Μια από τις αποκαλύψεις που απασχολούν τα διεθνή μέσα τις τελευταίες ώρες, σχετίζεται με το όνομα Ρώσου μεγιστάνα Ρόμαν Αμπράμοβιτς, καθώς ο ίδιος και η πρώην σύζυγός του Ντάσα Ζούκοβα, φαίνεται πως διατηρούν μια από τις πιο ακριβές συλλογές μοντέρνας τέχνης.
Αιχμηρά κιγκλιδώματα, μια ατσάλινη πόρτα και επιβλητικές μεταλλικές πύλες από τις οποίες πηγαινοέρχονται τα φορτηγά, συναποτελούν το «φρούριό» τους στο Λονδίνο, όπου εντός του φυλάσσονται πολύτιμα έργα τέχνης, αποκτήματα δημοπρασιών και δημιουργίες διάσημων καλλιτεχνών.
Αγοράστηκε σε δημοπρασία της Νέας Υόρκης το 2008 από τον ολιγάρχη πετρελαίου και φυσικού αερίου Ρομάν Αμπράμοβιτς για 33,6 εκατομμύρια δολάρια (26,5 εκατομμύρια λίρες), τώρα έβγαινε από την αποθήκη, για να εκτεθεί στην έπαυλή του στους Κήπους των Παλατιών του Κένσινγκτον, λίγα μίλια σε όλο το Λονδίνο.
Ο πρώην ιδιοκτήτης της Chelsea, φαίνεται ότι έχει διαθέσει υπέρογκα ποσά ώστε να διακοσμίσει τα σπίτια που διαθέτει στην Αγγλία και στη νότια Γαλλία ή στο γιοτ του, το Eclipse 700 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η πρώην σύζηγός του, κάτοικος ΗΠΑ και ο ίδιος, διαθέτουν σημαντικές ιδιωτικές συλλογές μοντέρνας τέχνης και ένα θησαυροφυλάκιο με περισσότερα από 300 κομμάτια των οποίων η αξία εκτιμήθηκε σχεδόν 1 δισεκατομμύριο δολάρια, βάσει όσων αποκαλύπτει ο βρετανικός Guardian.
Οι διαρροές
Οι λεπτομέρειες ήρθαν στο φως χάρη στα Oligarch Files, μια διαρροή από τον παροχέα υπεράκτιων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών MeritServus με έδρα την Κύπρο, που αναλύθηκε σε συνεργασία με την OCCRP και άλλους διεθνείς εταίρους μέσων ενημέρωσης. Το MeritServus τέθηκε υπό κυρώσεις από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου τον Απρίλιο, μετά την αναφορά του Guardian για το έργο του για τον Αμπράμοβιτς και άλλους ολιγάρχες.
Ο κόσμος της τέχνης γνώριζε από καιρό τον Αμπράμοβιτς και τη Ζούκοβα. Αλλά μέχρι τώρα, η ευαισθητοποίηση του κοινού για το τι συνέλεγαν ήταν περιορισμένη. Δεν υπάρχει δημόσια γκαλερί, όπως το μουσείο που δημιούργησε ο αμερικανός μεγιστάνας Jean Paul Getty, για να εκτεθούν τα έργα τους.
Τα αρχεία αποκαλύπτουν μια συλλογή που καταγράφει την ιστορία της σύγχρονης τέχνης, με κομμάτια από τους μεγαλύτερους Ρώσους, Ευρωπαίους και Αμερικανούς δασκάλους. Έργα των Monet και Mondrian, Matisse και Picasso, Ρώσων μοντερνιστών όπως η Natalia Goncharova και η Véra Rockline, δείγμα σουρεαλιστικών καμβάδων του Magritte και μια τολμηρή επιλογή αφηρημένων έργων.
Τα εντυπωσιακά σύγχρονα αντικείμενα περιλαμβάνουν καταξιωμένους πίνακες των Φρόιντ, Φράνσις Μπέικον, Πόλα Ρέγκο, Φρανκ Άουερμπαχ και Ντέιβιντ Χόκνεϊ.
