γίνει η πιο εντυπωσιακή διαδήλωση υπέρ της Δημοκρατίας. Ο Παπανδρέου ζήτησε «Ανένδοτο Αγώνα», επικεφαλής μιας πομπής από 200 και πλέον αυτοκίνητα, στολισμένα με σήματα της Ένωσης Κέντρου, φοινικόκλαδα και φωτογραφίες, κατέβηκε από το Καστρί προς την Αθήνα εν μέσω του παραληρούντος πλήθους. Στο συλλαλητήριο της 21ης Ιουλίου, που μετέβαλε το κέντρο της Αθήνας σε πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα σε διαδηλωτές και την Αστυνομία, θα χάσει τη ζωή του ο 22χρονος φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας, στέλεχος της Αριστεράς.
Διετία ακυβερνησίας
Μέσα σε αυτό το κλίμα, η κυβέρνηση Νόβα, βαλλόμενη πανταχόθεν, δεν θα λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή και θα υποβάλλει την παραίτησή της στις 5 Αυγούστου. Τα δύο μεγάλα κόμματα ΕΚ και ΕΡΕ ζητούν από τον βασιλιά εκλογές, αλλά αυτός δίνει διερευνητική εντολή στο ηγετικό στέλεχος της Ένωσης Κέντρου, Στέφανο Στεφανόπουλο, ο οποίος θα την καταθέσει λίγες ημέρες αργότερα.
Στις 18 Αυγούστου ο Κωνσταντίνος δίνει εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στον παλαίμαχο σοσιαλιστή Ηλία Τσιριμώκο, στέλεχος της ΕΚ και δεινό επικριτή της πρώτης κυβέρνησης των «Αποστατών». Προς γενική έκπληξη, ο Τσιριμώκος αποδέχεται την εντολή και σχηματίζει τη δεύτερη κυβέρνηση των «Αποστατών» στις 20 Αυγούστου, η οποία θα έχει την τύχη της κυβέρνησης Νόβα, αφού δεν θα λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στις 28 Αυγούστου.
Οι αρχηγοί των δύο μεγάλων κομμάτων, Γεώργιος Παπανδρέου και Παναγιώτης Κανελλόπουλος, προτείνουν στον βασιλιά τη διενέργεια εκλογών, αλλά αυτός αναθέτει στον Στέφανο Στεφανόπουλο την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Αυτός σχηματίζει την τρίτη κυβέρνηση των Αποστατών, η οποία θα λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στις 17 Σεπτεμβρίου 1965. Η περίοδος της «Αποστασίας» θα λήξει τυπικά με την πτώση της κυβέρνησης Στεφανόπουλου στις 22 Δεκεμβρίου 1966 και την άνοδο στην εξουσία της μεταβατικής κυβέρνησης του τραπεζίτη Ιωάννη Παρασκευόπουλου, που έχει εντολή να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στις 28 Μαΐου 1967…
Και όντως, και το έπραξε και παραιτήθηκε στις 3 Απριλίου δίνοντας το χρίσμα στον Κανελλόπουλο για να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές.
Χούντα, η δικαίωση του Κανελλόπουλου
Ωστόσο ο κύβος είχε ήδη ριφθεί: η συνωμοσία που εξυφαινόταν στα παρασκήνια των Ενόπλων Δυνάμεων για την ανατροπή του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος θα εκδηλωθεί τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967, όταν τα τανκς που στάθμευαν στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων, υπό τις διαταγές του ταξίαρχου Στυλιανού Παττακού, θα βγουν στους δρόμους της Αθήνας και θα καταλάβουν νευραλγικά σημεία της πρωτεύουσας.
Οι φόβοι που πριν ενάμιση χρόνο είχε εκφράσει ο Κανελλόπουλος γίνονταν πραγματικότητα: «Η αναποφασιστικότης των κομμάτων, η υπερβολική προσήλωσις εις τους κομματικούς εγωισμούς, τα προσωπικά ή κομματικά πείσματα, η αδικαιολόγητος υποτίμησις του υψηλόφρονος Ελληνικού Λαού, ως δήθεν ανικάνου να κατανοήση ανιδιοτελείς αποφάσεις, τας οποίας ακριβώς αι ηγεσίαι δεν είχον πάντοτε την ικανότητα να λαμβάνουν, όλα αυτά εστοίχισαν συχνότατα πολύ ακριβά εις την χώραν, ιδία εις τον κοινοβουλευτισμόν. Τα ελαττώματα αυτά είχον, κατά το έτος 1936, ως αποτέλεσμα την κατάλυσιν του ελευθέρου πολιτεύματος».
