Περιεχόμενα
Η γιορτή του Πάσχα είναι γεμάτη συμβολισμούς. Από τον οβελία και τα κόκκινα αυγά μέχρι τα κουλουράκια και τα τσουρέκια, ό,τι στερούμαστε λόγω νηστείας τη Μεγάλη Εβδομάδα και καταναλώνουμε μετά μανίας μετά την Ανάσταση μπορεί να εξηγηθεί από τις θρησκευτικές παραδόσεις.
Κάθε κανόνας, βέβαια, έχει και τις εξαιρέσεις του. Ο πασχαλινός κούνελος, ένα από τα πιο δυνατά σύμβολα του Πάσχα, κυρίως στη δυτική Ευρώπη (που έχει περάσει και στη δική μας παράδοση κυρίως ως διακοσμητικό για τα κόκκινα αυγά και σοκολατένιο έδεσμα) συνεχίζει να διχάζει τους ερευνητές.
Μπορεί το κουνελάκι να είναι ιδιαίτερα αγαπητό στα παιδιά και να συνδέθηκε με διάφορες παραδόσεις, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει με βεβαιότητα την προέλευσή του. Κι αυτό, διότι στην Αγία Γραφή εμφανίζεται ως αμφιλεγόμενο σύμβολο και συνδέεται περισσότερο με παγανιστικές τελετές, που προϋπήρχαν του Χριστιανισμού.
O Άγιος Βασίλης του Πάσχα
Ο κούνελος του Πάσχα είναι κυρίως μέρος της γερμανικής παράδοσης, που μεταφέρθηκε σε όλη τη δυτική Ευρώπη, κυρίως των προτεσταντικών χριστιανικών δογμάτων. Η πρώτη αναφορά σε αυτή την παράδοση έγινε το 1682 από τον Γερμανό φυσικό Γέοργκ Φρανκ φον Φράνκεναου, ο οποίος αναφέρθηκε στην παράδοση του πασχαλινού κουνελιού να φέρνει αυγά στα παιδιά. Σύμφωνα με τον μύθο, ο κούνελος γνωρίζει τη συμπεριφορά των παιδιών (ως ένας πασχαλινός… Άγιος Βασίλης) και τα ανταμείβει με δώρα και γλυκίσματα.
Γιατί επιλέχθηκε, όμως, το κουνέλι ως το ζώο-σύμβολο του Πάσχα; Τη στιγμή, μάλιστα, που στην Παλαιά Διαθήκη τα κουνέλια αναφέρονται ως ακάθαρτα ζώα (Δευτερονόμιο, Λευιτικό), αλλά και ως ευφυή (Παροιμίες, Ψαλμοί);
Η ερώτηση μας ωθεί να βουτήξουμε ακόμα πιο βαθιά στην προχριστιανική ιστορία και σημειολογία. Θα διαπιστώσουμε ότι τα λαγόμορφα συνδέονται πολύ έντονα με προχριστιανικούς μύθους, στους οποίους μπορούμε να βρούμε ομοιότητες με χριστιανικά σύμβολα και έννοιες.
Το σύμβολο των «τριών λαγών»
Αυτό είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα γεωγραφικά σύμβολα του αρχαίου κόσμου. Απεικονίζει τρεις λαγούς να τρέχουν σε έναν ατελείωτο κύκλο με τα αυτιά τους να εφάπτονται για να σχηματίσουν ένα τρίγωνο. Έχει βρεθεί στην Ευρώπη, από τη Βρετανία και τη Γαλλία μέχρι τη Γερμανία, αλλά και τη Συρία, την Αίγυπτο, ως και το Πακιστάν και την Κίνα! Πιθανότατα, μάλιστα, να ξεκίνησε από τη χώρα της Άπω Ανατολής. Θεωρείται ότι το σύμβολο αυτό υποδηλώνει ευημερία και αναγέννηση μέσω της κυκλικής του σύνθεσης και των επικαλυπτόμενων μορφών. Τα θέματα της ανανέωσης και της αναγέννησης φαίνεται να συνδέονται με το πασχαλινό μήνυμα.
