Περιεχόμενα
Τα φρικτά επεισόδια στη Νέα Φιλαδέλφεια με τον θάνατο του 29χρονου φίλου της ΑΕΚ την περασμένη Κυριακή έφεραν πάλι στο προσκήνιο της επικαιρότητας την Κροατία και τους Κροάτες. Φράσεις όπως «οι Κροάτες ναζί» ή «οι απόγονοι του φασίστα Πάβελιτς» και «οι νοσταλγοί του Χίτλερ που τους έκανε κράτος στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» αναπαράγονται πλέον μαζικά στα ελληνικά ΜΜΕ.
Προφανώς οι φράσεις αυτές έχουν δόση αλήθειας. Η γενίκευση, όμως, είναι τέτοια και η υπερπροβολή των (αναμφισβήτητα νεοναζιστικής ιδεολογίας) «Bad Blue Boys», των οπαδών της Ντιναμό Ζάγκρεμπ, δίνουν την εντύπωση ότι η συντριπτική πλειοψηφία του κροατικού λαού είτε είναι ναζί, είτε συμπαθούν τους ναζί. Κι αν δεν είναι αυτοί, προφανώς ήταν οι πρόγονοί τους στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Δεν είναι καθόλου έτσι. Ανάμεσα στους Κροάτες υπήρξαν φιλο-ναζί, όσο υπήρξαν και στις άλλες κεντρο-ευρωπαϊκές ή βαλκανικές χώρες που βρέθηκαν κάτω από τη μπότα του Άξονα. Και τώρα η ακροδεξιά-νεοναζιστική ιδεολογία είναι μεν παρούσα στη χώρα, αλλά δυστυχώς όχι περισσότερο απ’ όσο σε γειτονικά κράτη.
Αξίζει τον κόπο, λοιπόν, να βάλουμε μερικά πράγματα στη θέση τους.
Κροάτες και Σέρβοι μαζί για 72 χρόνια!
Κατ’ αρχάς, μια μικρή ιστορική αναδρομή: Οι Κροάτες είναι νοτιοσλαβικός λαός, όπως οι Σέρβοι, και οι δύο τους μοιράζονται ουσιαστικά την ίδια γλώσσα. Η μόνη διαφορά είναι ότι η κροατική γλώσσα γράφεται με λατινικό αλφάβητο και η σερβική με κυριλλικό. Βεβαίως στο πέρασμα των αιώνων αναπτύχθηκαν κάποιες διαφορετικές διάλεκτοι, ωστόσο μπορούν να συνεννοηθούν ανετότατα μεταξύ τους.
Η άλλη μεγάλη διαφορά τους είναι ότι οι Κροάτες και οι Σέρβοι, παρ’ ότι γείτονες και συγγενείς ως λαοί, βρέθηκαν στην ίδια χώρα μόλις για 72 χρόνια! Από την έναρξη της δικής τους αυτόνομης ιστορίας οι Κροάτες έφτιαξαν δικά τους δουκάτα και στη συνέχεια κοίταξαν προς την κεντρική Ευρώπη. Το 1102 το βόρειο κομμάτι από το γεωγραφικό «μπούμερανγκ» της σημερινής Κροατίας ενώθηκε με την Ουγγαρία.
Και το 1527, υπό το φόβο της κατάκτησης από τους Οθωμανούς (που είχαν καταλάβει ήδη τη Σερβία) προτίμησαν να υποταχθούν στους κεντρο-Ευρωπαίους Αψβούργους. Τότε ο Φερδινάνδος Α’ των Αψβούργων έγινε βασιλιάς της Κροατίας και η περιοχή έγινε για τέσσερις αιώνες επαρχία της Αυστρο-Ουγγαρίας. Η δε περιοχή των κροατικών παραλίων ήταν επί αιώνες υπό την κυριαρχία των Ενετών, οι οποίοι παραδοσιακά είχαν τον έλεγχο των θαλασσίων οδών.
Στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και με την κατάρρευση της Αυστροουγγαρίας (1918), οι επαρχίες με πλειοψηφία Σλοβένων, Κροατών και Σέρβων αποφάσισαν να ενωθούν με το βασίλειο της Σερβίας και να φτιάξουν για πρώτη φορά στην ιστορία ένα κράτος με όλους τους νοτιοσλαβικούς λαούς, υπό το σκήπτρο του Πέτερ Α’, του τότε βασιλιά της Σερβίας. Οι Κροάτες από τότε λένε ότι συμφώνησαν να σχηματίσουν το νέο κράτος μόνο αφού πήραν ρητές υποσχέσεις για διοικητική, γλωσσική και πολιτιστική αυτονομία.
Είναι αλήθεια ότι οι Κροάτες, μέρος επί αιώνες της ευρωπαϊκής δύσης και όχι υποταγμένοι στην πιο υπανάπτυκτη Οθωμανική Αυτοκρατορία, περίμεναν ότι θα κυριαρχούσαν στο νέο κράτος, θα καταλάμβαναν θέσεις-κλειδιά και ουσιαστικά θα έπαιζαν ρόλο σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο αναλογούσε στον πληθυσμό τους. Οι ελπίδες τους σύντομα διαψεύστηκαν. Η συντριπτική πλειοψηφία των πόστων καταλήφθηκε από Σέρβους.
Το 1929, δε, ο τότε βασιλιάς Αλέξανδρος κατάργησε το κοινοβούλιο και έθεσε σε εφαρμογή μια ουσιαστική βασιλική δικτατορία, η οποία στο όνομα της ενότητας κατάργησε κάθε μορφής αυτονομία των περιοχών. Ένα χρόνο πριν είχε δολοφονηθεί ο Στιέπαν Ράντιτς, ο ηγέτης του μεγαλύτερου κροατικού κόμματος στο ενιαίο κοινοβούλιο.
Οι Κροάτες έχασαν μέχρι και τα πολιτιστικά-αθλητικά τους πρωτεία. Ακόμα και στο ποδόσφαιρο, τα γραφεία της γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας μεταφέρθηκαν από το Ζάγκρεμπ στο Βελιγράδι, αν και στην Κροατία το σπορ άρχισε να παίζεται 25 χρόνια πριν φτάσει στη Σερβία. Στο δε πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1930, όπου συμμετείχε η Γιουγκοσλαβία με έξοδα της βασιλικής οικογένειας, οι Κροάτες παίκτες αποκλείστηκαν από την εθνική και στην Ουρουγουάη ταξίδεψαν αποκλειστικά Σέρβοι.
Η Κροατία του ναζισμού: Αντίσταση και από τους Κροάτες
H διαβόητη Ουστάσε του δικηγόρου Άντε Πάβελιτς ιδρύθηκε το 1929. Σε αντίθεση με αυτά που πιστεύουν πολλοί, ποτέ δεν ήταν πλειοψηφία μεταξύ του κροατικού πληθυσμού. Τα πρώτα χρόνια λειτούργησε ως τρομοκρατική οργάνωση και μάλιστα πέτυχε να δολοφονήσει το 1934 τον βασιλιά Αλέξανδρο, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του στη Γαλλία. Τέθηκε εκτός νόμου στη Γιουγκοσλαβία και μετέφερε το αρχηγείο της στο Τορίνο, στη φασιστική Ιταλία. Στην Κροατία επέστρεψε το 1941, όταν πλέον η χώρα βρισκόταν υπό τη μπότα του Άξονα, και ανέλαβε την κυβέρνηση με τη στήριξη των ναζιστο-φασιστικών όπλων, για να γίνει ένας πιστός τους υπηρέτης.
Ο Πάβελιτς ήταν ουσιαστικά ένας δωσίλογος ηγέτης, όπως τόσοι και τόσοι στις κατεχόμενες χώρες. Η «ανεξάρτητη» Κροατία αποσπάστηκε από τη Γιουγκοσλαβία κι έγινε ουσιαστικά ένα προτεκτοράτο του Άξονα. Η ναζιστική Κροατία κατείχε πολλά εδάφη και της σημερινής Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, αυτά που είχαν κροατική πλειοψηφία.
