Στις 12 Φεβρουαρίου 1924 στο Aeolian Hall της Νέας Υόρκης άλλαξε η σύγχρονη μουσική. Πολύ βαρύ διαβάζεται, αλλά πώς αλλιώς να χαρακτηριστεί η πρώτη εκτέλεση, η πρεμιέρα, της Rhapsody in Blue; Το μουσικό αριστούργημα του Τζορτζ Γκέρσουιν, το οποίο συμπληρώνει φέτος έναν αιώνα ζωής, υπήρξε εμβληματικό και ορόσημο για πολλούς λόγους. Ο κυριότερος απ’ αυτούς; Συνδύασε τους ήχους της συμφωνικής ορχήστρας, που όλοι είχαν συνηθίσει να τους ακούνε σε κλασική μουσική, με τη τζαζ, την μουσική τάση της εποχής. Το πάντρεμα των δύο ακόμη παραμένει ένα χάδι στα αυτιά.
H Rhapsody in Blue, μια μουσική ραψωδία 18 λεπτών, αποτελεί τη μεγαλύτερη συμβολή του Γκέρσουιν στην παγκόσμια ιστορία της μουσικής. Η επιρροή του από εκείνη τη στιγμή και στο εξής υπήρξε καταλυτική στον τρόπο που συνέθεταν και ενορχήστρωναν όχι μόνο οι Αμερικανοί συνθέτες, αλλά και οι μουσικοί δημιουργοί σε όλο τον κόσμο. Έβαλε τη τζαζ, μάλλον επέβαλλε τη τζαζ, σαν μουσική τάση και όχι σαν μια περιθωριακή μουσική των μαύρων στο νότο. Υπήρξε ένα σύμβολο όχι μόνο για τη μουσική, αλλά για ολόκληρες τις ΗΠΑ.
Oι πρώτες νότες της Rhapsody In Blue είναι πια το ίδιο δημοφιλείς και αναγνωρίσιμες όσο και οι πρώτες νότες της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν. Τις καταλαβαίνουν και άνθρωποι που δεν έχουν στενή σχέση με τη μουσική, είτε αυτού του είδους, είτε γενικότερα.
Οι πρώτες νότες… Αυτό το glissando, το γλίστρημα που κάνει το κλαρινέτο ανεβαίνοντας τις οκτάβες μέχρι να φτάσει στην κορύφωση, είναι ό,τι πιο αναγνωρίσιμο στην αμερικανική μουσική.
Η ιστορία αυτού του εξαίσιου μουσικού κομματιού είναι πολύ παράξενη. Ο Πολ Γουάιτμαν, ένας από τους δημοφιλέστερους συνθέτες της εποχής, είχε πειραματιστεί με τη τζαζ στο Aeolian Hall λίγους μήνες πριν, με την υπέροχη φωνή της Καναδής τραγουδίστριας Εύα Γκοτιέ (από τις ντίβες της εποχής) κι έτσι αποφάσισε να κάνει ένα πολύ τολμηρό βήμα: Ανέθεσε στον Γκέρσουιν να γράψει ένα «πρωτοποριακό» κομμάτι, το οποίο θα έκανε πρεμιέρα στις 12 Φεβρουαρίου, για να τιμήσει τη γενέθλια ημερομηνία του Αβραάμ Λίνκολν. Το κομμάτι, σύμφωνα με τον Γουάιτμαν, έπρεπε «να ζωγραφίσει την Αμερική με νότες».
Ο Γκέρσουιν, που είχε ήδη προχωρήσει στο πάντρεμα της τζαζ με την κλασική μουσική, στην αρχή αρνήθηκε την πρόταση. Όταν, όμως, έμαθε ότι τη δουλειά θα την έπαιρνε ο Βίνσεντ Λόπεζ, ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής του στο χώρο, ειδοποίησε τον Γουάιτμαν ότι θα στρωθεί στη δουλειά. Έμεναν, όμως, μόλις πέντε εβδομάδες μέχρι την παράσταση.
