Περιεχόμενα
Τις διαβάσαμε όλοι τις κραυγές και τις οιμωγές για τη χαμηλή συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές της 21ης Μαϊου. Όσο κι αν αυτό οφείλεται στην αδυναμία εκκαθάρισης των δημοτολογίων (από τα οποία ενημερώνονται οι εκλογικοί κατάλογοι), δεν παύει να είναι μια πραγματικότητα. Κι όσο θα προχωράμε προς τις εκλογές της 25ης Ιουνίου και θα σφίγγουν οι ζέστες, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η ανησυχία για όσους, είτε από επιλογή, είτε από ανάγκη, δεν θα πάνε αυτοπροσώπως στην κάλπη για να εκφράσουν τη γνώμη τους.
Το σύστημα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας το’ χουμε αποκλείσει σαν κοινωνία, μάλιστα με μπόλικη δόση καχυποψίας. Όταν εξυφαίνονται θεωρίες συνωμοσίας ακόμα και για την ηλεκτρονική μεταφορά των αποτελεσμάτων από την εταιρεία που τα διαχειρίζεται 40+ χρόνια (κι απλά αποτυπώνει στα… κομπιούτερ όσα γράφονται στα ψηφοδέλτια) ποιος θα τολμήσει να μιλήσει για ηλεκτρονική ψήφο;
Αντιφατικό, βέβαια, είναι αυτό. Σε μια χρονική στιγμή που κάποιος μπορεί να κάνει όλες τις δουλειές του και τις συναλλαγές του ηλεκτρονικά, το να μην βάζει καν στο τραπέζι την ψήφο είναι στρουθοκαμηλισμός. Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού έχει εμπιστευθεί τα προσωπικά του δεδομένα και τα λεφτά της σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες.
Η ηλεκτρονική ψηφοφορία δεν είναι κάτι ουτοπικό, ούτε μια ευχή για το μέλλον. Εφαρμόζεται ήδη εδώ και σχεδόν 20 χρόνια. Η Εσθονία ήταν αυτή που έκανε τα πρώτα βήματα για να την θεσμοθετήσει σε εθνικό επίπεδο. Και πέτυχε στις εκλογές που έγιναν νωρίτερα φέτος (5 Μαρτίου) αυτοί που ψήφισαν ηλεκτρονικά να είναι περισσότεροι απ’ αυτούς που ψήφισαν διά ζώσης.
Τι κάνουν; Πώς το κάνουν; Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν και πώς τα λύνουν; Να, ένα ωραίο θέμα, που θα αποκλείσει και την όποια συζήτηση περί ανθρώπων που «αποκλείονται από τις εκλογές γιατί δουλεύουν σεζόν». Και θα μας δώσει, πια, μια ξεκάθαρη εικόνα: Αυτοί που δεν θα πηγαίνουν πια στην κάλπη θα είναι αυτοί που δεν θα θέλουν να ψηφίσουν.
Ο αριθμός ταυτότητας και η smart card
Η Εσθονία έχει δύο τρόπους ηλεκτρονικής ψηφοφορίας: Στα λεγόμενα «voting booths», δηλαδή σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές που βρίσκονται σε συγκεκριμένα σημεία, μπορεί ο πολίτης να καταγράψει την ψήφο του χωρίς να μπλέκει με ψηφοδέλτια, παραβάν και φακέλους. Υπάρχει, βέβαια, και η απομακρυσμένη ψηφοφορία, όπου ο πολίτης μπορεί να ψηφίσει από μακριά, ακόμη και από άλλη χώρα, αρκεί να συνδεθεί στην πλατφόρμα.
Όλα αυτά είναι χτισμένα γύρω από τον πανίσχυρο (στην Εσθονία) αριθμό ταυτότητας. Έναν μοναδικό αριθμό, φυσικά, για κάθε πρόσωπο. Η ταυτότητα στην Εσθονία δεν χρησιμοποιείται μόνο για λόγους ταυτοποίησης, αλλά και ως smart card έχει την ισχύ ηλεκτρονικής υπογραφής. Για να κάνεις μια συναλλαγή, δηλαδή, χρησιμοποιείς εκτός από την πιστωτική/χρεωστική κάρτα και την ταυτότητα, καταχωρώντας τα στοιχεία σου.
