Το δημοσιογραφικό κλισέ λέει ότι «τα καλύτερα σενάρια τα φτιάχνει η ζωή». Αυτό που θα διαβάσεις, βέβαια, δεν είναι σενάριο, πραγματικό γεγονός αποτελεί η κομπίνα. Είναι, όμως, τόσο απίστευτο που δυσκολεύεσαι να πειστείς ότι έγινε στ’ αλήθεια. Ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα απάτης στην ιστορία, με χρυσάφι και ζούγκλες στο νησί Βόρνεο της Ινδονησίας.

Η ιστορία της κομπίνας ξεκινάει στον Καναδά. Εκεί ιδρύθηκε το 1988 η Bre-X, μια μικρή εταιρεία εξόρυξης χρυσού από τον Ντέιβιντ Γουόλς. Η δραστηριότητά της ήταν σχετικά μικρή, έκανε δουλειές στα βορειοδυτικά της Αμερικής και διαπραγματευόταν στο χρηματιστήριο του Κάλγκαρι με μόνο 30 σεντς ανά μετοχή.

Το 1993, όμως, η Bre-X αρχίζει μια ακατανόητη διεθνή επέκταση. Αποκτά το πρώτο της διεθνές οικόπεδο στη ζούγκλα του Βόρνεο της Ινδονησίας. Επικεφαλής του έργου ορίζεται ένας άγνωστος Φιλιππινέζος ονόματι Μάικλ Ντε Γκουζμάν.

Τα πρώτα δείγματα που έφερε ο Φιλιππινέζος από τη ζούγκλα ξεπέρασαν τα πιο τρελά όνειρα και κανείς δεν φαντάστηκε ότι είναι κομπίνα. Η ανάλυση έδειξε περίπου 3 ουγγιές χρυσού ανά τόνο βράχου, που θα σήμαινε ότι το κοίτασμα ήταν κάπου μεταξύ 3-6 εκ. ουγγιών χρυσού. Με λίγα λόγια, ένα από τα μεγαλύτερα του πλανήτη.

Αμέσως η αξία της μετοχής του Bre-X εκτινάχθηκε από 0,30 δολάρια σε 1,74 δολάρια. Όταν η αρχική εκτίμηση αναθεωρήθηκε σε 12 εκ. ουγγιές χρυσού (το διπλάσιο δηλαδή από την αρχική εκτίμηση), οι μετοχές εκτινάχθηκαν ακόμη περισσότερο φτάνοντας τα 53 δολάρια το τεμάχιο!

Αμέσως άρχισαν και οι αβανταδόρικες δημοσιεύσεις, που ονόμασαν το κοίτασμα της Bre-X «το πλουσιότερο στον κόσμο». Αυτός ο άτυπος πυρετός του χρυσού τους χτύπησε όλους, από ιδιώτες επενδυτές, μέχρι θεσμικούς, μεγάλες εταιρείες και τράπεζες, όλοι ήθελαν ένα μερίδιο. Το 1996 έφτασαν νέες προβλέψεις που μιλούσαν για 200 εκ.  ουγγιές, νέο ράλι των μετοχών στα 300 δολάρια ανά τεμάχιο. Η αξία της εταιρείας-κομπίνας αποτιμήθηκε τότε σε 4,5 δις δολάρια.

Μέχρι και η κυβέρνηση της Ινδονησίας κινητοποιήθηκε, για να μην χάσει το οικόπεδο-κελεπούρι. Αποφάσισε να πάρει το δίκαιο μερίδιο της συμφωνίας και διαπραγματεύτηκε ένα μερίδιο 40% στο έργο.

Η Bre-X, βέβαια, μπορεί να είχε τεράστια κεφάλαια στην κατοχή της πια, αλλά δεν τα επένδυε στην αγορά μηχανημάτων και εξοπλισμού. Παρέμεινε μια σχετικά μικρή εταιρεία εξόρυξης για ένα τόσο τεράστιο έργο. Ίσως αυτό θα έπρεπε να βάλει κάποιους να σκεφτούν ότι επρόκειτο για κομπίνα. Για να τους βοηθήσουν στη διαδικασία εξόρυξης, συμφώνησαν με την κυβέρνηση της Ινδονησίας να συνάψουν συμφωνία με μια μεγαλύτερη και πιο έμπειρη εταιρεία εξόρυξης που θα χειριζόταν τη διαδικασία εξόρυξης για μερίδιο 5% στο έργο.

Οι εξορύξεις αυτής της εταιρείας-συνεργάτη ξεκίνησαν το Μάρτιο του 1997. Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά τις πρώτες εκτιμήσεις.

