Περιεχόμενα
Οι Λετονοί έχουν μια παροιμία που τους χαρακτηρίζει 100%. «Αν φτάσεις στη Λετονία σαν τουρίστας και στην πρώτη ώρα παραμονής σου στη χώρα δεν σου κάνει τίποτα εντύπωση, τότε ψάξε τους προγόνους σου, είσαι σίγουρα Λετονός»!
Οι ιδιαιτερότητες αυτής της μικρής χώρας της Βαλτικής (με έκταση σχεδόν όση η μισή Ελλάδα) είναι πολλές, αντιστρόφως ανάλογες του μικρού της πληθυσμού (που δεν ξεπερνάει τα 1,9 εκατομμύρια) και της σχετικά μικρής της πορείας στον κόσμο των ανεξάρτητων εθνών.
Παρά το ότι οι Λετονοί έγιναν για πρώτη φορά κύριοι του εαυτού τους σχεδόν πριν ένα αιώνα, ως λαός είναι πανάρχαιος και διαθέτει μερικά πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η δε συμμετοχή της Λετονίας στα προημιτελικά του Μουντομπάσκετ (ενώ άλλες μεγαλύτερες χώρες έχουν αποχαιρετήσει το θεσμό) φέρνει στο νου το πανένδοξο μπασκετικό παρελθόν της. Για όσους δεν το ξέρουν, η Λετονία ήταν η πρώτη πρωταθλήτρια Ευρώπης στο σπορ, το μακρινό 1935!
Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή.
Λετονοί υπάρχουν από το 3.000 π.Χ. Δεν ονομάζονταν Λετονοί τότε, αλλά ανήκαν στις τέσσερις διαφορετικές βαλτικές φυλές: Κουρόνιοι, Λατγκάλιοι, Σελόνιοι, Σεμιγκάλιοι. Εμπορικές και ναυτικές φυλές, κατάφεραν να αποκτήσουν εμπορικούς δεσμούς μακρινούς, ακόμα και με τη Ρώμη και το Βυζάντιο. Εδώ και χίλια χρόνια, όμως, πλήρωσαν τη στρατηγική θέση του τόπου τους και κυρίως του μεγάλου λιμανιού της Ρίγα. Το οποίο ελέγχει τη Βαλτική τα τελευταία 2.000 χρόνια.
Αιώνες κατάκτησης, επανάσταση όταν απαγορεύτηκαν τα τραγούδια!
Από το 1184, όταν έγινε η πρώτη απόπειρα των ιεραποστόλων να εκχριστιανίσουν τις φυλές αυτές, ξεκίνησε και η κατάκτησή τους. Οι περιοχές της Λετονίας έγιναν στην αρχή μεγάλα φέουδα Τευτόνων (Γερμανών δηλαδή) ιπποτών. Έτσι ξεκίνησε η μακροχρόνια σχέση των Λετονών με τους Γερμανούς, έναν λαό που θαυμάζουν ανοιχτά, παρ’ ότι τον είχαν από πάνω τους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για αιώνες.
Μετά την τευτονική κατάκτηση, οι Λετονοί ζούσαν κυρίως στην ύπαιθρο κι ασχολούνταν με τη γη. Με τους αιώνες της κατάκτησης αναπτύχθηκε μια ελίτ γερμανόφωνη και γερμανότροπη, η οποία και διαφέντευε τις επαρχίες αυτές ανεξάρτητα από το ποιος τις είχε υπό την κατοχή του. Η σημερινή Λετονία υπήρξε τμήμα της Σουηδίας, της Πολωνο-Λιθουανικής Ομοσπονδίας και, φυσικά, της Ρωσίας. Οι χώρες αυτές κυρίως τη Ρίγα είχαν στο μυαλό τους κι όχι την ύπαιθρο. Η Ρίγα τον 18ο και 19ο αιώνα ήταν το πιο δραστήριο λιμάνι ολόκληρης της αχανούς Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Η Λετονία έγινε επισήμως τμήμα της Ρωσίας το 1795. Ως τότε υπήρχε ένα τύποις «ανεξάρτητο» δουκάτο (Κουρλάνδη και Σεμιγκάλια), το οποίο ουσιαστικά ελεγχόταν από τους Πολωνο-Λιθουανούς. Οι Ρώσοι αποφάσισαν ότι η Ρίγα ήταν πολύ σημαντικό λιμάνι για να έχει λετονική πλειοψηφία, οπότε επιχείρησαν με διάφορους τρόπους (εκτοπίσεις, απαγόρευση της λετονικής γλώσσας και μουσικής παράδοσης, αθρόα μετανάστευση Ρώσων) να αλλάξουν τη σύνθεση του πληθυσμού.
