Περιεχόμενα
Τον ξέρουμε, έμεινε στην Ιστορία, θα μείνει για πάντα, ως ο συγγραφέας ενός αριστουργήματος. Το «Ο Φύλακας στη Σίκαλη», που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1951, είναι ένα έργο-τομή. Μια ευλογημένη συγκυρία κατά την οποία οι λέξεις ενώθηκαν με τρόπο μαγικό για να σχηματίσουν κάτι που διαπερνά το χρόνο, κάτι που γίνεται κλασικό. Ποιος όμως ήταν στην πραγματικότητα ο Τζ. Ντ. Σάλιντζερ; Ποιος ήταν ο άνθρωπος πίσω από το συγγραφέα;
Η περίπτωσή του σε κάνει να αναρωτιέσαι έντονα κατά πόσο ορισμένοι εξαιρετικά ευφυείς άνθρωποι κουβαλάνε πάνω τους και μια κάποιου είδους κατάρα, ένα αγιάτρευτο ψυχικό τραύμα. Ο άνθρωπος που έγραψε έναν ύμνο στη νεότητα, ήταν άραγε και ένας άνδρας που δεν μπόρεσε ποτέ να ενηλικιωθεί;
Το πόσο ανεπαρκής στάθηκε ως πατέρας, η πεισματική άρνησή του να αναλάβει ευθύνες, η αντικοινωνικότητά του στα όρια του μισανθρωπισμού, μας ωθούν προς αυτό το συμπέρασμα. Και η 9μηνη σχέση του με μια 18χρονη όταν αυτός ήταν 53 ετών, δίνουν μεγαλύτερη ένταση στο επιχείρημα πως κάτι δεν πήγαινε καθόλου καλά μαζί του. Μια κυκλοθυμία στα όρια της παράνοιας, μια χειριστική συμπεριφορά με μοτίβο επαναλαμβανόμενο και ένα «εγώ» μεγαλύτερο από το μέσο όρο.
Όταν η Τζόις Μέιναρντ μίλησε κινδύνευσε να καταστραφεί
Η Τζόις Μέιναρντ ήταν ένα άμαθο κοριτσόπουλο όταν παραδόθηκε στη γοητεία που της ασκούσε ο διάσημος συγγραφέας. Βρισκόμαστε στο 1972. Είχε μόλις ενηλικιωθεί, όταν δημοσιεύτηκε ένα αυτοβιογραφικό θέμα που είχε γράψει, στο New York Times Magazine. Το συνόδευε μια φωτογραφία της, άρα μπήκε πρόσωπο στην αφήγηση – σημαντικότατο.
Αυτό το κείμενο προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Μεταξύ αυτών που ήρθαν σε επικοινωνία μαζί της ήταν και ο Σάλιντζερ. Ξεκίνησε έτσι μια ανταλλαγή επιστολών μεταξύ τους που οδήγησε στο να της ζητήσει να ζήσει μαζί του. Στην πορεία, θα της έλεγε να κάνουν μαζί οικογένεια, να γράψουν από κοινού θεατρικά έργα. Την έκανε πραγματικά να πιστέψει πως αυτό που θα είχαν θα κρατούσε «για πάντα».
Παράτησε το Πανεπιστήμιο (πήγαινε στο Γέιλ) και έβαλε στον πάγο τη δουλειά που μόλις είχε πιάσει στους Times για να συγκατοικήσουν. Επτά μήνες αργότερα, «με λόγια τόσο καταστροφικά όσο ήταν κάποτε σαγηνευτικά και συναρπαστικά, μου έβαλε δύο χαρτονομίσματα των 50 δολαρίων στο χέρι και μου έδωσε εντολή να επιστρέψω στο Νιου Χάμσαϊρ, να καθαρίσω τα πράγματά μου από το σπίτι του και να εξαφανιστώ», θα περιγράψει η Τζόις αρκετό καιρό μετά, συγκεκριμένα, το 1998, όταν και εξέδωσε τα απομνημονεύματά της, με τίτλο «At Home in the World».