Τα ποσοστά των εκλογών που δεν έγιναν ποτέ
Η συμφωνία Παπανδρέου – Κανελλόπουλου τον Δεκέμβριο του 1966, η οποία φιλοδοξούσε να οδηγήσει στη διενέργεια εκλογών τον Μάιο του 1967, ήταν απαραίτητο, για να τελεσφορήσει, να βασιστεί σε μια νηφάλια εκτίμηση του εκλογικού συσχετισμού δυνάμεων. Να γίνει δηλαδή αποδεκτό, από τις διάφορες συνιστώσες της συντηρητικής παράταξης, ότι το σύνολο των δυνάμεων που στήριζαν τη βασιλική παρέμβαση του ‘65, δεν ξεπερνούσε κατά κανέναν τρόπο το 45% και ότι επομένως δεν μπορούσε να υπάρξει κυβερνητικό σχήμα χωρίς τη συμμετοχή της Ενωσης Κέντρου. Το όριο του 45%, που συνεπάγεται ένα αντίστοιχο 55% ως ελάχιστο όριο για τις δυνάμεις του Κέντρου και της Αριστεράς, προκύπτει αβίαστα από όλες τις διαθέσιμες εκτιμήσεις της εποχής και ως είχε αναφέρει σε έρευνές του ο αείμνηστος εκλογολόγος Ηλίας Νικολακόπουλος.
Στα τέλη του 1966 ο Κανελλόπουλος, που ήταν μαζί με τον Σπύρο Θεοτόκη ο πλέον αισιόδοξος από τους ηγέτες της Δεξιάς, έγραφε στον τότε εξόριστο Καραμανλή ότι «η ΕΡΕ ευρίσκεται κατ’ εμέ σήμερα στο 40 έως 43%». Σε συνομιλία του εξάλλου με τον Παναγιώτη Κόντα στα τέλη Φεβρουαρίου ‘67, ο Κανελλόπουλος υποστήριξε ότι η ΕΡΕ θα συγκεντρώσει με απλή αναλογική 135-136 έδρες.
Επιπροσθέτως, από τη μοναδική διαθέσιμη δημοσκόπηση της περιόδου (Μάρτιος 1967), η οποία έχει μόνον αποσπασματικά δημοσιευθεί (στο περιοδικό «Αντί» το 1977), πιθανότητα από το Ινστιτούτο Ερευνών Επικοινωνίας, προκύπτει μια σχετική σταθερότητα των κομματικών ταυτίσεων, σε σύγκριση με το 1964 και περιορισμένος μόνον αριθμός μετακινούμενων ψηφοφόρων: 70% δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν το ίδιο κόμμα και μόνο 6% ότι θα ψηφίσουν διαφορετικά (το 24% δεν απαντά). Επίσης, από την ίδια δημοσκόπηση προκύπτει μία σαφής «παράσταση νίκης» για την Ενωση Κέντρου: το 47% πιστεύει ότι θα έρθει πρώτο κόμμα, έναντι μόνο 22% για την ΕΡΕ.
Με βάση τούτο, ο πιθανότερος συσχετισμός δυνάμεων που θα προέκυπτε από τις προγραμματισμένες για τις 28 Μαΐου 1967 εκλογές, ήταν η Ενωση Κέντρου στο 45-47%, η ΕΡΕ στο 30-32%, η ΕΔΑ στο 10-12% και το ΦΙΔΗΚ (σ.σ. Φιλελεύθερον Δημοκρατικόν Κέντρον, κόμμα όπου είχαν μπει οι περισσότεροι «αποστάτες» βουλευτές με επικεφαλής τον Στεφανόπουλο) στο 3%.
Αν η εκτίμηση βρίσκεται κοντά στην πραγματικότητα, δύο θα μπορούσαν να είναι τα διακυβεύματα των σχεδιαζόμενων για το 1967 εκλογών. Πρώτον, αν θα υπήρχε αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για την Ένωση Κέντρου, η οποία ήταν οριακή (και κατά πάσα πιθανότητα θα συγκυβερνούσε με την ΕΔΑ) και, δεύτερον, αν θα υπήρχε προεκλογική ενίσχυση της Ενωσης Κέντρου από την ΕΔΑ…