Τέτοιες ηλεκτρονικές ταυτότητες έχουν όλοι οι Εσθονοί ηλικίας 16 ετών και πάνω. Το εσθονικό υπουργείο εσωτερικών ανακοίνωσε πριν τις εκλογές του Μαρτίου ότι σε ισχύ βρίσκονται 1.032.000 τέτοιες ταυτότητες σε σύνολο πληθυσμού 1.300.000 ανθρώπων. Από τους ενήλικες Εσθονούς υπολογίζονται σε 25.000 αυτοί που δεν έχουν ταυτότητα, κι αυτό δεν είναι θέμα τόσο ηλεκτρονικής καταγραφής, όσο υπηκοότητας. Στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της η Εσθονία δεν αναγνώριζε υπηκοότητα σχεδόν στο 30% του πληθυσμού της, το οποίο είχε ρωσική καταγωγή. Αλλά αυτό είναι διαφορετικό θέμα.
Το μακρινό 2005 η Εσθονία έγινε η πρώτη χώρα παγκοσμίως που υιοθέτησε το σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για τις τοπικές της εκλογές. Τότε 9.317 άνθρωποι, το 1,9% όσων ψήφισαν, επέλεξαν τον ηλεκτρονικό τρόπο. Μία ακόμη πρωτιά ήλθε το 2007, όταν το σύστημα χρησιμοποιήθηκε στις εθνικές εκλογές και το επέλεξαν 30.275 πολίτες (3,4% των ψηφοφόρων).
Οι αριθμοί αυξάνονταν προοδευτικά μέχρι τον περασμένο Μάρτιο, όταν 312.181 ψηφοφόροι από τους 613.801 (ποσοστό 50,86%) επέλεξαν να ψηφίσουν από το κινητό τους ή τον υπολογιστή του σπιτιού τους από το να τραβιούνται σε εκλογικά κέντρα.
Εσθονία: Εκλογικοί κατάλογοι με tablet
Η διαδικασία συμμετοχής στις εκλογές είναι πολύ απλή. Η πλατφόρμα ανοίγει έξι ημέρες πριν τις εκλογές και όποιος θέλει να ψηφίσει ηλεκτρονικά, απλά συνδέεται σ’ αυτήν και δηλώνει την ηλεκτρονική του παρουσία. Αυτομάτως αποκλείεται από τους εκλογικούς καταλόγους (οι οποίοι είναι κι αυτοί ηλεκτρονικοί, με tablet) των εκλογικών τμημάτων.
Ενδιαφέρον είναι ότι ο ψηφοφόρος μπορεί να καταχωρίσει την ψήφο του ως και τέσσερις ημέρες πριν την ημερομηνία των εκλογών, αλλά μπορεί να την αλλάξει (!) μέχρι το χρονικό σημείο που κλείνουν οι κάλπες στα «κανονικά» εκλογικά τμήματα. Εννοείται ότι οι ηλεκτρονικές ψήφοι καταμετρώνται μετά το τέλος και της παραδοσιακής ψηφοφορίας με κάλπες, ώστε να μην υπάρχει διαρροή αποτελεσμάτων.
Σε τέτοιες διαδικασίες ηλεκτρονικής ψηφοφορίας τα προβλήματα και η καχυποψία εστιάζονται σε τρία ζητήματα: Της διπλοψηφίας/πολυψηφίας, της ταυτοποίησης (δηλαδή να διαρρεύσει ποιος ψήφισε τι) και της αλλοίωσης των αποτελεσμάτων.
Από την αρχή οι Εσθονοί κατάλαβαν πόσο σημαντικό ήταν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, παρουσιάζοντάς τους μια ασφαλή διαδικασία, αλλά και ταυτόχρονα διαφανή. Δεν έκρυψαν κάτω από το χαλί τα όποια προβλήματα παρουσιάστηκαν. Τα παραδέχτηκαν, δούλεψαν για να τα φτιάξουν, και σήμερα υπερηφανεύονται ότι διαθέτουν το πιο ασφαλές σύστημα ψηφοφορίας παγκοσμίως.
Ασφάλεια με QR Code
Από το 2001 ξεκίνησε να φτιάχνεται μια ομάδα ειδικών στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι αυτά τα συστήματα, προκειμένου να δημιουργήσει κάτι που θα άντεχε στις κακόβουλες επιθέσεις. Είναι μάλλον περιττό να σας ζαλίσουμε με ηλεκτρονικούς όρους και άγνωστα ακρωνύμια. Να αναφέρουμε απλά ότι η ψήφος κωδικοποιείται με το που καταχωρείται στο σύστημα και αποκωδικοποιείται από τη συγκεκριμένη υπηρεσία καταγραφής των αποτελεσμάτων. Ακόμα κι αν κάποιος αποκτήσει πρόσβαση στο σύστημα, δεν μπορεί να ταυτοποιήσει ούτε τους ανθρώπους, ούτε τις ψήφους, δεδομένου ότι το «κλειδί» της αποκωδικοποίησης το έχουν μόνο οι συγκεκριμένοι υπολογιστές στη διεύθυνση εκλογών του εσθονικού υπουργείου Εσωτερικών.