Την ίδια εποχή, πήρε την απόφαση να πουλήσει κάποιες απο τις επιστολές που της είχε στείλει άλλοτε ο Σάλιντζερ. Μέσω των χρημάτων που κέρδισε, μπόρεσε να πληρώσει τα έξοδα για να πάνε τα παιδιά της στο Κολλέγιο. Οι ενέργειες της προκάλεσαν ντόρο – κάθε άλλο παρά με θετικό γι’ αυτήν τρόπο.
Και τι δεν της «έσουραν». Θυμίζουμε πως είμαστε στα τέλη των 90s, οι νοοτροπίες ήταν άλλες. Είπαν ότι έκανε τα πάντα για να τραβήξει πάνω της την προσοχή. Ότι πρόδωσε την αγάπη και τη φροντίδα που της είχε δείξει κάποτε ο συγγραφέας. Ότι τον χρησιμοποιούσε για να γίνει διάσημη, ότι τον εκδικούνταν επειδή την παράτησε. Την αποκάλεσαν «πόρνη», «καιροσκοπικό νυμφίδιο» και πολλά ακόμη τέτοια «ωραία». Ακόμα και όταν περιέγραψε μια σκηνή που ο συγγραφέας την ανάγκασε να του κάνει στοματικό έρωτα, μια γυναίκα κριτικός την κατηγόρησε για το… μεγάλο της στόμα!
Η Τζόις είχε κάνει το «έγκλημα», γιατί ως τέτοιο αντιμετωπίστηκε, να τα βάλει με ένα ιερό τέρας της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Με έναν άνθρωπο που λάτρευαν και θαύμαζαν εκατομμύρια αναγνώστες σε όλον τον κόσμο. Με έναν άνθρωπο που ζούσε συνειδητά μακριά από τα φώτα και είχε απαράβατη επιθυμία να μην παραβιάζει κανείς την ιδιωτική του ζωή – τα τελευταία σχεδόν 50 χρόνια του βίου του τον Σάλιντζερ μπορούσαν να δουν μόνο μέλη του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος και ελάχιστοι ακόμη.
Δεν ήταν μακριά από την απόλυτη καταστροφή, ψυχική και επαγγελματική, η Τζόις Μέιναρντ εκείνη την εποχή. Συγγραφέας και η ίδια, αλλά και δημοσιογράφος, έκανε μια συνολικά πετυχημένη καριέρα. Όμως θυμάται πως τότε πήγαινε να μιλήσει σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις και μια ολόκληρη σειρά συγγραφέων σηκωνόταν επιδεικτικά μπροστά της αποχωρώντας από την αίθουσα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την παρουσία της. Τη θεωρούσαν ψεύτρα, ελάχιστοι ενδιαφέρονταν να την ακούσουν πραγματικά.
Πολλά χρόνια αργότερα και όταν ανέκυψε το κίνημα #MeToo θα γινόταν ακόμα πιο επικριτική για τον άλλοτε εραστή της, λέγοντας πως βρήκε τη δύναμη να πει ακόμα περισσότερα, όσα είχε διστάσει να αποκαλύψει παλαιότερα. Και πως έτσι μπόρεσε να πάψει να νιώθει ντροπή και ταπείνωση για όσα είχε περάσει.
Θα έλεγε λοιπόν πως ο Σάλιντζερ τη χρησιμοποίησε και την πέταξε όπως έκανε και με πολλά ακόμη κορίτσια στην πάροδο των ετών. Θα στεκόταν επίσης με έμφαση στο πώς άσκησε εξουσία πάνω της εκμεταλλευόμενος την αίγλη του για να την κάνει ό,τι θέλει, για τη ψυχολογική κακοποίηση στην οποία την υπέβαλε.