Ο «λαγός της ανιδιοτέλειας»
Άλλος ένας μύθος που συνδέεται με τα λαγόμορφα έχει να κάνει με τη βουδιστική παράδοση και περιέχεται στο Τζατάκας, ένα σύγγραμμα με ιστορίες από τη ζωή του Βούδα. Η ιστορία λέει ότι ο λαγός είναι μια προηγούμενη ενσάρκωση του ιστορικού Βούδα. Το ζώο είναι τόσο γενναιόδωρο και ευσεβές, που όταν συναντά έναν πεινασμένο ιερέα, ανεβαίνει με αυτοθυσία στη φωτιά για να ψηθεί και να του προσφέρει ένα γεύμα. Ως ανταμοιβή για την αρετή του, η εικόνα του λαγού πετάχτηκε στο φεγγάρι. Δεν μοιάζει όλο αυτό με την χριστιανική έννοια της θυσίας και της αγάπης για τον πλησίον;
Πάσχα: Κουνελάκια και γονιμότητα
Μπορεί, βεβαίως, να ψάχνουμε μακριά για την αποκρυπτογράφηση του συμβόλου, ενώ αυτό είναι πιο κοντά μας. Τα περισσότερα, άλλωστε, από τα χριστιανικά σύμβολα προέρχονται από βιβλικές πηγές, αν και μερικά επέζησαν από τους πολιτισμούς της τέχνης της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης, όπου τα κουνέλια συνδέονταν με τη γονιμότητα. Μέχρι και ο Αριστοτέλης είχε παρατηρήσει την εκπληκτική ταχύτητα, με την οποία αναπαράγονται. Μπορεί ο πασχαλινός κούνελος να συνδεθεί με αυτήν την κλασική ιδέα της γονιμότητας, που χρησιμοποιείται για να εκφράσει την αναζωογόνηση και τη γονιμότητα της άνοιξης;
Στη μεσαιωνική και αναγεννησιακή τέχνη, τα κουνέλια αντιπροσωπεύονταν συχνά δίπλα στην Αφροδίτη, την αρχαία ρωμαϊκή θεά του έρωτα και της σεξουαλικότητας. Κι εδώ, όμως, υπάρχει αντίφαση. Σε άλλους πίνακες, όπως π.χ. τη Μαντόνα του Λαγού του Τιτσιάνο, ο λαγός συμβολίζει την αγνότητα, ενώ στην Λουξούρια του Πισανέλο την ηδονή.
Η αναζωογόνηση της άνοιξης
Σύμφωνα με τα γραπτά του μοναχού Μπέντε (673-735 μ.Χ.), μια αγγλοσαξονική θεότητα ονόματι Ēostre συνοδευόταν από ένα κουνέλι επειδή αντιπροσώπευε την αναζωογόνηση και τη γονιμότητα της άνοιξης. Οι εορτασμοί της συγκεκριμένης θεότητας πραγματοποιούνταν τον Απρίλιο. Σήμερα σχεδόν όλοι οι ερευνητές είναι σίγουροι ότι η αγγλοσαξωνική ονομασία του Πάσχα (Easter) προέρχεται από παραφθορά αυτού του ονόματος Ēostre. Μαζί με το όνομα, η χριστιανική θρησκεία πήρε και το κουνέλι.
Παρ’ ότι αυτό φαίνεται πολύ ταιριαστό, ο Μπέντε δεν μπορεί να θεωρηθεί άμεση πηγή για την αγγλοσαξωνική θρησκεία, επειδή ως θεοσεβούμενος μοναχός πιθανόν να προσάρμοσε αυτά που έμαθε στη χριστιανική προοπτική. Εκτός από το συγκεκριμένο γραπτό, τίποτε άλλο δεν συνδέει τις αγγλοσαξωνικές θεότητες με το Πάσχα.
Μέχρι να αποκαλυφθεί κάποιο αδιάσειστο στοιχείο, η προέλευση του πασχαλινού κουνελιού μπορεί να είναι ένα ωραίο θέμα συζήτησης ενώ θα καταναλώνονται τα αυγά ή τα σοκολατένια κουνελάκια το Πάσχα. Ούτως ή άλλως το κουνέλι είναι ευφυές ζώο και όλο αυτό το μυστήριο προσθέτει στο μύθο του.