Εκεί ακριβώς έχασαν το παιχνίδι. Οι Λετονοί, επί αιώνες συμβιβασμένοι μ’ αυτό που είχαν, επαναστάτησαν. Αναζωογόνησαν τη γλώσσα τους, που ως τότε βρισκόταν στο στάτους της διαλέκτου της υπαίθρου και θα έσβηνε με τα χρόνια. Κράτησαν με τα δόντια την παράδοσή τους, τα τραγούδια και τους χορούς τους. Κι άρχισαν να ζητούν κι άλλα δικαιώματα ως λαός: Εκπαίδευση, εκπροσώπηση στους θεσμούς κτλ. Άλλωστε είχε αναπτυχθεί και μια μικρή μεν, αλλά αμιγώς λετονική μεσαία τάξη από εμπόρους και διοικητικούς υπαλλήλους.
Τότε ξεκίνησε και η διχογνωμία, που ακόμα υπάρχει στη λετονική κοινωνία: Ποιος είναι καλύτερος «σύμμαχος», οι Ρώσοι ή οι Γερμανοί; Διότι οι Λετονοί κατάλαβαν γρήγορα ότι μόνοι τους δεν θα μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα.
Όταν οι δύο χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ο γερμανικός στρατός προέλασε στη Βαλτική, οι Λετονοί βρήκαν την ευκαιρία τους. Το 1918 η Λετονία, μαζί με τις άλλες χώρες της περιοχής (Εσθονία, Λιθουανία) ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους από τη Ρωσία. Οι Γερμανοί δεν είχαν αντίρρηση εξαρχής, νομίζοντας ότι η ανεξάρτητη Λετονία θα λειτουργούσε ως χώρα-δορυφόρος τους. Όμως μετά τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (όπου η Γερμανία σταμάτησε τον πόλεμο με το νέο κομουνιστικό καθεστώς της Ρωσίας) κατάλαβαν ότι οι Λετονοί δεν αστειεύονταν πια: λετονικά και εσθονικά στρατεύματα νίκησαν επανειλημμένα τις γερμανικές δυνάμεις και τις έδιωξαν από τη χώρα.
Λετονία: Ανεξαρτησία, υπερδύναμη του μπάσκετ και παντελόνια τζην!
Η ανεξαρτησία της Λετονίας και των άλλων Βαλτικών χωρών κράτησε ως το 1940. Και πάλι οι δύο μεγάλες δυνάμεις (Γερμανία και ΕΣΣΔ) αποφάσισαν για την τύχη της. Με το σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, που «ρύθμιζε» τις σχέσεις των δύο δυνάμεων, η ΕΣΣΔ πήρε την γερμανική… άδεια να «ενσωματώσει» τις χώρες της Βαλτικής στον κορμό της. Μάχες δεν έγιναν, επειδή η τότε λετονική κυβέρνηση αποφάσισε ότι ήταν μάταιο. Στις 5 Αυγούστου 1940, μόλις ένα μήνα πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Λετονία από ανεξάρτητο κράτος μεταβλήθηκε επισήμως σε «Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία» της ΕΣΣΔ.