Οι πρώτες επιστολές με τον Σάλιντζερ – Ένας έρωτας γεννιέται
Δεν ήταν έτσι βέβαια στην αρχή. Εκείνο το άρθρο που προκάλεσε τη γνωριμία τους είχε προκαλέσει μεγάλη αίσθηση στις ΗΠΑ. Η Τζόις Μέιναρντ αποκτούσε βήμα στο New York Times Magazine και το αξιοποιούσε για να γράψει ένα γενναίο και συγκλονιστικό άρθρο για το πόσο ξένη και αποκομμένη ένιωθε από τον κόσμο, για το πόσο θα ήθελε να απομονωθεί.
Μέσω των μεγάλων γεγονότων της εποχής (τη δολοφονία του Κένεντι, την κρίση της Κούβας) έκανε μια καταγραφή των δικών της σκέψεων, των δικών της συναισθημάτων. Χωρίς να αναφέρει πάντως κάτι βασικό, το βασικότερο τραύμα, που επί σειρά ετών τη δυνάστευε: Το πόσο είχε πιεστεί από τους γονείς της να είναι «τέλεια» σε μικρή ηλικία και πόσο αυτό την είχε επιβαρύνει ψυχολογικά. Το πόσο είχε υποφέρει από τον αλκοολισμό του πατέρα της – το σκοτεινό μυστικό της οικογένειας.
Άλλαξε η ζωή της μετά από αυτό το άρθρο, τίποτα δεν ήταν ξανά το ίδιο. Την επομένη ημέρα, όταν ξύπνησε, είδε στην πόρτα της δεκάδες γράμματα από όλη τη χώρα. Από απλό κόσμο που της έλεγε πως στα λόγια της βρήκαν την αδελφή ψυχή τους, κάποιον που περιέγραψε ακριβώς πώς αισθάνονται. Από σκηνοθέτες που της ζητάγαν να τους πει την ιστορία της πιο αναλυτικά για να την κάνουν ταινία. Από εκδοτικές εταιρείες που της πρότειναν να γράψει βιβλίο. Μέχρι και από πολιτικούς.
Αλλά μόνο ένα γράμμα από τα τόσα, έκανε την καρδιά της να χτυπά δυνατά. Ήταν από τον Σάλιντζερ. Κι ας μην είχε διαβάσει ως τότε κανένα από τα έργα του. Ήξερε πολύ καλά ποιος ήταν. Τι ήθελε όμως από αυτήν ένας διάσημος συγγραφέας; Τι τον είχε κάνει να την προσέξει; Της ζητούσε να προσέξει τι δρόμο θα ακολουθούσε μετά το έντονο ενδιαφέρον, που ήταν σίγουρος, είχε προξενήσει το άρθρο της. «Πρέπει να αφήσετε το ταλέντο σας να αναπτυχθεί αθόρυβα και χωρίς βιασύνη, αντί να μείνει στάσιμο στις σελίδες ενός σωρού περιοδικών», την προέτρεπε.
Ζητούσε συγνώμη για την απαισιόδοξη πλευρά που προσέγγιζε τα πράγματα, αλλά κατέληγε «μου αρέσει πολύ το πώς γράφετε και επειδή ένιωσα και ο ίδιος τους κινδύνους της επιτυχίας σε νεανική ηλικία ένιωσα χρέος μου να σας προειδοποιήσω».
Πέρασε αρκετή ώρα γράφοντας, σβήνοντας και ξαναγράφοντας την απάντησή της. Το ότι ένας τόσο διάσημος άντρας είχε ασχοληθεί μαζί της, την είχε κολακέψει και αναστατώσει μαζί. «Θα θυμάμαι τη συμβουλή σας κάθε μέρα της ζωής μου. Διάβασα το γράμμα σας ξανά και ξανά, το κουβαλούσα στην τσέπη μου όλη μέρα. Δεν χρειάζεται πια να το διαβάσω. Το ξέρω απ’ έξω. Όχι μόνο τα λόγια, αλλά και τα συναισθήματα που εκφράστηκαν…».
