Περιεχόμενα
Λυκοφιλία. Αν μπορεί μια λέξη να χαρακτηρίσει τη σχέση του Αμπντέλ Φατάχ Αμπντελραχμάν Αλ Μπουρχάν και του Μοχάμεντ Χαμντάν Ντάγκαλο «Χεμεντί», δεν μπορεί να βρεθεί καλύτερη. Οι δύο ισχυροί άνδρες τα τελευταία χρόνια στο Σουδάν είχαν αποφασίσει από το 2019 να ενώσουν τις δυνάμεις τους προκειμένου να απαλλαγούν από τον τότε πρόεδρο Ομάρ Αλ Μπασίρ, αλλά γρήγορα η αμοιβαία και παραδοσιακή καχυποψία κυριάρχησε. Το Σουδάν βαδίζει ολοταχώς προς ένα γενικευμένο εμφύλιο πόλεμο, αφού οι δύο άνδρες αποφάσισαν ότι η εξουσία χωράει μόνο έναν.
Ο ντε φάκτο πρόεδρος της χώρας και ο μέχρι πρότινος αντιπρόεδρος και διοικητής των Μονάδων Ταχείας Υποστήριξης (RSF) έχουν βάψει τα χέρια τους με αίμα ουκ ολίγες φορές. Αμφότεροι κατηγορούνται για εγκλήματα πολέμου στην περιοχή του Νταρφούρ, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας. Ένας στρατιωτικός που κέρδισε κύρος χάρη στη σκληρότητά του κι ένας πρώην καμηλιέρης που έγινε πάμπλουτος επιχειρηματίας μάχονται για το ποιος θα οδηγήσει τη χώρα στο μέλλον. Έχοντας ένα προφίλ που οδηγεί ολοταχώς στο παρελθόν, και μάλιστα στις πιο μαύρες πτυχές του.
Ο 63χρονος σήμερα Μπουρχάν αρέσκεται να λέει ότι είναι «στρατιωτικός καριέρας». Προφανώς το τονίζει για να τονίσει την αντίθεσή του με τον μεγάλο του αντίπαλο Χεμεντί, ο οποίος «χρίστηκε» στρατηγός από τον πρώην πρόεδρο Μπασίρ σε μια νύχτα, ενώ προηγουμένως ήταν απλώς επικεφαλής μιας ένοπλης αντάρτικης ομάδας.
Αδίστακτος και σκληρός
Ο Μπουρχάν γεννήθηκε στο βόρειο Σουδάν, από υπερσυντηρητική οικογένεια σουφιστών, και είδε το στρατό ως μια διέξοδο για να ξεφύγει από την απόλυτη φτώχεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι έγινε δεκτός στην Στρατιωτική Ακαδημία του Σουδάν ως ένας από τους λίγους που δεν είχαν ολοκληρώσει την βασική τους εκπαίδευση στην πρωτεύουσα Χαρτούμ. Ο Μπουρχάν τελείωσε το σχολείο στη Σέντι, μια μικρή πόλη στην αριστερή όχθη του Νείλου, 150 χλμ. προς το βορρά.
Συνήθως όσοι μπαίνουν στην Ακαδημία από περιφερειακές πόλεις προορίζονται για κατώτεροι στρατιωτικοί. Ο Μπουρχάν κατάφερε να το αλλάξει μέσα από τα πεδία της μάχης, αποκτώντας τη φήμη του σκληρού και αδίστακτου διοικητή. Ο στρατός τον διόρισε στην περιοχή του Νταρφούρ κι όχι στις δικές του περιοχές, ακριβώς για να εκμεταλλευθεί την έλλειψη συγγένειας με τις φυλές εκείνης της περιοχής. Το Σουδάν, άλλωστε, αποτελεί μια πανσπερμία φυλών με διαφορετικές γλώσσες, έθιμα και παραδόσεις και μοναδικό συνδετικό κρίκο τη μουσουλμανική θρησκεία.
Ο Μπουρχάν «έδρασε» στην περιοχή για αρκετά χρόνια. Έφτασε στο σημείο να γίνει περιφερειακός στρατιωτικός διοικητής του Νταρφούρ, μια θέση που του έδινε μεγάλη εξουσία, όχι μόνο στρατιωτική. Το κύριο χαρακτηριστικό του, όπως αποκάλυψαν συνάδελφοί του που τον έζησαν, ήταν η αποφασιστικότητα. Η «εκκαθάριση» ολόκληρων περιοχών στην ζώνη του Νταρφούρ αποτέλεσε την ειδικότητά του. Εκκαθάριση σημαίνει όχι μόνο την εξάλειψη των ανταρτών, αλλά πολλές φορές και του ντόπιου πληθυσμού, ο οποίος ζητούσε καταφύγιο στο γειτονικό Τσαντ.
