Περιεχόμενα
52… και σήμερα για τις εκλογές
Εκλογικές ιστορίες #2 – 30 Μαρτίου 1844
Το πρώτο Σύνταγμα
Το κλίμα: σωτήριον έτος 1844. Η Ελλάδα, περίπου στο 1/3 της έκτασής της εν συγκρίσει με σήμερα, είναι ελεύθερο κράτος από το 1830, έχει βασιλιά (τον Όθωνα) αλλά όχι και δημοκρατία. Οι πρωθυπουργοί και οι υπουργοί ορίζονται από το καθεστώς που δημιουργεί έναν νέο ζυγό εις βάρος των Ελλήνων. Απόρροια τούτου, η λαϊκή επανάσταση του 1843 και η περικύκλωση των ανακτόρων, με αίτημα την παραχώρηση Συντάγματος και πρωτοστάτη τον Ιωάννη Μακρυγιάννη.
Ο Όθωνας αναγκάστηκε να διορίσει μεταβατική κυβέρνηση, ώστε αυτή να προκηρύξει εκλογές για την σύνταξη Συντάγματος – το οποίο εντέλει έμεινε στα… χαρτιά.
Οι εκλογές διήρκεσαν… έξι μήνες
Το εκλογικό σύστημα: οι εκλογές έγιναν σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο της 4ης Μαρτίου 1829, δηλαδή με «έμμεση και καθολική ψηφοφορία του άρρενος πληθυσμού άνω των 25 ετών». Ο νόμος απαγόρευε το δικαίωμα του «εκλέγεσθαι» στις γυναίκες, στους νέους κάτω των 25 χρόνων, σ’ όσους είχαν δοσοληψίες με την Δικαιοσύνη (υπόδικους ή καταδικασμένους) και στους… τεμπέληδες: για να γινόταν κάποιος υποψήφιος βουλευτής, έπρεπε να έχει επάγγελμα ικανό να τον θρέψει ή κτηματική περιουσία στην εκλογική του περιφέρεια!
Κάθε επαρχία αποτελούσε ξεχωριστή εκλογική περιφέρεια. Ο αριθμός των βουλευτών που εκλέγονταν σε κάθε εκλογική περιφέρεια εξαρτιόταν από τον πληθυσμό της. Επαρχίες πάνω από 10.000 κατοίκους εξέλεγαν ένα βουλευτή, έως 20.000 κατοίκους 2 βουλευτές, έως 30.000 κατοίκους 3 βουλευτές, πάνω από 30.000 κατοίκους εξέλεγαν 4 βουλευτές, προνομιακά η Ύδρα θα εξέλεγε 3 βουλευτές, οι Σπέτσες 2 βουλευτές και «οι εν Ελλάδι Ψαριανοί» (μιας και τα Ψαρά είχαν καταστραφεί…) 2 βουλευτές ενώ έναν βουλευτή θα εξέλεγαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι εκλογές ξεκίνησαν στις 30 Μαρτίου και διήρκεσαν έξι μήνες (!), μέσα σε κλίμα βίας και νοθείας και διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Οι περισσότερες περιφέρειες τις έκαναν Μάιο και Ιούνιο ενώ άλλες τον Αύγουστο.
Συμμαχία Γαλλικού και Ρωσικού κόμματος
Τα αποτελέσματα: νικητής των εκλογών ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης αρχηγός του Γαλλικού κόμματος, ήταν ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας. Παρόλο που το κόμμα του ήρθε τρίτο στις εκλογές με 20 έδρες, σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με το Ρωσικό κόμμα του Ανδρέα Μεταξά (55 έδρες), την κυβέρνηση Κωλέττη του 1844 και αντιπολίτευση έμεινε το Αγγλικό κόμμα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου με 28 έδρες. Η πρώτη εκλεγμένη Βουλή των Ελλήνων συγκροτήθηκε σε σώμα και συνεδρίασε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1845.
Ωστόσο, υποστηρίζεται η σωστή άποψη πως, αν θα θέλαμε να είμαστε ακριβολόγοι, κοινοβουλευτικό σύστημα με την ορθή έννοια του όρου, υπήρξε με την καθιέρωση της Αρχής της Δεδηλωμένης στα 1875 από το Χαρίλαο Τρικούπη. Συνεπώς, κατά την άποψη αυτή, πρώτος κοινοβουλευτικός Πρωθυπουργός ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης.
Ο πρώτος, έστω και έτσι, εκλεγμένος πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης, εξάντλησε την πρώτη του τριετία, κέρδισε και τις επόμενες εκλογές (1847) με συντριπτική πλειοψηφία αλλ’ αμέσως μετά πέθανε από νεφρίτιδα, σε ηλικία 73 ετών.
