«Πηγαίνω να φωτογραφίσω αγροκτήματα στο Βιετνάμ», έλεγε ο Τζακ Λέιθαμ, ένας από τους πιο διακεκριμένους ανεξάρτητους φωτογράφους στις ΗΠΑ, όταν τον ρωτούσαν για την επόμενή του αποστολή. Στο απορημένο τους βλέμμα δεν απαντούσε τίποτε. Γνώριζε ότι τους έλεγε τη μισή αλήθεια. Τα «αγροκτήματα» που εννοούσε δεν είχαν σχέση με χωράφια, αλλά με κλικ από ψεύτικα προφίλ. Απ’ αυτά που επιδιώκουν όλοι όσοι κάνουν αναρτήσεις στα social media.

«Click farms», οι φάρμες των κλικ. Ένας διεθνής όρος, ο οποίος προσπαθεί να περιγράψει την συντονισμένη προσπάθεια να δημιουργηθεί «τεχνητή κίνηση» σε sites, blogs και συγκεκριμένους λογαριασμούς σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όλοι έχουμε στο μυαλό μας ότι αυτό γίνεται, αλλά είναι άλλο να το φαντάζεσαι κι άλλο να το βλέπεις μπροστά σου. Και ο Λέιθαμ οπτικοποίησε την υποψία. Το «Beggar’s Honey», το βιβλίο-φωτογραφικό άλμπουμ που κυκλοφόρησε πρόσφατα, είναι το πόνημα αυτής της αποστολής.

Ο τίτλος του βιβλίου σημαίνει «Το Μέλι του Ζητιάνου» και είναι απόλυτα προφανές τι θέλει να πει. Όπως ο ζητιάνος ζητάει το μέλι, την ελεημοσύνη, έτσι και οι περισσότεροι αποζητούν τα κλικ, την κίνηση, την αποδοχή, το σχόλιο, το reaction, όταν κάνουν μια ανάρτηση ή φτιάχνουν μια ιστοσελίδα.

Η ιστορία με τα ψεύτικα προφίλ είναι αρκετά περίπλοκη. Σκιώδεις επιχειρήσεις που βοηθούν τους πελάτες να ενισχύσουν τεχνητά την επισκεψιμότητα στο διαδίκτυο και τη δέσμευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με την ελπίδα να χειραγωγήσουν τους αλγόριθμους και τις αντιλήψεις των χρηστών.

Στη δεκαετία του 2000, η αυξανόμενη δημοτικότητα των ιστότοπων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως του Facebook και του Twitter, που πλέον ονομάζεται Χ, δημιούργησε μια νέα αγορά. Τα ψεύτικα προφίλ κάνουν έκτοτε θραύση, καθώς εταιρείες συναγωνίζονται για να μεγιστοποιήσουν την προβολή και την επιρροή τους. Αν και δεν είναι σαφές πότε άρχισαν να πολλαπλασιάζονται αυτές οι «φάρμες κλικ» και τα ψεύτικα προφίλ, οι ειδικοί της τεχνολογίας προειδοποίησαν μέχρι και για «ψηφιακές συμμορίες», που τις λειτουργούσαν από χώρες χαμηλού εισοδήματος ήδη από το 2007.

Αυτές οι βιομηχανίες από ψεύτικα προφίλ άνθησαν ιδιαίτερα στην Ασία, όπου μπορούν να βρεθούν σε όλη την Ινδία, το Μπαγκλαντές, την Ινδονησία, τις Φιλιππίνες και όχι μόνο. Οι κανονισμοί συχνά απέτυχαν να τις περιορίσουν. Ενώ ορισμένες χώρες, όπως η Κίνα, προσπάθησαν να καταπολεμήσουν τις λειτουργίες (η China Advertising Association απαγόρευσε τη χρήση των click farms για εμπορικό κέρδος το 2020), συνεχίζουν να ανθίζουν σε όλη την ήπειρο. Ειδικά σε μέρη όπου το χαμηλό κόστος εργασίας και ηλεκτρικής ενέργειας καθιστά προσιτό την ταυτόχρονη τροφοδοσία εκατοντάδων συσκευών.