Η αντίσταση, βέβαια, στους Σοβιετικούς ήταν σχεδόν παλλαϊκή. Πάνω από 35.000 Λετονοί εκτελέστηκαν ή εκτοπίστηκαν τον πρώτο χρόνο του σοβιετικού καθεστώτος. Με την επίθεση της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ (επιχείρηση Μπαρμπαρόσα) το 1941 πολλοί Λετονοί στράφηκαν στους ναζί για βοήθεια, ώστε να διώξουν τους Σοβιετικούς. Πράγματι οι Γερμανοί κατέλαβαν την περιοχή, αλλά φάνηκε γρήγορα ότι την ήθελαν για αποκλειστικά για λογαριασμό τους. Σύμφωνα με όσα αποκαλύφθηκαν αργότερα, το φρικιαστικό Generaplan Ost, το Γενικό Σχέδιο για την Ανατολή, προέβλεπε εξόντωση των Λετονών και γενικά όλων των Σλάβων και Εβραίων της περιοχής μέχρις ενός. Έτσι άλλες ομάδες Λετονών στράφηκαν και εναντίον των Γερμανών. Η διαίρεση παρέμενε.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Λετονία «επέστρεψε» στην ΕΣΣΔ, παρά τις ελπίδες αποκατάστασης της προπολεμικής ανεξαρτησίας της. Το μεθοδικό σοβιετικό σχέδιο προέβλεπε σε λίγα χρόνια οι Λετονοί να είναι μειοψηφία στην ίδια τους τη χώρα. Πάνω από 400.000 ρωσικής καταγωγής έποικοι εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Ρίγα, επιβλήθηκε η εκμάθηση της ρωσικής γλώσσας. Παρ’ όλο που τα λετονικά έμειναν ως επίσημη γλώσσα, ουσιαστικά υποβαθμίστηκαν. Υπήρξε, πάντως, τεράστια βιομηχανική ανάπτυξη, λόγω και του λιμανιού.
Ποιον τρόπο βρήκαν οι Λετονοί για να διατηρήσουν την ταυτότητά τους; Τα τραγούδια και τους χορούς. Η πάμπλουτη παράδοσή τους ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο. Έχουν καταγραφεί πάνω από ένα εκατομμύριο (!) παραδοσιακά τραγούδια. Να φανταστείτε ότι στην ελληνική μουσική παράδοση, που θεωρείται επίσης πολύ πλούσια, τα καταγεγραμμένα παραδοσιακά τραγούδια (σε όλες τις παραλλαγές τους) δεν ξεπερνούν τις 90.000.
Τραγούδια, χοροί, μπάσκετ και παντελόνια τζην!
Οι Λετονοί καλλιέργησαν την αγάπη στην παράδοση και από ανάγκη και από επιλογή. Στην αρχή ως μέσο αντίστασης, μετά την ανεξαρτησία τους ως δήλωση υπερηφάνειας για το παρελθόν τους. Όλα τα παιδιά στη Λετονία διδάσκονται παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια και τα θεωρούν μέρος της ιστορίας τους, όχι κάτι ξένο και αποκομμένο από την κοινωνία. Η Λετονία έχει τις περισσότερες πρωτιές στα παραδοσιακά φεστιβάλ ανά τον κόσμο. Κάθε Σεπτέμβριο δε γίνεται ένα τεράστιο φεστιβάλ παραδοσιακών χορών και τραγουδιών, στο οποίο συμμετέχουν πάνω από 40.000 τραγουδιστές και χορευτές απ’ όλη τη χώρα. Το φεστιβάλ μεταδίδεται ζωντανά από την τηλεόραση και το παρακολουθεί φανατικά όλος ο πληθυσμός. Όσοι κατακτούν την πρωτιά σ’ αυτό το φεστιβάλ αντιμετωπίζονται περίπου ως ολυμπιονίκες!
