Περιεχόμενα
Καθώς καθόμουν σε ένα σκοτεινό σπηλαιώδες σινεμά στο Βερολίνο βλέποντας την ταινία «Oppenheimer», το μυαλό μου ταξίδευε εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.
Όπως πολλοί άλλοι άνθρωποι που πήγαν να δουν τη βιογραφική ταινία, γοητεύτηκα από την απεικόνιση του τεστ Trinity από τον Christopher Nolan και την ερμηνεία του Cillian Murphy ως J. Robert Oppenheimer, του μοναδικά φιλόδοξου πατέρα της ατομικής βόμβας.
Αλλά καθώς έβλεπα εικόνες από το πυρηνικό εργαστήριο στο Los Alamos να αναβοσβήνουν στην οθόνη, δεν μπορούσα να σταματήσω να αναρωτιέμαι: Πώς πλήρωσε η κυβέρνηση των ΗΠΑ για το έργο των 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων; Ενέκρινε το Κογκρέσο τα χρήματα; Και αν ναι, πώς το κράτησαν μυστικό οι νομοθέτες;
Αυτές οι αναμφισβήτητα ανατριχιαστικές σκέψεις μου γεννήθηκαν χάρη στη δουλειά μου ως ανταποκριτής του Κογκρέσου που επικεντρώθηκε στις ομοσπονδιακές δαπάνες (σ.σ το θέμα με τίτλο A Reporter’s Journey Into How the U.S. Funded the Bomb γραφτεί από την δημοσιογράφο των New York Times, Catie Edmondson).
«Η δουλεία μου απαιτεί από εμένα να ξεφυλλίσω πολυσέλιδα νομοθετικά έγγραφα – μερικές φορές της τάξης των χιλιάδων σελίδων – αναζητώντας έργα και κονδύλια που οι νομοθέτες θα προτιμούσαν οι φορολογούμενοι να μην γνωρίζουν ότι πληρώνουν», γράφει η Edmondson.
Πήγα σπίτι και έψαξα στο Google, περιμένοντας να βρω μια μακροσκελή καταχώρηση στη Wikipedia ή ένα άρθρο σε ένα περιοδικό ιστορίας. Αλλά το μόνο που βρήκα ήταν ένα απόσπασμα από ένα βιβλίο που εκδόθηκε από το Εθνικό Κέντρο Αντικατασκοπείας. Ανέφερε ότι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Roosevelt είχαν επιδιώξει το 1944 να περάσουν λαθραία χρήματα για τη βόμβα σε ένα νομοσχέδιο στρατιωτικών δαπανών και βοηθήθηκαν από το Κογκρέσο.
Ήμουν δύσπιστη. Πώς θα μπορούσαν να έχουν κρύψει τόσα πολλά χρήματα; Δεν υπήρξε πραγματικά καμία αντίσταση από τους νομοθέτες; Ήξερα επίσης ότι το Los Alamos χτίστηκε το 1943, έναν ολόκληρο χρόνο πριν οι Γερουσιαστές εγκρίνουν κρυφά αυτόνομη χρηματοδότηση για τη βόμβα το 1944 – οπότε πώς είχε πάρει η διοίκηση τα χρήματα για το έργο εξαρχής;
Αυτό που ακολούθησε, υπό το πρόσχημα αυτού που παρουσίασα στον εκδότη μου ως «διασκεδαστικό ιστορικό σημείωμα», ήταν μια εμμονική αναζήτηση για να μάθουμε την ιστορία του πώς το Κογκρέσο χρηματοδότησε κρυφά την ατομική βόμβα.
Κατά τη διάρκεια των επόμενων έξι μηνών, θα επισκεπτόμουν το αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, θα παρακολουθούσα ευγενικά αλλά αδυσώπητα έναν αρχειοφύλακα στη βιβλιοθήκη Sam Rayburn στο Τέξας και θα διάβαζα τα ημερολόγια και τα απομνημονεύματα Γερουσιαστών και μελών του στρατού, καθώς και την αποχαρακτηρισμένη ιστορία του Manhattan Project.
Αυτά τα έγγραφα και οι συνεντεύξεις δείχνουν ότι υπήρξε πίεση από τον Πρόεδρο, συνενοχής του Κογκρέσου και δημοσιογραφικής αυτολογοκρισίας. Αποδεικνύεται ότι όταν το Κογκρέσο ψήφισε για τη χρηματοδότηση της βόμβας, δεν υπήρξε καμία συζήτηση. Μόνο επτά νομοθέτες σε ολόκληρο το Κογκρέσο είχαν ιδέα ότι ενέκριναν 800 εκατομμύρια δολάρια – το ισοδύναμο των 13,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων σήμερα – για τη δημιουργία ενός όπλου μαζικής καταστροφής που σύντομα θα σκότωνε και θα ακρωτηρίαζε περισσότερους από 200.000 ανθρώπους, εγκαινιάζοντας την ατομική εποχή.