Rhapsody in Blue: Ένα κρύο βράδυ στο τρένο
Σύμφωνα με τον θρύλο, που αφηγήθηκε ο ίδιος ο Γκέρσουιν, η βασική μελωδία του Rhapsody in Blue ήλθε στο μυαλό του ενώ γυρνούσε σπίτι με το τρένο ένα από τα επόμενα βράδια. Με δικά του λόγια:
«Βρισκόμουν στο τρένο και είχα απορροφηθεί από τον ρυθμό που κάνουν τα βαγόνια όταν γλιστρούν ράγες. Όταν υπάρχει φασαρία πάντα φτιάχνω μουσική μέσα στο μυαλό μου. Και ξαφνικά… άκουσα τη μελωδία (του Rhapsody in Blue). Όχι μόνο την άκουσα, αλλά είδα και την παρτιτούρα της μπροστά μου! Πρώτη φορά μου συνέβαινε αυτό! Όταν έφτασα στο σπίτι, δεν πήγα καν στο πιάνο για να παίξω τη μελωδία, την έγραψα κατευθείαν στο πεντάγραμμο. Έγραψα όλο το βασικό θέμα για την Rhapsody in Blue εκείνο το βράδυ».
Από τη στιγμή που είχε βρει το βασικό θέμα (που, αν προσέξετε τώρα που το μάθατε, μοιάζει πολύ με τον ήχο που κάνουν τα βαγόνια στις ράγες κι επιβραδύνουν όταν πλησιάζουν στον σταθμό) χρειαζόταν μόνο δευτερεύουσα δουλειά. Στην οποία ο Γκέρσουιν, με την μουσική του ευφυία, ήταν πανεύκολο να ανταποκριθεί.
Ήταν τόσο ενθουσιασμένος, ώστε σε δύο ημέρες τηλεφώνησε στον Γουάιτμαν και έβαλε το ακουστικό στο πιάνο, για να του παίξει το θέμα. Ο Γουάιτμαν σ’ εκείνη την πρώτη εκτέλεση της Rhapsody in Blue δεν ενθουσιάστηκε καθόλου, αλλά δεν ήθελε να κόψει τα φτερά του Γκέρσουιν. Άλλαξε εντελώς γνώμη όταν άκουσε τη μελωδία στην πρώτη πρόβα που έγινε στην ορχήστρα.
«Έχουμε να κάνουμε με ένα μουσικό έπος», ήταν τα πρώτα λόγια του. Ο Γκέρσουιν, μάλιστα, επέμεινε να εκτελέσει ο ίδιος την μελωδία στο πιάνο και έδωσε τη διεύθυνση της ορχήστρας στον Φέρντε Γκροφέ, ο οποίος έκανε και την ενορχήστρωση. Κλαρινέτο έπαιξε ο Ρος Γκόρμαν, διάσημος συνθέτης ο ίδιος, ο οποίος ήταν διάσημος και διότι έπαιζε με την ίδια ευκολία όλα τα όργανα μιας συμφωνικής ορχήστρας!
Στο Aeolian Hall μαζεύτηκε ότι η μουσική ιντελιτζένσια της Νέας Υόρκης. Μαγεύτηκαν από το πρώτο glissando του κλαρινέτου. Λέγεται ότι όταν τελείωσε η ραψωδία, ο κόσμος έμεινε βουβός για 10-15 δευτερόλεπτα πριν ξεσπάσει σε θυελλώδη χειροκροτήματα. Οι κριτικοί του αφιέρωσαν διθυράμβους στην Rhapsody in Blue την επόμενη ημέρα. Η μουσική της Αμερικής δεν ήταν ποτέ πια η ίδια. Η Νέα Υόρκη είχε βρει το δικό της ύμνο μέχρι το επίσης εμβληματικό «Νew York, New York» που το παρουσίασε η Λάιζα Μινέλι και το απογείωσε ο Φρανκ Σινάτρα.