Ο πρώην πρόεδρος Μπασίρ, που κατάγεται επίσης από το βορρά, αισθάνθηκε ότι μπορεί να υπολογίζει στον κοντοχωριανό του, γι’ αυτό του έδινε πιο υπεύθυνες θέσεις στο στράτευμα. Ο Μπουρχάν πολέμησε στις νότιες περιοχές της χώρας κι άρχισε να ανεβαίνει στην ιεραρχία. Έγινε διοικητής της 31ης Ταξιαρχίας, διοικητής της Συνοριακής Φρουράς στα δυτικά της χώρας, υποδιοικητής του Στρατού Ξηράς, Γενικός Επιθεωρητής στρατεύματος και το 2018 διορίστηκε αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας. Ένα πόστο στο οποίο ο Μπασίρ διόριζε μόνο τους πολύ έμπιστούς του.
Τον Φεβρουάριο του 2019 ο Μπουρχάν δεν δίστασε όχι να δαγκώσει, αλλά να κατασπαράξει το χέρι που τον στήριξε. Εκμεταλλεύθηκε τις μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του Μπασίρ όταν έγιναν μεγάλες αυξήσεις στην τιμή βασικών αγαθών στο τέλος του 2018 και τον έριξε με πραξικόπημα. Σε αυτό ζήτησε τη βοήθεια του Χεμεντί, πολέμαρχου στα δυτικά της χώρας, στην περιοχή του Νταρφούρ που άλλοτε είχε αιματοκυλήσει. Ο Μπουρχάν έγινε πρόεδρος του Μεταβατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου και ο Χεμεντί αντιπρόεδρος.
Εκτροφέας καμηλών που έγινε πολέμαρχος
Ο Χεμεντί, όπως είναι γνωστός ο Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, έχει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα ιστορία. Κατ’ αρχάς, κανείς δεν ξέρει ακριβώς πότε γεννήθηκε. Υπολογίζεται κάπου ανάμεσα στο 1973 και το 1975. Στην περιοχή του Νταρφούρ, όπου πέρασε όλα τα χρόνια της νιότης του, ληξιαρχεία δεν υπάρχουν.
Ο Χεμεντί ανήκει στη φυλή των Ριζεϊγκάτ, μια από τις πιο παραδοσιακές στο βορρά της επαρχίας Νταρφούρ. Ο θείος του, ο Τζουμά Νταγκάλο, ήταν αρχηγός της φυλής, η οποία έχει μέλη και στο Σουδάν και στο Τσαντ και ασχολείται παραδοσιακά με την εκτροφή και αγοραπωλησία καμηλών!
Μπορεί να φαίνεται παρακατιανή αυτή η δουλειά, ωστόσο είναι εξαιρετικά σημαντική. Οι καμήλες θεωρούνται πολύτιμες στις άνυδρες περιοχές του Σαχέλ, επειδή είναι τα μόνα πλάσματα που εξασφαλίζουν τις συγκοινωνίες. Επί αιώνες το Νταρφούρ ήταν κομβικός τόπος στο εμπόριο μεταξύ της δυτικής Αφρικής και των ακτών της Ερυθράς Θάλασσας, που οδηγούσαν στην Αραβία. Γι’ αυτό και το τοπικό σουλτανάτο του Νταρφούρ διατήρησε την ανεξαρτησία του ως το 1916, οπότε και ενσωματώθηκε βίαια στο Σουδάν, με τη βοήθεια του αιγυπτιακού στρατού και βρετανικών μονάδων.
Η καχυποψία, βέβαια, έμεινε. Οι Νταρφουριανοί έχουν μια αίσθηση διαφορετικότητας και μία ανεξαρτησία που παραμένει ακόμα, οι υπόλοιποι Σουδανοί δεν τους θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της χώρας, όπως π.χ. συμβαίνει με άλλες περιοχές του Σουδάν όπου δρουν ένοπλες ομάδες, όπως το Κορντογάν και το Μπετζά στα ανατολικά.
Ο Χεμεντί πήγε σχολείο ως την τρίτη τάξη του δημοτικού. Για να ασχοληθεί με το εμπόριο καμηλών δεν χρειάστηκε τίποτα παραπάνω. Στην πορεία εντάχθηκε σε παραστρατιωτικές ομάδες ανταρτών κατά του καθεστώτος κι έφτασε στο να γίνει «εμίρ», δηλαδή πολέμαρχος. Η στρατιωτική του εμπειρία τον οδήγησε να ιδρύσει το 2013 τις Μονάδες Ταχείας Υποστήριξης, ενός στρατιωτικού σώματος απόλυτα υποταγμένου στις προσταγές του, με στόχο, υποτίθεται, την προστασία των Νταρφουριανών. Στην ουσία, αυτός ο ατομικός στρατός ήταν το όχημά του προς την εξουσία και τον πλούτο.