Οι εικόνες απ’ αυτές τις φάρμες θυμίζουν κάποια γραφεία στο Silicon Valley, αλλά σε πρώιμη μορφή. Μερικοί είχαν μια παραδοσιακή ρύθμιση με εκατοντάδες dialers τηλεφώνων. Άλλοι χρησιμοποιούσαν μια νεότερη μέθοδο που ονομάζεται «box farming», όπου πολλά τηλέφωνα συνδέονται μεταξύ τους. Η δραστηριότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που δημιουργείται από φάρμες κλικ μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί, επειδή η διαδικτυακή συμπεριφορά φαίνεται παρόμοια με αυτή ενός «νόμιμου» χρήστη.

Κάποιες απ’ αυτές τις φάρμες είναι οικογενειακές επιχειρήσεις, αλλά κάποιες έχουν επεκταθεί και απασχολούν δεκάδες εργαζόμενους, από 20 ως 30 ετών.  Ο καθένας τους διαχειρίζεται δεκάδες, εκατοντάδες ψεύτικα προφίλ. Μπορεί και χιλιάδες. Κάποιοι του είπαν ότι οι πιο «γρήγοροι» απ’ αυτούς τους παράδοξους εργάτες μπορούν σε μια ημερήσια τους βάρδια να «προσποιηθούν» ότι είναι 10.000 (!) διαφορετικά ψεύτικα προφίλ.

Ψεύτικα προφίλ ειδικά για Facebook, X και TikTok

Οι φάρμες αυτές έχουν αποκτήσει και εξειδίκευση. Οι «αγρότες» θα είναι υπεύθυνοι για τη μαζική ανάρτηση και σχολιασμό σε λογαριασμούς Facebook ή για τη δημιουργία πλατφορμών YouTube. Το TikTok, πάντως, είναι πλέον η πιο δημοφιλής πλατφόρμα.

Πόσο κοστίζουν αυτές οι «υπηρεσίες»; Οι περισσότεροι παίρνουν λιγότερο από ένα σεντ ανά κλικ, προβολή ή αλληλεπίδραση. Και δεν έχουν τον παραμικρό ενδοιασμό ή τύψη για τη δουλειά που κάνουν.

Οι φάρμες κλικ σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούνται επίσης για την ενίσχυση πολιτικών μηνυμάτων και τη διάδοση παραπληροφόρησης κατά τη διάρκεια των εκλογών. Το 2016, ο τότε πρωθυπουργός της Καμπότζης Χουν Σεν κατηγορήθηκε ότι αγόρασε φίλους και likes στο Facebook. Έγιναν και αποκαλύψεις για σκιώδεις επιχειρήσεις στη Βόρεια Μακεδονία που διέδωσαν αναρτήσεις και άρθρα υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεδρικής προεδρίας των ΗΠΑ, επίσης το 2016.

Για να γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρο το μήνυμα που επιθυμεί να στείλει ο Λέιθαμ, σχεδιάζει να παρουσιάσει τη δική του οικιακή εκδοχή μιας φάρμας κλικ από ψεύτικα προφίλ, μικρό κουτί με πολλά τηλέφωνα συνδεδεμένα με υπολογιστή, στο 2024 Images Vevey Festival στην Ελβετία τον προσεχή Σεπτέμβριο . Αγόρασε το gadget  αυτό στο Βιετνάμ για περίπου 1.000 δολάρια και κατά καιρούς έχει πειραματιστεί με αυτό στους λογαριασμούς του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στο Instagram οι φωτογραφίες του Latham συνήθως προσελκύουν από μερικές δεκάδες ως μερικές εκατοντάδες likes. Αλλά όταν χρησιμοποίησε την προσωπική του φάρμα κλικ για να ανακοινώσει το τελευταίο του βιβλίο, η ανάρτηση συγκέντρωσε περισσότερα από 6.600 likes, περίπου 1000% αύξηση! . Ο φωτογράφος θέλει οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν περισσότερα σε αυτά που βλέπουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ότι οι μετρήσεις δεν αποτελούν μέτρηση της αυθεντικότητας, αφού δεν μπορεί πρακτικά να ελεγχθεί αν προέρχονται από ψεύτικα προφίλ.

** Με πληροφορίες από CNN.