Δεν γνωρίζουμε αν οι Λετονοί παίζουν το καλύτερο μπάσκετ απ’ όλους, αλλά σίγουρα αν οι ομάδες του Μουντομπάσκετ διαγωνίζονταν στο τραγούδι, θα αναδεικνύονταν με περίπατο παγκόσμιοι πρωταθλητές. Όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως από το αν έχουν ή όχι καλή φωνή ή έχουν ταλέντο στο χορό, μαθαίνουν να τραγουδούν και να χορεύουν.
Ο αθλητισμός και το μπάσκετ ειδικότερα έπαιξε μεγάλο ρόλο στην λετονική υπερηφάνεια. Από τους ψηλότερους λαούς του κόσμου σε μέσο όρο είναι οι Λετονοί, δεν θα μπορούσαν να μην διαπρέψουν. Στο πρώτο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, μάλιστα, που έγινε το 1935 στη Γενεύη της Ελβετίας, πήρε το χρυσό μετάλλιο. Το 1937 φιλοξένησε τη διοργάνωση και τερμάτισε 6η και το 1939, στο γειτονικό Κάουνας της Λιθουανίας, έφτασε ως τον τελικό. Υπήρξε, δηλαδή, μια πρώιμη μπασκετική υπερδύναμη.
Στον μισό αιώνα περίπου που ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, η Λετονία παρουσίασε πολλούς αξιόλογους μπασκετμπολίστες, αν και το εθνικό της σπορ θεωρείται το χόκεϊ στον πάγο. Στην ιστορία έμειναν δύο πραγματικοί γίγαντες, ένας άνδρας και μία γυναίκα. Ο Γιαν Κρούμινς ήταν ο πρώτος πραγματικός γίγαντας του παγκοσμίου μπάσκετ. Ένας αγαθός τύπος με ύψος 2μ.20, που υπέμενε κλωτσιές, μπουνιές και τσιμπιές από τους αντιπάλους του χωρίς να εκνευρίζεται, κυριάρχησε για 15 χρόνια (1954-1969) στο διεθνές στερέωμα, με τρία χρυσά μετάλλια σε Ευρωμπάσκετ (1959,1961,1963), τρία αργυρά Ολυμπιακά μετάλλια (1956,1960,1964) και τα τρία πρώτα Κύπελλα Πρωταθλητριών Ευρώπης (1958-60), με τη φανέλα της ΑΣΚ Ρίγα.
Στις γυναίκες δε η Γιουλιάνα Σεμιόνοβα με τα 2μ.12 και την απαράμιλλη τεχνική της ήταν ακαταμάχητη επί σχεδόν δύο δεκαετίες (1968-1988). Μάζεψε δύο χρυσά Ολυμπιακά μετάλλια, τρεις παγκόσμιες πρωτιές και (κρατηθείτε) δέκα συνεχόμενα χρυσά μετάλλια σε Ευρωμπάσκετ γυναικών! Το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι η εθνική της ΕΣΣΔ δεν έχασε ούτε ένα παιχνίδι μ’ αυτήν στη σύνθεσή της.
Οι Λετονοί μπορεί να είναι υπερήφανοι για την κουλτούρα τους και την αθλητική τους παράδοση, όμως ειδικά η νέα γενιά έχει και έναν άλλο λόγο υπερηφάνειας: Τα παντελόνια τζην! Λετονός, πιο σωστά Λετονο-εβραίος ήταν αυτός που έφτιαξε πρώτος παντελόνι απ’ αυτό το χοντρό ύφασμα και συνέδεσε τις ραφές με τα χαρακτηριστικά μεταλλικά πριτσίνια. Ο Γιάκομπς Γιούφες (ο οποίος αργότερα άλλαξε το επώνυμό του σε Ντέιβις) γεννήθηκε στη Ρίγα και μετανάστευσε στις ΗΠΑ σε ηλικία 23 ετών, όπου έγινε ράφτης. Ήταν αυτός που το 1872 έπεισε τον Λιβάι Στράους να ξεκινήσουν την μαζική παραγωγή αυτών των «βιομηχανικών» ρούχων για τους εργάτες, τα οποία βέβαια αργότερα εξελίχθηκαν σε παγκόσμια μόδα. Ο Λιβάι μυρίστηκε την ευκαιρία, κατοχύρωσε την πατέντα και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Τα Lewi’s έγιναν συνώνυμο των τζην παντελονιών για δεκαετίες.