Παραδέχτηκε τα εγκλήματα
Οι ΜΤΥ έγιναν ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής. Όποιο χωριό δεν δεχόταν την εξουσία του Χεμεντί στην ουσία ισοπεδωνόταν. Ο ίδιος ο Χεμεντί έχει παραδεχτεί ότι ο στρατός του είναι υπεύθυνος για σφαγές, ομαδικούς βιασμούς και ανυπολόγιστες καταστροφές περιουσιών στην περιοχή. Βεβαίως με τον καιρό και χωρίς ουσιαστική αντίσταση έγινε κύριος μιας τεράστιας περιοχής, που συμπεριελάμβανε μεταξύ άλλων και ορυχεία χρυσού. Μ’ αυτή τη «μαγιά» στα χέρια, το χρυσάφι που έδινε συνάλλαγμα, δημιούργησε μια τεράστια περιουσία και οι «επιχειρήσεις» του επεκτάθηκαν στις κατασκευές, τις μεταφορές και το εμπόριο. Στην ουσία ό,τι κινείται στο Νταρφούρ ελέγχεται από τον Χεμεντί, ο οποίος έχει τοποθετήσει επικεφαλής των επιχειρήσεών του τα αδέλφια του και τους γιους του.
Στην πορεία, κι ενώ πλέον ωρίμαζαν οι πολιτικές του βλέψεις, ο Χεμεντί προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από το ένοχο παρελθόν του. Αλλά δεν μπορεί. Είναι επισήμως καταζητούμενος από το Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία. Αυτό, βεβαίως, δεν τον πτοεί καθόλου. Ούτε πτόησε τον Μπασίρ να τον ανακηρύξει «στρατηγό» και να ενσωματώσει δήθεν την ένοπλη ομάδα του στις ένοπλες δυνάμεις του Σουδάν, ώστε να εξασφαλίσει την υποστήριξή του.
Συμμαχία και διαφωνία
Το 2019 ο Χεμεντί, όπως και ο Μπουρχάν, δεν το σκέφτηκε καθόλου να πουλήσει τον Μπασίρ. Ο Μπουρχάν του υποσχέθηκε την αντιπροεδρία του Μεταβατικού Συμβουλίου, το οποίο βέβαια θεωρήθηκε ότι είναι μεταβατικό μόνο κατ’ όνομα. Ο Μπουρχάν είχε διορίσει πρωθυπουργό έναν πολίτη, μάλιστα διεθνούς φήμης οικονομολόγο, και τον κατάργησε το 2021, όταν και ανέλαβε απολύτως την εξουσία.
Ο Χεμεντί υποτίθεται ότι θα διεκδικούσε την εξουσία στο Σουδάν στις εκλογές που είχαν προγραμματιστεί τον Ιούλιο του 2023. Επεκτάθηκε, μάλιστα, σε άλλες περιοχές της χώρας και έκανε και τον ειρηνοποιό σε διενέξεις ανάμεσα στις φυλές των Νούμπα. Κατάλαβε, όμως, ότι ο Μπουρχάν δεν είχε σκοπό να εγκαταλείψει την εξουσία. Γι’ αυτό και ενεργοποίησε πάλι την ανεξάρτητη πολεμική του ομάδα, ώστε να διεκδικήσει την εξουσία με τα όπλα.
Σε όλο αυτό το μπέρδεμα προφανώς παίζει ρόλο και ο διεθνής παράγοντας. Ο Μπουρχάν προσπαθεί να καλλιεργήσει σχέσεις τόσο με την Αίγυπτο, όσο και με τα κράτη του Κόλπου. Ο Χεμεντί θεωρείται πιο δυτικόφιλος, αν και διεθνείς αναλυτές παραδέχονται ότι πολύ δύσκολα ένας άνθρωπος του δικού του προφίλ μπορεί να γίνει ηγέτης της χώρας, έστω και με ένα υποτυπώδες δημοκρατικό προσωπείο.
Το σκηνικό είναι θολό για την ώρα. Τις επόμενες ημέρες θα ξεκαθαρίσει ποια απήχηση έχουν οι δύο διεκδικητές στις διάφορες περιοχές της χώρας. Έτσι είναι το Σουδάν: Ένα σύνολο φέουδων, όπου τα τοπικά συμφέροντα παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στις εύθραυστες συμμαχίες.