Τις ημέρες πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τα αρχεία φαίνεται να δείχνουν ότι το ενδιαφέρον του Αμπράμοβιτς για την εμπιστοσύνη που τελικά κατείχε τα κομμάτια μειώθηκε, αφήνοντας τη Ζούκοβα ως τον πλειοψηφικό δικαιούχο, χάρη σε μια πράξη που υπογράφηκε από τους διαχειριστές.
Η πράξη δεν απαιτούσε τη γνώση ή τη συγκατάθεση της ίδιας και θεωρείται ότι προήλθε από τους όρους του χωρισμού της από τον Abramovich το 2016.
Τέθηκε σε ισχύ τον Φεβρουάριο του 2022, λίγες μέρες αφότου η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου προειδοποίησε τους φιλικούς προς το Κρεμλίνο ολιγάρχες ότι τα περιουσιακά τους στοιχεία θα μπορούσαν να κατασχεθούν.
Για χρόνια, ενώ οι Ρώσοι ολιγάρχες αντιμετώπιζαν το Λονδίνο ως την παιδική τους χαρά, πολλά από τα κομμάτια στεγάζονταν κοντά στις όχθες του Τάμεση στο Vauxhall, λίγους δρόμους μακριά από τα κεντρικά γραφεία της βρετανικής υπηρεσίας κατασκοπείας MI6.
Τώρα, με τον πόλεμο του Βλαντιμίρ Πούτιν να μπαίνει στον 20ό του μήνα και τον Αμπράμοβιτς υπό κυρώσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ, ένα στολίδι της πολιτιστικής κληρονομιάς του σύγχρονου κόσμου παραμένει σε αδιέξοδο.
Δεκάδες ακόμη εκλεκτά κομμάτια, μερικά αξίας εκατομμυρίων, εισήχθησαν και εξήχθησαν διεθνώς, αεροπορικώς και φορτηγά, μέσω Γενεύης, Μόσχας, Νέας Υόρκης και Λιέγης.
Η διαχείριση του έργου που απαιτείται για την επίβλεψη μιας τόσο πολυταξιδεμένης συλλογής ήταν δαπανηρή. Έγγραφα που εξετάστηκαν από τον Guardian δείχνουν ότι, από το 2018, είχε συγκεντρώσει 367 κομμάτια, αξίας 963 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η αριστοκρατία του κόσμου της τέχνης
Τον Ιούνιο του 2008, τη χρονιά του γάμου τους, το ζευγάρι φιλοξένησε την επίσημη έναρξη του νέου τους εγχειρήματος, το Garage Museum of Contemporary Art στη ρωσική πρωτεύουσα, μια νέα γκαλερί που στεγαζόταν αρχικά σε μια παρωχημένη σοβιετική αποθήκη λεωφορείων, ένα έργο που χρηματοδοτήθηκε από τον Αμπράμοβιτς.
Κόρη ενός εμπόρου λαδιού από τη Μόσχα, οι γονείς της Ζούκοβα χώρισαν όταν ήταν παιδί και μεγάλωσε στην Αμερική. Η ευκολία με την οποία περιηγήθηκε στους κοινωνικούς κύκλους της ελίτ και οι γνώσεις της για την τέχνη, σε συνδυασμό με τον πλούτο του Αμπράμοβιτς, βοήθησαν να εδραιωθεί η θέση της μεταξύ των σπουδαίων του κόσμου της τέχνης.
Σε αντίθεση με τον πρώην σύζυγό της, από τον οποίο χώρισε το 2016, είναι πολίτης των ΗΠΑ και δεν υπόκειται σε κυρώσεις σε καμία δικαιοδοσία. Έχει επίσης καταδικάσει τις «πράξεις πολέμου» της Ρωσίας στην Ουκρανία. Τα δύο παιδιά της με τον Αμπράμοβιτς γεννήθηκαν στην Αμερική και εκεί μεγαλώνει την οικογένειά της. Διατηρεί επίσης δεσμούς με τον πρώην σύζυγό της, όπως προκύπτει από ορισμένα έγγραφα.
