Περιεχόμενα
Πού είναι η αλήθεια και πού το ψέμα; Πατάει κάπου ιστορικά ο θρύλος ή είναι ένα παραμυθάκι για όχι και τόσο μικρά παιδιά; Ιστορίες όπως αυτή της μυθικής (;) πόλης Γιόμσποργκ των Βίκινγκ έρχονται να μας κεντρίσουν το ενδιαφέρον με περισσότερους από έναν τρόπο. Κάποιοι την έχουν πει «Νέα Υόρκη του Μεσαίωνα». Κι όμως, ιδέα δεν έχουμε αν υπήρξε ή όχι.
Να που αυτό μπορεί να αλλάξει. Πολύ σύντομα. Σημείο καμπής στην όλη υπόθεση αποτελεί η απόφαση των πολωνικών Αρχών να χτιστεί ένα παρατηρητήριο στο νησί Βόλιν, στη Βαλτική Θάλασσα. Και συγκεκριμένα σε έναν αμμώδη λόφο, κομμάτι ενός δημοτικού πάρκου, με το μάλλον γλαφυρό όνομα Λόφος του Κρεμασμένου, κληρονομιά ενός μακάβριου παρελθόντος. Τόπος εκτελέσεων, νεκροταφείο και, κατά ορισμένους, μέρος όπου γινόντουσαν ανθρωποθυσίες.
Ήταν συνεπώς μάλλον εύλογο που η τοπική κυβέρνηση αποφάσισε να «ρίξει μια ματιά» για το τι βρίσκεται από κάτω πριν αρχίσουν οικοδομικές εργασίες. Ποιος ήξερε τι θα μπορούσε να κρύβεται βαθιά μέσα στο χώμα…
Μια ανακάλυψη που γέννησε μεγάλο ενθουσιασμό
Η άδεια για την πραγματοποίηση ανασκαφών δόθηκε σε έναν αρχαιολόγο, ονόματι Βόιτσιεχ Φιλιπόβιακ. Αυτό που βρήκε όταν άρχισε να σκάβει, προκάλεσε περισσότερο ενθουσιασμό παρά αποστροφή: Απανθρακωμένα ξύλα που υποδηλώνουν τα ερείπια ενός οχυρού του 10ου αιώνα. Στοιχείο θα μπορούσε να βοηθήσει στην επίλυση ενός από τους μεγάλους γρίφους της Εποχής των Βίκινγκς.
Αν και οι δυτικοευρωπαϊκές επιδρομές τους είναι πιο γνωστές, οι Βίκινγκς μόνο αδιάφορα δεν κοίταζαν εξ ανατολών τους. Δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις σλαβικές κοινότητες κατά μήκος της Βαλτικής Θάλασσας – λογικό, ήταν γεμάτες με εμπορικά αγαθά (αλάτι, κεχριμπάρι…) και πιθανούς σκλάβους.
Είναι από καιρό γνωστό ότι οι Σκανδιναβοί πολεμιστές δημιούργησαν φυλάκια πριν από περισσότερο από μια χιλιετία στις ακτές της Βαλτικής, υποδουλώνοντας τους αυτόχθονες σλαβικούς λαούς. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι Βίκινγκ ίδρυσαν ένα μόνιμο φρούριο κάπου στην Πολωνία προκειμένου να έχουν καλύτερη πρόσβαση σε αυτά τα πλούτη.
Οι περισσότερες ιστορίες συμφωνούν ότι ο θρυλικός βασιλιάς της Δανίας Χάραλντ Μπλούτουθ (ή Χάραλντ ο Κυανόδους, επί το ελληνικότερο) ίδρυσε το Γιόμσποργκ, όπως έγινε γνωστό, κάπου κοντά στο 960 μ.Χ. Ο οικισμός φημιζόταν για τους πιθανώς μυθικούς Jomsvikings – μια ομάδα εξειδικευμένων μισθοφόρων πολεμιστών που φέρονται να ήταν φόβος και τρόμος λόγω της ασυναγώνιστης ανδρείας που έδειχναν στις μάχες.