Άρχισε έτσι μεταξύ τους μια συνεχής ανταλλαγή γραμμάτων. Λίγο λίγο και σταδιακά πολύ έγιναν όλο και πιο εκδηλωτικοί ο ένας απέναντι στον άλλον. Αποκαλυπτικοί επίσης. Αναπτύσσοντας μια σχέση που ξεφεύγει από την τυπικότητα. Μοιράζονται τις σκέψεις τους, τις ανησυχίες τους, τα συναισθήματά τους. Την καθημερινότητά τους, τι τους αρέσει και τι όχι.
Ήταν 35 χρόνια μεγαλύτερός της, και αυτό ήταν μόνο το πρώτο από τα πολλά που τους διαφοροποιούν. Όμως, επιβεβαιώνεται συχνά, τα ετερώνυμα έλκονται. Η νεαρή Τζόις υποκύπτει στη γοητεία ενός άνδρα που αν μη τι άλλο ξέρει να χρησιμοποιεί τις λέξεις. Της λέει πως είναι καμωμένοι από το ίδιο υλικό. Πως η επικοινωνία τους τον γεμίζει χαρά. Και πως το δέσιμο που έχει μαζί της είναι κάτι που πρώτη φορά αισθάνεται.
Τον ερωτεύεται. Χωρίς να τον έχει δει ποτέ από κοντά. Μετά από τόσα γράμματα, της δίνει τον αριθμό του τηλεφώνου του. Και αρχίζει το δεύτερο σκέλος της επικοινωνίας τους. Παράλληλα με τα γράμματα. Το συναισθηματικό κομμάτι γίνεται πιο έντονο.
Η συγκατοίκηση με τον Σάλιντζερ θα φέρει στην επιφάνεια κάτι εντελώς διαφορετικό
Ήταν έτοιμοι πια να περάσουν στο επόμενο στάδιο. Αυτό της δια ζώσης συνάντησης. Η οικειότητα που είχαν αναπτύξει τόσο καιρό το κάνει να φαίνεται απολύτως φυσιολογικό και επόμενο. Γρήγορα η σχέση περνάει και στο ερωτικό. Είναι ο πρώτος άνδρας με τον οποίο κάνει σεξ. Είναι, ωστόσο, μια επώδυνη εμπειρία. Δεν το ευχαριστήθηκε και δεν θα συνέβαινε ποτέ κάτι τέτοιο όσο καιρό έμειναν μαζί. Νόμιζε πως έφταιγε η ίδια και πως το πρόβλημα ήταν δικό της.
Πάντως αυτό δεν την εμπόδισε να βάλει στον πάγο τη δουλειά που μόλις είχε πιάσει στους New York Times καθώς και να αφήσει το Πανεπιστήμιο μετά από δικιά του παρότρυνση προκειμένου να μείνουν μαζί και «να δουλέψεις πάνω στη συγγραφή βιβλίων, θα σε βοηθήσω». Την πατρονάρει, την ελέγχει απόλυτα.
Όταν όμως άρχισαν να μένουν μαζί, τα πράγματα σταδιακά αλλάζουν. Ο Τζέρι Σάλιντζερ βγάζει στην επιφάνεια τις παραξενιές του. Και είναι πολλές. Με τη διατροφή του, αρχικά. Ήταν στα όρια του εμμονικού με το τι έτρωγε. Με την ομοιοπαθητική. Με το διαλογισμό. Με το μυστικισμό.
Και μετά, γίνεται πιο έντονο. Της λέει κατά καιρούς σκληρά λόγια. Για το ντύσιμο της, για το πώς συμπεριφέρεται, για τη δουλειά της. Την πληγώνει, αλλά δεν ιδρώνει καν το αυτί του. Κι όμως ο ίδιος άνθρωπος κάποια στιγμή θα της πει πως ονειρεύτηκε πως έχουν κάνει μαζί παιδί, μέχρι και τι όνομα του δώσανε. Μια κρύο μια ζέστη. Η απόλυτη χειριστική συμπεριφορά.