Πώς υποδέχτηκαν οι Κροάτες το νέο καθεστώς; Ο περισσότερος λαός περισσότερο φοβόταν παρά υποστήριζε τον Πάβελιτς. Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί (ή αποκρύπτεται τεχνηέντως) είναι ότι η πρώτη ένοπλη αντάρτικη ομάδα εναντίον των ναζί στην Ευρώπη δημιουργήθηκε από Κροάτες, ήδη από τις 10 Απριλίου 1941, στο δάσος Μπρεζόβιτσα κοντά στην πόλη Σίσακ, από το εκτός νόμου κροατικό κομουνιστικό κόμμα.
Υπάρχει, επίσης, η αίσθηση ότι το ναζιστικό καθεστώς του Πάβελιτς επιχείρησε εθνοκάθαρση εναντίον των Σέρβων. Η αλήθεια είναι ότι το καθεστώς τα έβαλε με όλους τους αντιπάλους του, μαζί και Κροάτες. Μάλιστα σε τρία ειδικά στρατόπεδα συγκέντρωσης (κοντά στα χωριά Ραμπ, Γκόναρς και Μόλατ) βρίσκονταν μόνο Κροάτες αντικαθεστωτικούς κάθε είδους, καθώς και Βόσνιους Μουσουλμάνους.
Οι συνολικοί θάνατοι στην Κροατία από το καθεστώς Πάβελιτς ανήλθαν σε 295.000, σύμφωνα με έρευνα που έκανε αργότερα η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας με διαταγή του Τίτο. Στην έρευνα συμμετείχαν κορυφαίοι δημογράφοι και στατιστικολόγοι, κυρίως Σέρβοι. Απ’ αυτήν προκύπτει ότι εξοντώθηκαν περίπου 137.000 Σέρβοι και 124.000 Κροάτες αντικαθεστωτικοί. Η δε παρουσία των Κροατών στις τάξεις των παρτιζάνων ανταρτών της Γιουγκοσλαβίας ανήλθε στο 30% της συνολικής δύναμης, αν και οι Κροάτες αποτελούσαν τότε το 22% του πληθυσμού της χώρας.
Απ’ αυτά τα στοιχεία είναι φανερό ότι ο ναζιστής Πάβελιτς απολάμβανε της αποδοχής ενός τμήματος μόνο του κροατικού λαού. Όπως, δυστυχώς, έγινε σε όλες τις χώρες, που είτε συμμάχησαν με τον Άξονα πριν τον πόλεμο (Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία κτλ.), είτε βρέθηκαν κάτω από τη ναζιστική μπότα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανάμεσά τους, βέβαια, και η Ελλάδα.
Αυτό αποδείχτηκε και στην αποχώρησή του: Εκτός από τα ένοπλα τμήματα της Ουστάσε μόλις μερικές χιλιάδες Κροατών (34.000 σύμφωνα με τα στοιχεία), οι άμεσοι συνεργάτες του, τον ακολούθησαν για να μην αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των πράξεών τους από το καθεστώς του Τίτο.
Τούτζμαν: Εθνικιστής αλλά όχι ναζιστής
Υπό τη διοίκηση του Τίτο η Γιουγκοσλαβία ήταν τύποις μια ομοσπονδία κρατών, στην ουσία υπήρχε ισχυρός κεντρικός έλεγχος. Το σύνταγμα που ψηφίστηκε το 1974 έδινε περισσότερη αυτονομία στα ομόσπονδα κομμάτια, κι αυτό έγινε κυρίως λόγω της Κροατικής Άνοιξης, ενός κινήματος για περισσότερη αυτονομία, κυρίως γλωσσική και πολιτιστική, από το 1967 ως το 1971. Τότε ακούστηκε πρώτη φορά ευρέως το όνομα του Φράνιο Τούτζμαν, ενός από τους επιστήθιους φίλους του Τίτο και στρατιωτικού, που μετά την καριέρα του στα όπλα έγινε καθηγητής πανεπιστημίου. Στην πορεία, όμως, εξέφρασε την αντίθεσή του για την διακυβέρνηση της χώρας του, εκδιώχθηκε από το πανεπιστήμιο και φυλακίστηκε.