Κι εκεί η συνταγή χάλασε. Η κομπίνα άρχισε να αποκαλύπτεται.

Όλα τα δείγματα έβγαιναν «στεγνά» από χρυσάφι. Τα δε νέα δείγματα βράχου από το μελλοντικό ορυχείο Μπουσάνγκ δεν έδειχναν σχεδόν καθόλου χρυσό.

Κομπίνα με την γαμήλια βέρα

Θορυβημένοι οι άνθρωποι της εξορυκτικής εταιρείας ζήτησαν από τον Ντε Γκουζμάν να μπει γρήγορα σ’ ένα ελικόπτερο, να πάει στην περιοχή και να τους «εξηγήσει τις μεθόδους έρευνάς του».

Πράγματι, στις 10:13 στις 19 Μαρτίου 1997, ένα ελικόπτερο Alouette με προορισμό την περιοχή εξόρυξης Μπουσάνγκ απογειώθηκε από το αεροδρόμιο Μπαλικπαπάν του Βόρνεο με μόνο δύο επισήμως επιβαίνοντες: τον πιλότο και τον Ντε Γκουζμάν. Αλλά κατά την άφιξη, ο πιλότος ήταν μόνος στο ελικόπτερο!

Ο πιλότος είπε ότι μόλις 15 λεπτά μετά την πτήση γύρισε το κεφάλι του προς τα πίσω και είδε… την πόρτα της καμπίνας ανοιχτή και τη θέση του Ντε Γκουζμάν άδεια. Οι έρευνες για τον εντοπισμό του κράτησαν τέσσερις μέρες. Ένα πτώμα βρέθηκε στη ζούγκλα, μισοφαγωμένο από θηρία και τρωκτικά, αλλά μέσω των δακτυλικών αποτυπωμάτων «αναγνωρίστηκε» ότι ήταν του Ντε Γκουζμάν.

Στο ελικόπτερο δε βρέθηκε κι ένα σημείωμα, γραμμένο «προφανώς» από τον Ντε Γκουζμάν. Ο Φιλιππινέζος «εξηγούσε» την πράξη του με το ότι δεν άντεχε να ζει άλλο «ενώ ήταν άρρωστος από ηπατίτιδα Β». Ο θάνατός του κρίθηκε αυτοκτονία και η υπόθεση έκλεισε.

Αμέσως εξυφάνθηκαν διάφορες θεωρίες: Ήταν όντων νεκρός ο Ντε Γκουζμάν; Αφαίρεσε μόνο τους τη ζωή του ή δολοφονήθηκε;

Τα ερωτήματα αυτά ήταν δευτερεύοντα, βέβαια, μπροστά στην απόλυτη καταστροφή της κομπίνας. Όπως αποδείχτηκε από γενικευμένες έρευνες, το κοίτασμα χρυσού στο ορυχείο Μπουσάνγκ στην πραγματικότητα δεν υπήρχε ποτέ. Αποδείχτηκε ότι όταν τα δείγματά του άρχισαν να βγαίνουν άδεια, ο Ντε Γκουζμάν είχε χρησιμοποιήσει μια διαδικασία που ονομάζεται «αλάτισμα» στην επιστημονική αργκό για να αυξήσει την περιεκτικότητα σε χρυσό.

Ο Φιλιππινέζος παραπλάνησε το εργαστήριο που είναι υπεύθυνο για τις δοκιμές μαζί με όλους τους εμπλεκόμενους στο έργο. Στην ουσία αυτό που έκανε ήταν να λιώσει τη γαμήλια βέρα του (!) και να «κολλήσει» το χρυσάφι στα βράχια μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας.

Φυσικά, μόλις κυκλοφόρησε η είδηση, το μεγάλο έργο εξόρυξης της Bre-X κατέρρευσε αμέσως. Τον Μάιο του 1997 η τιμή της μετοχής της εταιρείας μειώθηκε από το υψηλό της 300 δολάρια σε λίγα μόλις σεντ, κοστίζοντας στους επενδυτές που έπεσαν θύματα της κομπίνας ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Το σκάνδαλο αυτό πήρε μεγάλες διαστάσεις στον Καναδά, καθώς δεν ήταν λίγοι οι μικροί επενδυτές που επένδυσαν στο ανύπαρκτο ορυχείο κι έχασαν όλες τους τις οικονομίες. Από τότε, βέβαια, έχουν διαμορφωθεί νέα γεωλογικά πρότυπα για την προστασία των επενδυτών από την απάτη, για να μην παρουσιαστεί πάλι κάποιος Ντε Γκουζμάν και πουλήσει φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

** Με πληροφορίες από Goldavenue.