Την εποχή εκείνη η Τζόις έγραψε και τελείωσε το πρώτο της βιβλίο (Looking Back). Ονειρευόταν να μείνει για πάντα μαζί με τον Τζ. Ντ. Σάλιντζερ. Όταν ξαφνικά, μια μέρα, το τηλέφωνο χτυπάει και είναι ένας ρεπόρτερ που του ζητάει πληροφορίες για τη σχέση του με την νεαρή κοπέλα.
Αυτό ήταν κάτι που ο Αμερικανός συγγραφέας δεν μπόρεσε να «καταπιεί». Τόσα χρόνια πάλευε να μην ξέρει κανείς τίποτα γι’ αυτόν και τώρα τον έπαιρναν τηλέφωνο σπίτι του από τον Τύπο; Αυτό ήταν ανεπίτρεπτο. Θεώρησε υπεύθυνη για τη διαρροή του αριθμού του την Τζόις κι ας μην της το ‘πε ποτέ ευθέως.
Χώρισαν τον Απρίλιο του 1973. Ένα χρόνο μετά την πρώτη τους επικοινωνία και 2 εβδομάδες πριν την ημέρα κυκλοφορίας του βιβλίου της που σε συνέχεια εκείνου του άρθρου της στους New York Times είναι μια αφήγηση της ως τότε ζωής της. Ίσως αυτό που τον έκανε να τη διώξει, αφήνουμε κατά μέρος τον τρόπο, ήταν το ότι αποφάσισε να εκδώσει τη δουλειά της.
Ο ίδιος ο Σάλιντζερ πρακτικά εξαφανίστηκε συγγραφικά στο αποκορύφωμα της δόξας του. Από το 1965 κι ύστερα, δεν έβγαλε κανένα βιβλίο. Κι όμως είναι αρκετές οι μαρτυρίες, μεταξύ αυτών και της Τζόις, πως έγραφε καθημερινά.
Το πρόβλημά του βρισκόταν στην έκδοση ενός βιβλίου, το θεωρούσε εμπόδιο στην αυτοσυγκέντρωσή του και μέγιστη ενόχληση. Κανείς, ούτε κάποια από τις συζυγούς ή τις κατά καιρούς ερωμένες του, είτε τα παιδιά του δεν είχαν το δικαίωμα να τον διακόπτουν όταν έγραφε. Ήταν η ιερή στιγμή του, η ολότελα δική του.
Ήταν ένας πολύ δύσκολος άνθρωπος, που απέφευγε την ανθρώπινη επαφή, επιζητούσε την απομόνωση. Κάποιοι, προς υπεράσπισή του, λένε πως υπέφερε από μετατραυματικό στρες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάτι τέτοιο σίγουρα εξηγεί πολλά. Και έχει μεγάλο ενδιαφέρον σίγουρα το ντοκιμαντέρ που βγήκε το 2013 για τη ζωή του και ρίχνει φως σε διάφορα σκοτεινά σημεία του βίου του Σάλιντζερ.
Όμως η σχέση του με την κατά 35 χρόνια μικρότερη του Τζόις, είναι κάτι βαθιά προβληματικό ακόμα κι αν το δεις ως γεγονός αυτό καθαυτό, ακόμα κι αν δεν έχει κάνει όλα όσα του καταλογίζει. Με τα μάτια του τότε, δεν ήταν παράταιρο. Αλλά με τα όσα έγιναν γνωστά μετά, με το πώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα τα πράγματα, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπό μία έννοια ο «Φύλακας στη Σίκαλη» δεν φύλαξε ποτέ πραγματικά τον εαυτό του και τους γύρω του.
* Πηγή φωτογραφιών: Getty Images
