Σχόλιο αντί προλόγου
Η Επέτειος της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου είναι πλέον συνυφασμένη με τα φοβερά και τρομερά επεισόδια μεταξύ των αναρχικών (από τα 90’s της «πολυψηφιδωτής» ακροαριστεράς μέχρι τα 00’s) και της Αστυνομίας. Τουλάχιστον αυτή είναι η… σύνθεση της «αναμέτρησης» τα τελευταία 30 χρόνια περίπου. Το Πολυτεχνείο αποτελεί ευλαβικά σημείο της συνάντησης, με τις μνήμες, τα μηνύματα, τα αξιώματα του σχεδόν τετραημέρου της 14ης έως 17ης Νοεμβρίου του 1973 να έχουν σχεδόν σβηστεί.
Πλέον από τη στιγμή που το ημερολόγιο δείχνει την 1η Νοέμβρη, σχεδόν κάθε χρόνο όλα μπαίνουν σε λειτουργία αυτοματισμού. Τα μέτρα της ΕΛ.ΑΣ., οι κινητοποιήσεις των οργανωμένων μπλοκς, οι ομάδες περιφρούρησης, οι πορείες, το όποιο τελετουργικό και φυσικά το στοκάρισμα των πολεμοφοδίων. Σαφώς δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το… σκορ, τις εκατέρωθεν καταγγελίες και τα ντιμπέιτ με τις θολές φωτογραφίες, τα πνιγμένα στους καπνούς βίντεο.
Ας μη γελιόμαστε. Πλέον η Επέτειος της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποτελεί πλατφόρμα έκφρασης όλων των ειδών των αιτημάτων, των διαμαρτυριών, των δράσεων και αντιδράσεων, του «διαλόγου» της ανυπακοής με την καταστολή. Το μήνυμα των συγκριτικά λιγοστών φοιτητών και εκθετικά (μέρα με τη μέρα) αυξανόμενων πολιτών του κέντρου και των περιχώρων της Αθήνας, μεταφράζεται πλέον κατά το δοκούν. Η Επέτειος δεν αποτελεί (ίσως και να μην αποτέλεσε ποτέ) ημέρα μνήμης, δεν έλαβε ποτέ τη στιγμή της σιωπής του στοχασμού και περισυλλογής.
Όσο ο χρόνος κυλά προς τα πίσω, τόσο πιο έντονα, τόσο πιο σημειολογικά φορτισμένα, τόσο πιο σφοδρά ήταν τα τεκταινόμενα γύρω από το Πολυτεχνείο. Και κάποιες φορές μέσα σε αυτά τα 50 χρόνια, τα πράγματα ξέφευγαν πέρα από κάθε έλεγχο. Κόστιζαν ακριβά. Όχι τόσο ακριβά όσο «τιμολόγησαν» οι ακροβολισμένοι σκοπευτές. Οι πράκτορες και οι δυνάμεις καταστολής του καθεστώτος.
Από τη μία, ένα απροσδιόριστο αίσθημα πως η «απάντηση» στη βία της 7ετίας και στη βία της εξουσίας δεν είναι ποτέ αρκετή, ούτε καν ίση με την αντίρροπη δράση. Από την άλλη πλευρά, μία απροσδιόριστη αίσθηση ενός αρρωστημένου και αδικαιολόγητου ρεβανσισμού. Αυτά τα δύο στοιχεία, όσο πηγαίνουμε πιο πίσω, τόσο πιο έντονα πλανώνται πάνω από το Πολυτεχνείο.
Κοινός παρονομαστής των παρακάτω ιστοριών, η ζωή. Τρία γράμματα ανεκτίμητα, ισοβαρή, τριαδικά και αδιαίρετα. Πριν από 50 χρόνια, ο τιμάριθμος των συνθηκών συνέθλιβε την αξία τους. Διότι τότε η ελευθερία ήταν το μοναδικό ζητούμενο. Πενήντα επετείους μετά, ποιο είναι;
1995
Επέτειος ορόσημο ήταν αυτή του 1995. Οι χρονικές αποστάσεις από την αυθεντική έκφραση της Εξέγερσης εδραιώνονται πλέον ως εμφανείς. Τότε είχε αρχίσει να γίνεται πλέον συνείδηση η επωδός της σύγκρουσης για τη… σύγκρουση. Μιλάμε άλλωστε για τα ίσως μεγαλύτερα σε έκταση επεισόδια που σημειώθηκαν ποτέ στα πλαίσια της Επετείου.
