Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει ξυπνήσει μνήμες από την «Άνοιξη της Πράγας», όταν σοβιετικά στρατεύματα και τανκς είχαν εισβάλει στην Πράγα το 1968. Ο όρος αναφέρεται στις προσπάθειες του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας υπό την ηγεσία του Alexander Dubček, που είχε αντικαταστήσει τον σταλινικό Antonin Novotny ως πρώτος γραμματέας του Κ.Κ, να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού.
Σχεδόν 80.000 διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στην κεντρική πλατεία της Πράγας, για να εκφράσουν την συμπαράστασή τους στον ουκρανικό λαό. Ο Τσέχος πρωθυπουργός είπε στο πλήθος ότι η χώρα εξακολουθεί να θυμάται τον τρόμο της μετά από την εισβολή των ρωσικών τανκς στην πρωτεύουσα πριν από περίπου πέντε δεκαετίες. Όλα ξεκίνησα το 1960, όταν το ΚΚ της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας κλήθηκε να αντιμετωπίσει την οικονομική ύφεση του οικονομικού συστήματος του κεντρικού σχεδιασμού. Λόγω της οικονομικής κρίσης, ζήτησαν να αναπτυχθεί μια «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», να απελευθερωθούν οι επιχειρήσεις από τον κρατικό έλεγχο και να απαλλαχθούν από την γραφειοκρατία.
Πολλοί είναι εκείνοι που θυμούνται τις σειρήνες του πολέμου να ηχούν τις πρωινές ώρες του Αυγούστου του 1968. Ο ήχος αυτός θα μένει τώρα χαραγμένος στην μνήμη των Ουκρανών. Στο ραδιόφωνο δεν έπαιζε μουσική, αλλά η ανακοίνωση της τσεχικής κυβέρνησης ότι καταλαμβάνονται από τους στρατούς του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ενώ ο πρόεδρος Ludvík Svoboda ζήτησε να μην αντισταθούν. Μετά από χρόνια, ο λαός της Τσεχίας γέμισε την πλατεία Wenceslas, τον τόπο των μεγαλύτερων διαδηλώσεων στην ιστορία της χώρας, κυματίζοντας την σημαία της Ουκρανίας.
Η πλατεία Wenceslas φιλοξενούσε διαδηλώσεις κατά τη διάρκεια της Βελούδινης Επανάστασης του 1989, καθώς και διαμαρτυρίες το 1968 όταν τα σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία για να βάλουν τέλος στις μεταρρυθμίσεις που «αναστάτωσαν» τη Μόσχα.
Στους τοίχους ήταν γραμμένα αντιρωσικά ή αντισοβιετικά συνθήματα και διανεμήθηκαν χιλιάδες διάφορα φυλλάδια και ειδικές εκδόσεις εφημερίδων. Τότε δεν υπήρχαν το διαδίκτυο και η είδηση για να μεταφερθεί, όπως καταλαβαίνουμε, ήταν πολύ δυσκολότερο.
Η «Άνοιξη της Πράγας» συμβολίζει δύο ιστορικά φαινόμενα. Πρώτον την προσπάθεια εγκαθίδρυσης ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο» στο μεταπολεμικό ανατολικό μπλοκ, ένα ουτοπικό πείραμα που φαλίρισε στις 21 Αυγούστου 1968 με την εισβολή των τανκς.
Το 1968, λοιπόν, η Σοβιετική Ένωση έστειλε 250.000 στρατιώτες και 2.000 τανκς μέσω της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Ανατολικής Γερμανίας, στην Τσεχοσλοβακία για να τερματίσει ένα φιλοδυτικό πολιτικό κίνημα, την Άνοιξη της Πράγας. Πρότεινε ένα «μοναδικό πείραμα στον δημοκρατικό κομμουνισμό», το οποίο επέτρεπε την ελευθερία του λόγου, αφαίρεσε τη λογοκρισία του Τύπου, αφαίρεσε τον κρατικό έλεγχο της οικονομίας και πρότεινε σταδιακή μεταρρύθμιση. Όλα όσα πρότεινε ήταν επαναστατικά και ξέφευγαν από την ιδεολογία της Σοβιετικής Ένωσης.
Τον Ιούλιο του 1968, εκπρόσωποι από τα κομμουνιστικά κόμματα της Σοβιετικής Ένωσης, της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Ανατολικής Γερμανίας και της Βουλγαρίας συναντήθηκαν στη Βαρσοβία. Προειδοποίησαν τον Dubček ότι η κατάσταση στην Τσεχοσλοβακία «θέτει σε κίνδυνο τα κοινά ζωτικά συμφέροντα άλλων σοσιαλιστικών χωρών». Τότε οι δυνάμεις τους συγκεντρώθηκαν κατά μήκος των τσεχοσλοβακικών συνόρων καθιστώντας την εισβολή ένα αρκετά πιθανό σενάριο. Το ίδιο που έκανε και η Ρωσία στην Ουκρανία πριν από την εισβολή.
Δεν θα επέτρεπαν στην Ανατολική Ευρώπη να απορρίψει τον κομμουνισμό «ακόμα κι αν αυτό σήμαινε έναν τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο». Οι Τσεχοσλοβάκοι θα έμεναν μόνοι, χωρίς την στήριξη του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, εάν γινόταν ένοπλη εξέγερση.