Το 2013 ενσωματώθηκε και μια ακόμα διαδικασία για την ηλεκτρονική ταυτοποίηση του ψηφοφόρου. Πλέον εκτός από την καταχώριση του αριθμού ταυτότητάς του απαιτείται και το σκανάρισμα σε πραγματικό χρόνο ενός QR Code, που του αποστέλλεται στο κινητό του τηλέφωνο. Έτσι διασφαλίζεται ότι πρόκειται για πραγματικό πρόσωπο και όχι για ρομπότ, επειδή παρατηρήθηκε ότι υπήρξε μια προσπάθεια από χάκερς να «προστεθούν» αριθμοί ταυτότητας, ώστε να αλλοιωθούν τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας.
Σύμφωνα με την εκλογική επιτροπή της Εσθονίας, μέσα σε διάστημα 30 ημερών από την ημερομηνία των εκλογών θα πρέπει να έχει λυθεί και τελεσιδικήσει οποιοδήποτε θέμα που αφορά ενστάσεις, υποψηφίους και αποτελέσματα. Κι αυτό, διότι με τη συμπλήρωση του μήνα όλο το hardware (υπολογιστές, σκληροί δίσκοι κτλ.) που συμμετείχαν στη διαδικασία (καταγραφής, αποθήκευσης, επεξεργασίας κτλ.) των αποτελεσμάτων καταστρέφονται ενώπιων όλων των μελών της εκλογικής επιτροπής και εκπροσώπων των κομμάτων, σε περίπτωση που το επιθυμούν.
Παρά το γεγονός ότι αυτό είναι ένα πρόσθετο έξοδο, το υπουργείο Εσωτερικών της Εσθονίας το θεωρεί αναγκαίο για λόγους διαφάνειας. Σύμφωνα, όμως, με έρευνες που έχουν γίνει στα οικονομικά, ακόμα και η καταστροφή ακριβών μηχανημάτων είναι πολύ πιο φθηνή από την επιμονή της χώρας να διεξάγει εκλογές με τον παραδοσιακό τρόπο, με ψηφοδέλτια, φακέλλους, αντίστοιχους δικαστικούς αντιπροσώπους κτλ.
Αμφισβήτηση από τους Συντηρητικούς
Μην φανταστεί κανείς ότι όλη αυτή η διαδικασία πέρασε χωρίς αντιδράσεις και από την κοινωνία, αλλά και από τα κόμματα. Στην πραγματικότητα, ειδικά τα πρώτα χρόνια σχεδόν το μισό πολιτικό σύστημα της χώρας ήταν εναντίον της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Το Συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα ακόμα και τώρα προτρέπει τους ψηφοφόρους τους να ψηφίζουν διά ζώσης στα εκλογικά κέντρα και να μην εμπιστεύονται το ηλεκτρονικό σύστημα. Αυτό έχει οδηγήσει σ’ έναν ντε φάκτο διχασμό.
Όπως έχει φανεί από την ανάλυση των αποτελεσμάτων του 2019, τα αποτελέσματα στις κάλπες βρήκαν νικητή το Συντηρητικό Κόμμα στις 10 από τις 15 επαρχίες της χώρας! Αντίθετα, η κυριαρχία του Μεταρρυθμιστικού Κόμματος (το οποίο αναδείχτηκε πρώτο και στις εκλογές) στην ηλεκτρονική ψηφοφορία ήταν καθολική, αναδείχτηκε πρώτο στις 14/15 εκλογικές περιφέρειες και έχασε μόνο την ανατολική επαρχία της Νάρβα, όπου κυριάρχησε (και στις δύο μορφές ψηφοφορίας) το κόμμα του Κέντρου, που εκφράζει μεγάλο μέρος της ρωσικής μειονότητας.
Στο παρελθόν αρκετές ομάδες ακτιβιστών, πολιτικοί, μέχρι και ολόκληρα κόμματα (όπως π.χ. το Κόμμα Πειρατών της Εσθονίας) έχουν επιχειρήσει να χακάρουν τα αποτελέσματα των εκλογών, για να αποδείξουν ότι είναι αφερέγγυα. Δεν τα’ χουν καταφέρει. Έρευνα του πανεπιστημίου της Οξφόρδης το 2016 ανέφερε ότι τέτοια συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας «ταιριάζουν σε μικρές κοινωνίες, όπως αυτή της Εσθονίας».
Βεβαίως η μετάβαση του συστήματος από ένα κράτος 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων σε μεγαλύτερα απαιτεί πολλή δουλειά, κυρίως στο θέμα της ασφάλειας. Δεν είμαστε, όμως, τόσο μακριά, όσο θέλουν πολλοί να πιστεύουν.