«Έχεις τα λεφτά;»
Ξεφυλλίζοντας τα ψηφιακά αρχεία της βιβλιοθήκης του Franklin D. Roosevelt, άρχισα να καταλαβαίνω πόσο μακριά είχε φτάσει η ιεραρχία του στρατεύματος και ο Λευκός Οίκος για να κρατήσει μυστικό το Manhattan Project – και πόσο ανησυχούσαν για την πληρωμή του.
Σε ένα υπόμνημα μιας πρότασης τον Ιούνιο του 1942, ο Roosevelt έγραψε στον Vannevar Bush, ο οποίος ηγήθηκε της πρώιμης διαχείρισης του έργου: «Έχετε τα χρήματα; F.D.R.”
Διαβάζοντας τα υπομνήματα και τις επιστολές μεταξύ του Roosevelt, των βοηθών του και των διαχειριστών του Manhattan Project, ήταν σαφές ότι μέχρι το 1944, ανησυχούσαν περισσότερο για τα βήματα της ναζιστικής Γερμανίας προς την κατασκευή ενός ατομικού όπλου. Για να κατασκευάσουν το δικό τους, κατέληξαν, χρειάζονταν περισσότερα κεφάλαια.
Γνώριζα από δύο κυβερνητικά εγχειρίδια ότι μερικοί από αυτούς τους αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Πολέμου, Henry L. Stimson, συναντήθηκαν με μια χούφτα νομοθετών – μία φορά στη Βουλή και μία στη Γερουσία – για να τους ενημερώσουν για το ΣManhattan Project και να εξασφαλίσουν τη δέσμευσή τους να δώσουν κρυφά εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για τη βόμβα.
Βασικά, τα βιβλία κατονόμαζαν τους νομοθέτες που συμμετείχαν σε κάθε συνεδρίαση – μόλις επτά συνολικά, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της Βουλής και του ηγέτη της πλειοψηφίας της Γερουσίας. Ήθελα να καταλάβω τι σκέφτονταν οι γερουσιαστές και τα μέλη του Κογκρέσου που προσκλήθηκαν σε αυτές τις μυστικές διασκέψεις – ειδικά επειδή μπορούσα να δω ότι η κυβέρνηση έλεγε μια ιστορία στο Κογκρέσο και μια άλλη εσωτερικά.
Για παράδειγμα, ο Stimson είπε στους νομοθέτες ότι η διοίκηση τους εμπιστεύτηκε. «Δεν πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο χωρίς να εμπιστευτούμε τους ηγέτες και των δύο σωμάτων του Κογκρέσου, ώστε να γνωρίζουν τον σκοπό όλων αυτών των πιστώσεων», είπε.
Αλλά η σκέψη τους ήταν μάλλον πιο ρεαλιστική. Διαβάζοντας μια αφήγηση του στρατηγού Leslie Groves, αξιωματικού του Σώματος Μηχανικών του Στρατού που διηύθυνε το Σχέδιο Μανχάταν, ήταν σαφές ότι οι αξιωματούχοι μοιράστηκαν το μυστικό από ανάγκη, επειδή μόνο το Κογκρέσο μπορούσε να τους δώσει τα χρήματα που χρειάζονταν.
«Συνειδητοποιήσαμε από την αρχή ότι αυτό δεν θα μπορούσε να συνεχιστεί για πάντα, γιατί οι δαπάνες μας ήταν πολύ μεγάλες και το έργο ήταν πολύ μεγάλο για να παραμείνει κρυμμένο επ ‘αόριστον», έγραψε ο Groves.
Αργότερα έμαθα ότι ο Groves είχε αναθέσει μια επίσημη, αποχαρακτηρισμένη ιστορία του έργου, που ονομάζεται Manhattan District History – 36 τόμοι ομαδοποιημένοι σε οκτώ βιβλία.
Ακόμη και τώρα, περίπου το ένα τρίτο αυτής της ιστορίας παραμένει απόρρητο. Αλλά από τα διαθέσιμα αρχεία έμαθα ότι οι αξιωματούχοι του Roosevelt είχαν απορροφήσει χρήματα για το έργο από κεφάλαια που διέθεσε το Κογκρέσο για το Σώμα Μηχανικού του Στρατού.
Μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στο Austin
Κάπου, σκέφτηκα, πρέπει να υπάρχει μια σύγχρονη περιγραφή της συνάντησης όπου οι νομοθέτες έμαθαν για τη βόμβα. Η πρώτη μου ελπίδα ήταν ότι θα μπορούσα να την βρω σε επιστολές ή σημειώματα στα αρχεία του Sam Rayburn. Έτσι γνώρισα έναν ασκούμενο ονόματι Dion Kauffman στο Dolph Briscoe Center for American History στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Austin, όπου φυλάσσονται τα έγγραφα του Rayburn. Ο Kauffman μου είπε ότι υπήρχαν πολλά έγγραφα σχετικά με την ατομική βόμβα, αλλά ότι το παλαιότερο χρονολογείται από το 1945 – με άλλα λόγια, ένα ολόκληρο χρόνο μετά από αυτό η κρίσιμη συνάντηση.
Ένας ακόμη φάκελος, με την ένδειξη «Υπουργείο Πολέμου» και καταλογογραφημένος με αρχεία από το 1944, φαινόταν πολλά υποσχόμενος. Αλλά το μόνο περιεχόμενο του αρχείου, διαπίστωσε ο Kauffman, ήταν μια επιστολή «σχετικά με την επιλεξιμότητα, τις πολιτικές και τους κανονισμούς για την απονομή των Διακριτικών Μάχης και Ειδικού Πεζικού».
Η μόνη αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο που μπόρεσα να βρω από τον Rayburn, μια συνέντευξη του 1957 από το σπίτι του στο Bonham του Τέξας, με τον ιστορικό Forrest Pogue, έδωσε το είδος της αποκομμένης περίληψης που ήλπιζα να αποφύγω. Αλλά εξήγησε πώς οι νομοθέτες, οι οποίοι είναι διάσημοι ως κακοί στο να κρατούν το στόμα τους κλειστό, κατάφεραν να κρατήσουν αυτό το απίστευτα ζουμερό μυστικό. Η απάντηση είναι ότι δεν το έκαναν.
Ο Rayburn είπε ότι κάποτε είδε ένα από τα μέλη του Κογκρέσου που είχαν παρευρεθεί στη συνάντηση να μιλάει σε έναν δημοσιογράφο. Ο γερουσιαστής, είπε ο Rayburn, «φαινόταν αστείος όταν τον είδα».
«Μίλησα αργότερα με τον δημοσιογράφο και του είπα: «Είσαι καλός Αμερικανός, έτσι δεν είναι, αγαπάς τη χώρα σου;». Ο Rayburn θυμάται. «Είπε, «Φυσικά». Είπα, ́ ́Τότε μην τυπώνεις τίποτα γι’ αυτό που μόλις σου είπε. «Δεν το έκανε, και ήταν εντάξει».
Το άλλο μου τυχερό διάλειμμα ήταν ότι ο Stimson, ο υπουργός πολέμου, ήταν ένας άπληστος ημερολογιογράφος. Στο τέλος των περισσότερων ημερών, ο Stimson κατέγραφε τα συναισθήματά του («ένιωθα αρκετά αλήτης όλη μέρα», ξεκινά μια καταχώρηση), τις κοινωνικές του εξόδους («πήγα για μια μεγάλη βόλτα με άλογο») – και κυρίως, τις συναντήσεις του.
Απέκτησα πρόσβαση σε αυτά τα ημερολόγια χάρη στη Βιβλιοθήκη Σπάνιων Βιβλίων και Χειρογράφων Beinecke του Yale και έμαθα ότι ήταν ο ίδιος ο Roosevelt που τελικά έδωσε στον Stimson το πράσινο φως για να ενημερώσει μερικά επιλεγμένα μέλη του Κογκρέσου, λίγες μέρες πριν κάθε σώμα είναι έτοιμο να περάσει το νομοσχέδιο για τις στρατιωτικές δαπάνες.
Αλλά εξακολουθούσα να ψάχνω για έναν λογαριασμό από έναν νομοθέτη στην αίθουσα – ιδανικά έναν που θα μπορούσε να εξηγήσει πώς το Κογκρέσο ενέκρινε όλες αυτές τις δαπάνες χωρίς να το συνειδητοποιήσει. Η πρόοδός μου ήταν αργή, επειδή εκείνη την εποχή, ήμουν πίσω στην Ουάσιγκτον καλύπτοντας τον πραγματικό, ζωντανό αγώνα δαπανών που παιζόταν στο Κογκρέσο και απειλούσα με κλείσιμο της κυβέρνησης.