Το επίσημο πρόσχημα για την εισβολή ήταν να απελευθερωθεί η Τσεχοσλοβακία από τους κινδύνους της δυτικής διαφθοράς. Με 800.000 στρατιώτες στην εισβολή, είχαν καταληφθεί τα στρατηγικά σημεία της χώρας. Περίπου 98 Τσέχοι και Σλοβάκοι, καθώς και 50 στρατιώτες του Συμφώνου της Βαρσοβίας έπεσαν νεκροί. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την χώρα, με 96.000 περίπου να διαφεύγουν μόνο στην Αυστρία. Ο Dubček και άλλα μέλη της κυβέρνησης απήχθησαν και μεταφέρθηκαν στη Μόσχα, όπου τους ασκήθηκαν πιέσεις και αναγκάστηκαν σταδιακά να παραδώσουν τον πραγματικό έλεγχο της εξουσίας στον Gustav Husák, που ακολουθούσε την σοβιετική γραμμή.
Tα πλήθη κατάφεραν να αποτρέψουν την κατάληψη της χώρας
Το σχέδιο της Σοβιετικής Ένωσης να εγκαθιδρύσει μια νέα κυβέρνηση στην Τσεχοσλοβακία απέτυχε λόγω του λαού που διαμαρτυρόταν. Μπορεί να μην υπήρξαν ένοπλες αντιστάσεις, αλλά τα πλήθη κατάφεραν να αποτρέψουν την κατάληψη της χώρας με πολιτική ανυπακοή, παραπλανώντας Ρώσους στρατιώτες, είτε στρέφοντας πινακίδες κυκλοφορίας προς λάθος κατευθύνσεις στέλνοντάς τους σε μέρη που δεν γνώριζαν είτε με άλλα μέσα.
Το πιο βίαιο επεισόδιο που προέκυψε ήταν η μάχη στο δρόμο για την προστασία των κεντρικών γραφείων του Ραδιοφώνου της Τσεχοσλοβακίας την οποία πολλοί θεώρησαν τελευταία. Τουλάχιστον 15 άμαχοι σκοτώθηκαν μετά από συγκρούσεις για να συνεχίσει να εκπέμπει ο σταθμός.
Παρά την παραπληροφόρηση και τις διάφορες θεωρίες, μετά από τα τανκς επικράτησε το μήνυμά τους: «καμία φιλελευθεροποίηση, ούτε δημοκρατία, σε κανένα μέρος του σοβιετικού μπλοκ». Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στην υπόλοιπη αυτοκρατορία. Τελικά, ο πρόεδρος Svoboda κλήθηκε δύο μέρες μετά στη Μόσχα για επίσημες διαπραγματεύσεις. Τα μέλη της κυβέρνησης γύρω από τον Dubček, που βρίσκονταν υπό κράτηση, συμμετείχαν σε αυτές.
Στις 26 Αυγούστου 1968 υπογράφηκε τελικά το Πρωτόκολλο της Μόσχας. Η τσεχοσλοβακική πλευρά δεσμευόταν να κηρύξει άκυρο το 14ο Συνέδριο του ΚΚΤ, να επαναφέρει τη λογοκρισία, να απομακρύνει πολλούς μεταρρυθμιστές από κομματικά και κρατικά αξιώματα και να μην επιβάλει κυρώσεις στους φιλοσοβιετικούς υποστηρικτές της εισβολής. Το πρωτόκολλο δεν όριζε ωστόσο κανένα χρονοδιάγραμμα για την απόσυρση των ξένων στρατευμάτων και η σοβιετική πλευρά έκανε μόνο μερικές φραστικές παραχωρήσεις.
Ο Dubček γύρισε στην Πράγα και διατήρησε για λίγο καιρό το αξίωμά του, αλλά πάγωσαν τα μεταρρυθμιστικά μέτρα. Την θέση του Πρώτου Γραμματέα του ΚΚΤ κατέλαβε ο Χούζακ, τον Απρίλιο του 1969. Πράγματι, η σοβιετική αιτιολόγηση για την κατοχή της Τσεχοσλοβακίας βρέθηκε στο «Δόγμα Μπρέζνιεφ» της «περιορισμένης κυριαρχίας», το οποίο ισχυριζόταν ότι οποιαδήποτε απειλή για τη σοσιαλιστική κυριαρχία σε οποιοδήποτε κράτος του μπλοκ ήταν απειλή για όλους. Η υποτιθέμενη απειλή προερχόταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα Τσεχίας.
Η διαφορά με το 2022 είναι ότι όλα πλέον γίνονται λόγω της μεγαλομανίας ενός ηγέτη, ο οποίος δεν υπόσχεται καν ένα καλύτερο μέλλον, όπως συνέβη το 1968. Όσοι βίωσαν την Άνοιξη της Πράγας στέλνουν ένα μήνυμα στις γειτονικές χώρες, οι οποίες επίσης βρίσκονταν υπό σοβιετική κυριαρχία. Τα τανκς στην Τσεχοσλοβακία μπήκαν γιατί προσπάθησε να μην εξαρτάται από την Σοβιετική Ένωση. Αν ο Putin δηλαδή πετύχει τώρα, δεν πρόκειται να σταματήσει εκεί. H αιτιολόγηση του Putin για την επίθεση στην Ουκρανία ως πράξη απελευθέρωσης από απειλές ελήφθη από το βιβλίο του Μπρέζνιεφ το 1968.
Η βασική αιτία του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας βρίσκεται πίσω στο 2014, όταν Ουκρανοί διαδηλωτές ανέτρεψαν τον Πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος είχε κρατήσει τη χώρα υπό τον έλεγχο της Ρωσίας. Η ουκρανική κυβέρνηση προσπάθησε να απελευθερωθεί από τη ρωσική επιρροή και να συνάψει δεσμούς με δυτικές δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ και η Δυτική Ευρώπη.