Νοθεία, μαγείρεμα και αμνηστία
Η ψηφοφορία: μέχρι, ωστόσο, να ολοκληρωθούν οι εκλογές, είχε παραιτηθεί η μισή προηγούμενη κυβέρνηση! Κωλέττης και Μεταξάς υπονόμευαν συστηματικά τον Μαυροκορδάτο, στο παιχνίδι μπήκε και ο Όθωνας ενώ η αγγλική πρεσβεία άφησε ακάλυπτο τον εκλεκτό της όταν αποκαλύφθηκαν επιστολές για το πώς θα επηρέαζε τους ψηφοφόρους.
Ο νόμος όριζε πως, μετά την ολοκλήρωση της κάθε ψηφοφορίας, οι κάλπες έπρεπε να σφραγιστούν και να μεταφερθούν στις πρωτεύουσες των νομών για καταμέτρηση. Το πώς έφταναν στον προορισμό τους, το περιέγραψε ο Μακεδόνας δημοσιογράφος και συγγραφέας Νικόλαος Δραγούμης: «έφταναν με σπασμένα σανίδια ή λιμαρισμένες τις σφραγίδες, ενώ, σε πολλές περιπτώσεις, οι ψήφοι μεταφέρονταν σε “σαπουνοσακούλες”. Το σπάσιμο των σανιδιών οφειλόταν, ως έλεγαν, στον… νόμο της συστολής των στερεών σωμάτων, η λιμαρισμένη σφραγίδα ήταν απλά τυχαία σπασμένη κατά τη μεταφορά και η “σαπουνοσακούλα” μετρούσε κανονικά ως… κάλπη».
Το μεγαλύτερο «μαγείρεμα» έγινε όμως από τη Βουλή, η οποία από τον Σεπτέμβρη μέχρι τον Δεκέμβρη του 1844 λειτούργησε ως «εκλογοδικείο», κρίνοντας τη νομιμότητα των εκλογών σε κάθε επαρχία. Πρακτικά, όμως, εκεί έγινε η μεγαλύτερη αλλοίωση δυνάμεων, καθώς με διάφορα προσχήματα οι «κυβερνητικοί» εταίροι, Γαλλικό και Ρωσικό κόμμα, ακύρωσαν την εκλογή περίπου 40 βουλευτών, προσκείμενων στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, επικεφαλής του Αγγλικού κόμματος, αντικαθιστώντας τους με φίλα προσκείμενους σ’ αυτούς.
Η Βουλή που προέκυψε από τους φόνους, τη βία και τη νοθεία φρόντισε με το Βασιλικό Διάταγμα της 9ης Ιανουαρίου 1845 «Περί αμνηστείας των κακουργησάντων εις τας βουλευτικάς εκλογάς» να απαλλαγεί των ευθυνών της απέναντι στο νόμο, όχι όμως και απέναντι στην Ιστορία.
Κυβερνήσεις του βασιλιά
Το μετά: οι εκλογές του 1844 επέφεραν σπουδαίες και σημαδιακές αλλαγές στην πολιτική ζωή και το πολίτευμα της χώρας, που πλέον μεταβλήθηκε σε Συνταγματική Μοναρχία. Το Σύνταγμα του 1944, ως προς τη νομική του φύση, ήταν παραχωρημένο και όχι έργο μιας κυρίαρχης Εθνικής Συνέλευσης, «προϊόν» μιας κυρίαρχης λαϊκής αντιπροσωπείας. Ήταν, κατά κύριο λόγο, έργο του βασιλιά που, προκειμένου να πετύχει το μείζον, τη διατήρηση του θρόνου του, δέχτηκε να «αυτοπεριοριστεί και να αυτοδεσμευτεί» με Σύνταγμα, στο σημείο που ο ίδιος ως μονάρχης επιθυμούσε, βεβαίως βεβαίως…
Παρά τις ελπίδες για ένα νέο πολιτικό μέλλον που άνθισαν με την ψήφιση του Συντάγματος, η πραγματικότητα τις διέψευσε. Κι αυτό, εξαιτίας της αρνητικής στάσης του Όθωνα απέναντι στις αρχές του νέου πολιτεύματος που προβλέπονταν από το Σύνταγμα, και των ξένων επεμβάσεων που επέδρασαν άμεσα στις εσωτερικές εξελίξεις της χώρας καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1850.
Ο Όθωνας, εκμεταλλευόμενος τις διεθνείς συγκυρίες, παρουσιαζόταν ως συσπειρωτής του αδικούμενου αλύτρωτου (περιοχές της Ελλάδας που δεν είχαν ελευθερωθεί ακόμη από τον τουρκικό ζυγό) Ελληνισμού και διατηρούσε έτσι την εξουσία, καθώς μεγάλωνε η δημοτικότητά του. Γι’ αυτό και δεν είναι παράξενο ότι στο διάστημα που ακολούθησε η μια κυβέρνηση διαδεχόταν την άλλη μετά από ολιγόμηνη θητεία, χωρίς να θίγεται ο θρόνος του βασιλιά….