Τα απομνημονεύματα ενός νομοθέτη
Καθώς άρχισα να ψάχνω για βιογραφικές πληροφορίες σχετικά με τους νομοθέτες που ήξερα ότι συμμετείχαν στη συνάντηση, έμαθα ότι ένας από αυτούς – ο γερουσιαστής Elmer Thomas της Οκλαχόμα, πρόεδρος της υποεπιτροπής πιστώσεων για τις στρατιωτικές δαπάνες – είχε δημοσιεύσει τα απομνημονεύματά του που ανέφεραν τη συμμετοχή του. Το βιβλίο, που ονομάζεται «Σαράντα χρόνια νομοθέτης», δεν φαίνεται να κυκλοφορεί ευρέως, αλλά έμαθα ότι υπήρχε ένα αντίγραφο ακριβώς απέναντι από το γραφείο μου στο Καπιτώλιο, στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου.
Πήρα μια κάρτα της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου και περιηγήθηκα στους δαιδαλώδεις διαδρόμους του υπογείου του κτιρίου, γνωρίζοντας ότι επρόκειτο να καταβάλω μεγάλη προσπάθεια για να εξετάσω υλικό που μπορεί να μην ήταν καν χρήσιμο.
Αλλά μόλις άρχισα να τηλεγραφώ, συνειδητοποίησα ότι δεν χρειάζεται να ανησυχώ. Ο Thomas, εξάλλου, ήταν appropriator, ένας σεβαστός τίτλος που προορίζεται για νομοθέτες που έχουν τη δύναμη να μοιράζουν τα δολάρια των ΗΠΑ. Ακόμη και τώρα, οι νομοθέτες αναλαμβάνουν αυτή την ευθύνη με σοβαρότητα που μερικές φορές αγγίζει τα όρια της σχολαστικότητας.
Όχι μόνο ο Thomas είχε καταγράψει προσεκτικά τις δικές του αναμνήσεις από εκείνη τη μυστική συνάντηση – έγραψε ότι ο Stimson είπε ότι η βόμβα θα μπορούσε να «κάνει τόση ζημιά όσο 10.000 τόνοι οποιουδήποτε εκρηκτικού γνωστού εκείνη την εποχή» – αλλά είχε επίσης συμπεριλάβει τους πίνακες προϋπολογισμού των χρημάτων που δαπανήθηκαν για το Manhattan Project. Είχε γράψει ακόμη και στον Stimson και στους γραμματείς της Επιτροπής Πιστώσεων της Γερουσίας που υπηρετούσαν στην επιτροπή για τις καταγεγραμμένες εκδόσεις των ιστοριών τους.
Ο Thomas φαινόταν δύσπιστος ότι, στη μνήμη του, το μυστικό δεν είχε μοιραστεί ποτέ με το Κογκρέσο εκτός από αυτές τις δύο συναντήσεις. Θα μπορούσε αυτό να ήταν αλήθεια;
Οι βοηθοί του έγραψαν: «Σε καμία στιγμή κατά τη διάρκεια της εξέτασης των πιστώσεων που αφορούσαν τη διεξαγωγή του πολέμου, στα πρακτικά, δεν αναφέρθηκε ποτέ η ατομική βόμβα. Κατά τη διάρκεια των πολέμων, δεν γνωρίζαμε στην επιτροπή ποιες πιστώσεις ήταν διαθέσιμες και χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό».
(Τόσο ο Thomas όσο και ο Rayburn, οι οποίοι ήταν σε ξεχωριστές συναντήσεις και έδωσαν ξεχωριστές αναμνήσεις από τις ενημερώσεις, υπενθύμισαν ότι ο στρατός ζήτησε 800 εκατομμύρια δολάρια. Οι επίσημοι λογαριασμοί που γράφτηκαν από τον στρατό λένε ότι ήταν 600 εκατομμύρια δολάρια.)
Η αφήγησή του με βοήθησε να καταλάβω γιατί υπήρχαν τόσο λίγες καταγεγραμμένες σύγχρονες αφηγήσεις της συνάντησης από τους ίδιους τους νομοθέτες. Ο Thomas προσκλήθηκε στη μυστική συνάντηση μόλις λίγες ώρες νωρίτερα – μια πρόσκληση που ήρθε από τον ηγέτη της πλειοψηφίας της Γερουσίας τηλεφωνικά, με μια προειδοποίηση.