Τα αρχεία, τα οποία διαρκούν μέχρι τον Μάρτιο του 2022, δείχνουν ότι μια εταιρεία με την επωνυμία Seline-Invest, η οποία είχε αρχικά συσταθεί στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους και μεταφέρθηκε το 2017 στο Τζέρσεϊ, είχε τα κομμάτια. Τα απέκτησε το 2017 και το 2018 από το Harmony Trust, του οποίου ο Αμπράμοβιτς, ήταν ο μοναδικός δικαιούχος, μέσω μιας σειράς 11 συναλλαγών.
Η Seline-Invest ελεγχόταν με τη σειρά της από ένα καταπίστευμα με έδρα την Κύπρο, το Ermis Trust Settlement, που ιδρύθηκε αρχικά το 2010 προς αποκλειστικό όφελος του ίδιου.
Τον Ιανουάριο του 2021, σύμφωνα με τα έγγραφα, οι διαχειριστές και οι προστάτες του καταπιστεύματος , έκαναν τη Zhukova επίσης δικαιούχο, με τα παιδιά τους να γίνονται δικαιούχοι μετά το θάνατό του.
Όμως, στις 4 Φεβρουαρίου 2022, τρεις εβδομάδες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, τα έγγραφα δείχνουν ότι οι διαχειριστές και οι προστάτες έκαναν μια αλλαγή, που οι ειδικοί πιστεύουν ότι μπορεί να προκλήθηκε από την επικείμενη απειλή κυρώσεων.
Μέσω μιας «τροποποιητικής πράξης», η Zhukova απέκτησε «αμετάκλητα δικαίωμα στο 51%» των διανομών του καταπιστεύματος, όπως αναφέρουν τα έγγραφα. Ο Αμπράμοβιτς υποβιβάστηκε σε δικαιούχο μειοψηφίας με 49%. Μια μεταγενέστερη πράξη, στα τέλη Φεβρουαρίου, απαγόρευσε στον Αμπράμοβιτς να αυξήσει το ενδιαφέρον του.
Λιγότερο από ένα μήνα αργότερα, στις 10 Μαρτίου, ο Αμπράμοβιτς επλήγη με κυρώσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο, με αποτέλεσμα το πάγωμα των περιουσιακών του στοιχείων, συμπεριλαμβανομένης της ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι. Η ΕΕ τον έθεσε υπό κυρώσεις αμέσως μετά, και ασκεί έφεση κατά της απόφασης, με τους δικηγόρους του να λένε ότι ήταν στόχος για την προβολή του, όχι επειδή πληρούσε τα κριτήρια. Αναφέρεται δε, πως δεν έχει τεθεί υπό κυρώσεις από τις ΗΠΑ.
Σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ, του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ, κάθε περιουσιακό στοιχείο άνω του 50% που ανήκει σε ένα άτομο υπό κυρώσεις μπορεί να δεσμευτεί.
Μια συλλογή δισεκατομμυρίων
Όταν το Salvator Mundi του Leonardo da Vinci πουλήθηκε σε δημοπρασία το 2017 για 450 εκατομμύρια δολάρια, ο αγοραστής του, ο πρίγκιπας Bader bin Abdullah bin Mohammed bin Farhan al-Saud, σημείωσε νέο παγκόσμιο ρεκόρ.
Στο επίκεντρο της συμφωνίας ορόσημο ήταν ο διάσημος ειδικός της τέχνης Σάνφορντ Χέλερ, ο οποίος είχε συμβουλεύσει τον πωλητή, έναν άλλο Ρώσο πολυδισεκατομμυριούχο ονόματι Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ.
Με γραφεία στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι, η Heller είναι ένας από τους σπουδαίους επισκευαστές στον κόσμο της τέχνης, που συνάπτει δάνεια σε εκθέσεις και καθοδηγεί τους πλουσιότερους συλλέκτες.
Το 2011, όπως δείχνουν τα έγγραφα, η εταιρεία Heller αγοράστηκε από το Harmony Trust του Αμπράμοβιτς, που εδρεύει στην Κύπρο με ετήσια «παρακαταθήκη» 500.000 δολαρίων, ξεκινώντας μια σχέση που θα διαρκούσε για έξι χρόνια.