Ο Τούτζμαν αναρριχήθηκε ως κορυφαία φιγούρα στην κροατική πολιτική στο τέλος της δεκαετίας του 1980, όταν και νίκησε με άνεση στις πρώτες ελεύθερες εκλογές που έγιναν στην Κροατία το 1990. Όσοι σκάλισαν τη ζωή και τις επαφές του κατά τη διάρκεια της απουσίας του από τα κοινά ανακάλυψαν συναντήσεις και επαφές (κυρίως εκτός Κροατίας) με πρώην μέλη της Ουστάσε, αλλά πέρα από την απαραίτητη εθνικιστική ρητορική (ήταν υπέρμαχος της ανεξάρτητης Κροατίας) οι κινήσεις του και τα λόγια του δεν θύμιζαν σε τίποτα ναζιστική ιδεολογία.
Με την ανεξαρτητοποίηση της Κροατίας ο Τούτζμαν ήλθε αντιμέτωπος με αποσχιστικές τάσεις, στις περιοχές εκείνες που πλειοψηφούσαν οι Σέρβοι. Οι οποίοι, μάλιστα, αυτοανακηρύχθηκαν ανεξάρτητο κράτος στην περιοχή της Κράινα. Και ο ηγέτης τους, ο οποίος ήταν και πρόεδρος του σερβικού κόμματος, αρνήθηκε την αντιπροεδρία της χώρας που του πρότεινε ο Τούτζμαν.
Ο πόλεμος που ακολούθησε, είτε σε κροατικά εδάφη, είτε στη Βοσνία (1992-1995), είχε ακρότητες εκατέρωθεν. Ακόμα κι όταν Σέρβοι εγκατέλειψαν μαζικά την Κράινα, όταν κι οι ίδιοι εγκαταλείφθηκαν από τους Σέρβους παραστρατιωτικούς, ο Τούτζμαν τους κάλεσε να μείνουν και τους πρόσφερε εγγυήσεις για τη ζωή και την περιουσία τους. Η κεντροδεξιά Κροατική Δημοκρατική Ένωση (HDZ), το κόμμα του, αντιμετώπισε ήδη από το 1992 κριτική από τα δεξιά, από Κροατικό Κόμμα των Δικαιωμάτων του Ντόμπροσλαβ Πάραγκα, ο οποίος εγκατέλειψε το HDZ σχεδόν με τη γέννησή του και κατηγόρησε τον Τούτζμαν για «προδοσία» των Κροατών και των ιδανικών τους.
Σήμερα στην Κροατία οι ελευθερίες πέραν των Κροατών είναι τόσο θεσμοθετημένες, που οι μειονότητες έχουν εγγυημένη εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο (3 έδρες οι Σέρβοι κι από μία Ούγγροι, Ρομά και Αλβανοί) και λειτουργεί, επίσης, ένα περιφερειακό κόμμα στη χερσόνησο της Ίστρια, που εκλέγει τρεις βουλευτές.
Ποιο συμπέρασμα βγάζει κανείς απ’ όλα αυτά; Ότι στην Κροατία προφανώς υπάρχουν και ακροδεξιοί και ακραίοι εθνικιστές και νεοναζί, αλλά αποτελούν μειοψηφία. Ενδεχομένως μικρότερη απ’ ότι σε άλλα μέρη της Ευρώπης, που η ρητορική αυτή βρίσκει γόνιμο έδαφος και αναπτύσσεται. Πάει πολύ, λοιπόν, να χαρακτηρίζουμε έτσι ολόκληρο το λαό.