Περίπου 700 νεαροί μπήκαν στο Πολυτεχνείο. Αναφέρονται επιδρομές στην Καλών Τεχνών, στην Πολιτικών Μηχανικών και τη Μηχανολόγων. Το πολεμικό σκηνικό μεταφέρθηκε στην Πατησίων. Διαδίδεται αίτημα για την απελευθέρωση αντιεξουσιαστή. Αυτό που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο, χωρίς όμως να θρηνήσουμε ευτυχώς, θύματα.
Για ώρες ολόκληρες πραγματοποιούνταν οδομαχίες, πετροπόλεμος και βανδαλισμοί. Η τακτική εκμετάλλευσης του ασύλου, με τις εφόδους και τις οπισθοχωρήσεις σε ύφος ανταρτοπόλεμου, πιο εμφανής από ποτέ.
Η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου έδωσε για πρώτη φορά άδεια για επέμβαση της αστυνομίας. Το πρωί της 18ης Νοεμβρίου, με εντολή του υπουργού Δημόσιας Τάξης, αείμνηστου Σήφη Βαλυράκη οι αστυνομικές Αρχές μπήκαν στο Πολυτεχνείο.
Οι αστυνομικοί των ΜΑΤ έβγαλαν κατά πληροφορίες έως και 650 άτομα, τους οποίους προσήγαγαν όλους (ίσως και αριθμός ρεκόρ), οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι μετά τη συνήθη διαδικασία. Αναμεσά τους μέλη της οργάνωσης «Επαναστατικός Αγώνας». Ο Νίκος Μαζιώτης, η Πόλα Ρούπα, ο αρκετά χρόνια αργότερα σκοτωμένος σε συμπλοκή με αστυνομικούς, Λάμπρος Φούντας.
1985
Μόλις 15 ετών ήταν ο Μιχάλης Καλτεζάς, όταν έπεφτε νεκρός έπειτα από πυροβολισμό αστυνομικού στα Εξάρχεια, ανήμερα της 12ης Επετείου. Η «φωτιά» είχε αρχίσει να φουντώνει από νωρίς, αυτή τη φορά από την αμερικανική Πρεσβεία. Η ατμόσφαιρα μύριζε μπαρούτι λόγω διάφορων πολιτικών εξελίξεων που άπτονταν κυρίως της οικονομίας. Από εκεί ξεκίνησαν οι πρώτες συγκρούσεις για να «κατηφορίσουν» στο γνώριμο σημείο.
Αν και αρχικά η ένταση ήταν σχετικά περιορισμένη, το σκηνικό άλλαξε άρδην γύρω στα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Νοεμβρίου. Μία επίθεση σε μία κλούβα των ΜΑΤ στην Στουρνάρη, ήταν αρκετή για να ξεφύγει η κατάσταση πέρα από κάθε έλεγχο.
Οι νεαροί πετούν βόμβες μολότοφ. Η κλούβα παίρνει φωτιά και οι αστυνομικοί βγαίνουν για να κυνηγήσουν τους εμπρηστές. Ένας από τους αστυνομικούς, ο αστυφύλακας Αθανάσιος Μελίστας βγάζει το όπλο του και πυροβολεί. Ο νεαρός Μιχάλης πέφτει νεκρός. Η πυρίτιδα αναφλέχθηκε. Ακολούθησε η έκρηξη: Οι αναρχικοί κατέλαβαν το Χημείο στη Σόλωνος και το Πολυτεχνείο. Ο Μελίστας καταδικάστηκε πρωτόδικα, αθωώθηκε στο Εφετείο και λέγεται πως έφυγε από τη χώρα, μια για πάντα.