Μια σύμβαση μεταξύ του καταπιστεύματος και του Ομίλου Heller, που βρέθηκε στα αρχεία, αναφέρει ότι η εταιρεία θα παρείχε «συστάσεις για την αγορά και την πώληση έργων τέχνης» και μάλιστα είχε το δικαίωμα να ενεργήσει για το καταπίστευμα σε δημοπρασία.
Ακόμη και πριν επιβιβαστεί ο Χέλερ, ο Αμπράμοβιτς –με τη Ζούκοβα στο πλευρό του– ήταν πρόθυμος να ξοδέψει πολλά, δαπανώντας περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια σε ένα μόνο Σαββατοκύριακο το 2008.
Την επόμενη μέρα από την απόκτηση του Benefits Supervisor Sleeping, αγόρασαν το Bacon’s Triptych, που κόπηκε στον οίκο Sotheby’s για 86 εκατομμύρια δολάρια, ρεκόρ για μεταπολεμική δουλειά.
Και με την τεχνογνωσία της Heller , οι δαπάνες συνεχίστηκαν. Τουλάχιστον 10 κομμάτια της συλλογής είτε αγοράστηκαν, είτε εκτιμήθηκαν σε περισσότερα από 25 εκατομμύρια δολάρια.
Ο πόλεμος είναι ένα θέμα που επιστρέφει ξανά και ξανά στα έργα που συναρμολόγησαν.
Το τρίπτυχο του Μπέικον, το οποίο ο καλλιτέχνης είπε ότι εμπνεύστηκε από το μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ για την αποικιακή βία, το Heart of Darkness, είναι μια από τις πιο ζοφερές αλληγορίες του για τη σύγχρονη κατάσταση, όπου ένα πουλί ραμφίζει τα σπλάχνα του ανθρώπου ανάμεσα σε δύο διαφαινόμενα, φασιστικά πρόσωπα.
Υπάρχει επίσης μια άκρως μόνιμη φιγούρα του Τζακομέτι, που εκπροσωπεί την ανθρωπότητα μετά το Ολοκαύτωμα, δίπλα στους μελαγχολικούς στοχασμούς του Άνσελμ Κίφερ για τη σύγκρουση του 20ού αιώνα.
Τώρα που ο πόλεμος επέστρεψε στην Ευρώπη, ένα μόνιμο ερώτημα πλανάται σχετικά με την κατάσταση της συλλογής. Το πού εδρεύει τώρα δεν αποκαλύπτεται δημόσια. Δεν υπάρχουν πρόσφατες καταγραφές στα αρχεία σημαντικών έργων της που έχουν δανειστεί σε γκαλερί. Η εταιρεία που διαχειριζόταν τα έγγραφα για το καταπίστευμα και παρείχε ορισμένους από τους διευθυντές της, τη MeritServus, βρίσκεται υπό κυρώσεις και ο ιστότοπός της καταργήθηκε.
Το τελευταίο δάνειο φαίνεται να ήταν μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου 2021, όταν δύο έργα της Rego παρουσιάστηκαν στην αναδρομική της Tate Britain.
Τον Οκτώβριο του 2022, όταν η Εθνική Πινακοθήκη της Βρετανίας άνοιξε την πρώτη μεγάλη έκθεση Lucian Freud εδώ και 10 χρόνια, κομμάτια από τη συλλογή απουσίαζαν. Η συλλογή δεν υπόκειται σε εντολή δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων, πράγμα που σημαίνει ότι θεωρητικά, τα έργα θα μπορούσαν να αγοραστούν, να πουληθούν και να δανειστούν. Ωστόσο, οι κυρώσεις του Αμπράμοβιτς σήμαιναν ότι μια δανειακή σύμβαση με το Ermis Trust δεν μπορούσε να προχωρήσει, σύμφωνα με τον Guardian.
«Αυτές οι κυρώσεις επιβλήθηκαν για καλό λόγο. Τώρα, η συνέπεια της επένδυσης του κ. Αμπράμοβιτς στην τέχνη είναι ότι το κοινό στερείται της ευκαιρίας να απολαύσει μερικά από τα μεγαλύτερα σύγχρονα και σύγχρονα έργα», δήλωσε σχετικά η συγγραφέας και ειδικός στην αγορά τέχνης, Georgina Adam.