«Μου ζήτησε να μην ενημερώσω κανένα άτομο για το πού βρίσκομαι, καθώς επρόκειτο να γίνει ένα σημαντικό συνέδριο που δεν θα έπρεπε να διαταραχθεί», θυμάται ο Thomas.
Ο Gadfly από το Μίσιγκαν
Απάντησε επίσης σε μια άλλη ερώτηση που είχα. Είχα βρει σχολικά βιβλία που έλεγαν ότι ένα μέλος του Κογκρέσου από το Μίσιγκαν, ο Albert J. Engel, είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά σε σχέση με το Manhattan Project και είχε κάνει κατ’ ιδίαν φασαρία γι’ αυτό. Ο Thomas παρείχε την πίσω ιστορία.
Ο Engel, γνωστός ως gadfly, προφανώς είχε τη συνήθεια να επισκέπτεται στρατιωτικές εγκαταστάσεις για να αναζητήσει περιπτώσεις κυβερνητικών «αποβλήτων» και έγινε καχύποπτος στα τέλη του 1943, όταν τα αιτήματά του να επισκεφθεί τη στρατιωτική κατασκευή στο Oak Ridge – όπου οι επιστήμονες εμπλουτίζουν ουράνιο για τη βόμβα – απορρίφθηκαν.
Καθησυχάστηκε χρόνια αργότερα, όταν, με την έγκριση του Roosevelt, το Υπουργείο Πολέμου κάλεσε πέντε επίλεκτα μέλη του Κογκρέσου, συμπεριλαμβανομένου του Engel, να επισκεφθούν τελικά την εγκατάσταση.
Η ιδέα μιας εγκεκριμένης από την κυβέρνηση εκπαιδευτικής εκδρομής για να κλείσει ουσιαστικά το στόμα ενός μόνο μέλους του Κογκρέσου με διασκέδασε τόσο πολύ που πέρασα πολύ χρόνο προσπαθώντας να μάθω περισσότερα. Με αυτόν τον τρόπο, συνάντησα μια φαινομενικά απόκρυφη ιστορία που τοποθέτησε τον γερουσιαστή Kenneth D. McKellar, από το Τενεσί και πρόεδρο της Επιτροπής Πιστώσεων, σε ένα δωμάτιο με τον Roosevelt.
Ο Roosevelt ζήτησε από τον McKellar να κρύψει 2 δισεκατομμύρια δολάρια στον προϋπολογισμό για τη βόμβα, στην οποία ο McKellar απάντησε: «Φυσικά και μπορώ, αλλά πού στο Τενεσί θα το κρύψουμε;»
Τα απομνημονεύματα του Thomas διαστρέβλωσαν αυτή την ιστορία. Στη μνήμη του, ο McKellar – ο οποίος δεν είχε καν προσκληθεί στη μυστική ενημέρωση στο Καπιτώλιο – είχε στην πραγματικότητα εκμυστηρευτεί στους συναδέλφους του μέλη της επιτροπής ότι η κυβέρνηση έχτιζε κάτι στην πολιτεία του «το οποίο φοβόταν ότι θα μπορούσε να αποδειχθεί ένας “λευκός ελέφαντας”».
«Δήλωσε ότι η κυβέρνηση είχε εξασφαλίσει μια πολύ μεγάλη έκταση» και «είχε κατασκευάσει πολλά κτίρια και έναν τεράστιο αριθμό κατοικιών. Ότι η γη ήταν περιφραγμένη με μια δαπανηρή μορφή περίφραξης και ότι κανείς, ούτε καν οι κατασκευαστές που κατασκεύαζαν τις βελτιώσεις, δεν είχαν ιδέα για το πώς θα γινόταν η χρήση του έργου», έγραψε ο Thomas.
Μόνο ένα ερώτημα παρέμενε: Πού ακριβώς στον προϋπολογισμό είχε κρύψει η κυβέρνηση τα χρήματα για τη βόμβα;
Η εύρεση ενός νομοσχεδίου που πέρασε πριν από οκτώ δεκαετίες είναι πιο δύσκολη από ό, τι νομίζετε, αλλά μετά από μια σειρά δημιουργικών αναζητήσεων, βρήκα ένα αρχείο μιας ακρόασης της Γερουσίας που εξέτασε το νομοσχέδιο. Επισυνάπτεται έκθεση που αναλύει τη νομοθεσία.
Ξεφύλλισα, σταμάτησα και χαμογέλασα όταν το είδα. Εκεί ήταν, η αβλαβής φράση που έκρυβε ένα μυστικό 800 εκατομμυρίων δολαρίων: «επιτάχυνση της παραγωγής».
Πηγή: NYT