Επεισόδια έγιναν και σε άλλα σημεία της πρωτεύουσας, μεταξύ αναρχικών και Αστυνομίας. Ο απολογισμός του διημέρου μετά τη δολοφονία του νεαρού μαθητή ήταν 58 τραυματίες, ζημιές δισεκατομμυρίων δραχμών και 45 συλλήψεις.
Ο αρμόδιος υπουργός Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης, Μένιος Κουτσόγιωργας, και ο αναπληρωτής του, Αθανάσιος Τσούρας, υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους για λόγους ευθιξίας στον πρωθυπουργό, Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος δεν τις έκανε δεκτές. Έθεσε όμως σε διαθεσιμότητα την ηγεσία της νεοσύστατης τότε ΕΛ.ΑΣ. όπως αυτή προέκυψε μετά τη συγχώνευση της Αστυνομίας Πόλεων και της Ελληνικής Χωροφυλακής.
Στις 18 Νοεμβρίου και έπειτα από ρίψη δακρυγόνων και διαπραγματεύσεις λύθηκαν οι καταλήψεις στο Χημείο και στο Πολυτεχνείο. Ο επίλογος όμως γράφτηκε οκτώ ημέρες μετά:
Στις 26 Νοεμβρίου, η τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη» εκδικείται τον θάνατο του Καλτεζά, όπως ανέφερε σε προκήρυξή της. Πυροδοτεί παγιδευμένο με εκρηκτικά αυτοκίνητο δίπλα σε λεωφορείο των ΜΑΤ στην Καισαριανή, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του ο 24χρονος αστυφύλακας Νίκος Γεωργακόπουλος και να τραυματιστούν 14 αστυνομικοί. Ιθύνων νους της επίθεσης ήταν ο Δημήτρης Κουφοντίνας.
1980
Στην τελευταία ανεπίσημη επέτειο, μιας και η 17 Νοεμβρίου τιμάται επίσημα από το 1981, μόλις 7 χρόνια μετά τα γεγονότα του 1973, η κυβέρνηση του Γεωργίου Ράλλη αλλά και την εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο, είχε απαγορεύσει την πορεία προς την αμερικανική Πρεσβεία.
Οι εκδηλώσεις κορυφώθηκαν στις 16 Νοεμβρίου. Οι διαδηλωτές θα έφθαναν ως το Σύνταγμα. Έξω από τη Βουλή 2.000 αριστεριστές και αναρχικοί προσπάθησαν να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό. Ακολούθησαν εκτεταμένα και σφοδρής έντασης επεισόδια, από την Πλατεία Συντάγματος ως την Πατησίων και τους γύρω δρόμους, με καταστροφές, λεηλασίες καταστημάτων, εμπρησμούς και δεκάδες συλλήψεις διαδηλωτών.
Σ’ εκείνα τα επεισόδια η Αστυνομία είχε χρησιμοποιήσει μάλιστα τις «αύρες» ως μέσο καταστολής. Ήταν η τελευταία φορά που χρησιμοποιούνταν, μέχρι και την πρόσφατη επανεμφάνισή τους.
Τραυματίες υπήρξαν πολλοί και από τις δύο πλευρές. Δύο, όμως ήταν σε σοβαρή κατάσταση. Η 20χρονη εργάτρια Σταματία Κανελλοπούλου βρέθηκε πεσμένη σε πεζοδρόμιο της οδού Πανεπιστημίου. Μεταφέρθηκε αναίσθητη στο «Ιπποκράτειο», όπου άφησε την τελευταία της πνοή, προτού οι γιατροί προλάβουν να τις προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες. Πέθανε από χτύπημα γκλομπ. Με βαριές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις από γκλομπ διακομίστηκε στο «Λαϊκό» ο 26χρονος κύπριος φοιτητής της Νομικής, Ιάκωβος Κουμής, που άφησε την τελευταία του πνοή λίγες μέρες αργότερα.
Οι δράστες των δύο θανάτων έμειναν ατιμώρητοι, καθώς όσοι από τους αστυνομικούς κατηγορήθηκαν για τα συμβάντα της 16ης Νοεμβρίου 1980 αθωώθηκαν επτά χρόνια αργότερα.