Η τραγουδιστική επανάσταση έφερε την ελευθερία
Ένας λαός με τόσο πάθος για το παραδοσιακό τραγούδι με ποιον άλλο τρόπο θα διεκδικούσε την ελευθερία του; Από το 1986 κιόλας, πριν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εξαγγείλει την «περεστρόικα», υπήρχαν μαζικές διαμαρτυρίες για μεγάλα εργοστάσια που αποφάσιζε το κράτος να δημιουργήσει στη Λετονία, οι οποίες θα επιβάρυναν το περιβάλλον. Το ετήσιο φεστιβάλ παραδοσιακού τραγουδιού και χορού το 1988 εξελίχθηκε σε κίνημα διαμαρτυρίας. Στις διαδηλώσεις μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας κι ενώ όλα κρέμονταν σε μια κλωστή ο κόσμος βγήκε μαζικά στους δρόμους και στάθηκε μπροστά στα τανκς και τα κανόνια τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια. Έτσι το κίνημα για την ανεξαρτησία έμεινε στην ιστορία ως «dziedošā revolūcija», δηλαδή η… τραγουδιστική επανάσταση!
Η Λετονία έγινε ανεξάρτητη και πάλι το 1991 και αποφάσισε να μην κοιτάξει πάλι προς ανατολάς. Αμέσως είχε, βέβαια, να διαχειριστεί μια τεράστια ρωσική μειονότητα, που αποτελούσε περισσότερο από το 30% του πληθυσμού της. Φέρθηκε με τον χειρότερο τρόπο: Όλοι οι κάτοικοι ρωσικής καταγωγής που είχαν μεταναστεύσει στη χώρα μετά το 1940, και φυσικά οι απόγονοί τους, έχασαν την υπηκοότητα του κράτους. Περισσότεροι από 800.00 άνθρωποι κηρύχθηκαν ανεπιθύμητοι και απάτριδες. Στην ουσία το νέο καθεστώς έπαιρνε την εκδίκησή του και τους έδιωχνε βίαια από τη χώρα.
Μετά τα πρώτα χρόνια οι εντάσεις υποχώρησαν, αλλά το πρόβλημα παραμένει. Το 2015 παρέμεναν στη Λετονία 290.660 άνθρωποι χωρίς υπηκοότητα, οι οποίοι δεν έχουν κανένα κοινωνικό δικαίωμα, εννοείται ούτε καν ψηφίζουν. Επί χρόνια στις εθνικές ομάδες της Λετονίας δεν καλούνταν κανένας αθλητής με ρωσική καταγωγή, κάτι που έγινε και στις άλλες βαλτικές χώρες.
Η Λετονία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ το 2004. Τότε ηρέμησαν οι εθνικιστές της χώρας, καθώς θεωρούν πλέον ότι έχουν ισχυρούς συμμάχους έναντι της Ρωσίας. Η (καταγεγραμμένη) ρωσική μειονότητα αριθμεί περίπου 20% του πληθυσμού και πλέον διεκδικεί ρόλο στη χώρα, οι ρωσόφωονοι ψηφίζουν διαφορετικά κόμματα και δείχνουν αλληλεγγύη μεταξύ τους. Η κοινωνία, όμως, γίνεται ολοένα και πιο ανοιχτή. Πριν ένα μήνα εκλέχθηκε πρόεδρος της χώρας ο Έντγκαρς Ρίνκιεβιτς, ο πρώτος ανοιχτά γκέι αρχηγός κράτους στην ιστορία της ανθρωπότητας.