Λέγεται ότι είχε χιλιάδες κατοίκους, ένα φρούριο και μια μεγάλη προβλήτα για να φιλοξενήσει τα πλοία που έπλεαν από και προς τη Σκανδιναβία και μέχρι τη Βόρεια Αμερική. Ήταν αυτό το τρομακτικό μέρος που αναφέρονταν σε αρχεία κείμενα λογοτεχνική φαντασία ή ιστορική πραγματικότητα;
Γιατί δεν είμαστε σίγουροι; Καθότι, όπως πολύ συχνά συμβαίνει όταν η συζήτηση φτάνει στους Βίκινγκς, προκύπτει έλλειμα ιστορικών πηγών και ντοκουμέντων. Διηγούνταν τις ιστορίες τους μόνο προφορικά, και αυτές καταγράφηκαν γραπτώς μόνο μετά από πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει ένας μελετητής που βρίσκεται το γεγονός και πού η φαντασία.
Το Γιόμσποργκ λέγεται πως κάηκε το 1043, μια καταστροφή που αποδίδεται στον αντίπαλο βασιλιά, τον Δανο-Νορβηγό Βασιλιά Μάγκνους Όλαφσον, περισσότερο γνωστό ως Μάγκνους ο Καλός. Κανείς πάντως από εκεί και έπειτα δεν βρήκε απτά στοιχεία ότι όντως υπήρξε τέτοιο μέρος. Και έγιναν πολλές απόπειρες να βρεθούν τέτοια (στοιχεία δηλαδή). Αρκετοί συνεπώς κατέληξαν να πιστεύουν ότι το Γιόμσποργκ ήταν απλώς ένας θρύλος που με το πέρασμα των αιώνων απέκτησε μεγάλες διαστάσεις.
Ταινίες, σειρές, βιβλία – Οι Βίκινγκ ποτέ δεν ηταν περισσότερο σέξι
Όλα αυτά θα μπορούσαν να αλλάξουν χάρη στα ευρήματα του Φιλιπόβιακ. Το υλικό που βρήκε, είναι και άφθονο σε ποσότητα και στη σωστή χρονολογία ώστε όντως να αποδειχτεί πως κάποτε υπήρξε ένα μεγάλο φρούριο που καταστράφηκε στην περιοχή.
«Είναι πολύ συναρπαστικό. Θα μπορούσε να λύσει ένα μυστήριο που χρονολογείται περισσότερα από 500 χρόνια: Πού είναι το Γιόμσποργκ; Είμαι κατά 80% σίγουρος πως μετά από χίλια χρόνια, επιτέλους, βρέθηκε…», είπε ο Πολωνός αρχαιολόγος, που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στο νησί.
Το ενδιαφέρον για τους Βίκινγκ, που κάποτε περιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε ένα εξειδικευμένο πεδίο ακαδημαϊκών σπουδών, έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Τηλεοπτικές σειρές, ταινίες, graphic novels και βιντεοπαιχνίδια έχουν αγκαλιάσει -και παραμορφώσει, για να τα λέμε όλα- σκανδιναβικά θέματα, ρούχα και σύμβολα. Η Εποχή των Βίκινγκ, ή τουλάχιστον μια κατά φαντασία προσέγγιση της, έχει γίνει μέρος της ποπ κουλτούρας. Οι Βίκινγκ είναι hype, οι Βίκινγκ είναι σέξι.
Στο Βόλιν λοιπόν τρίβουν τα χέρια τους στην σκέψη των τουριστών που μπορεί ξαφνικά να βρεθούν στον τόπο τους. Πρέπει βέβαια να γίνουν περισσότερες ανασκαφές για να διασαφηνιστεί τι είναι αυτό που ανακαλύφθηκε. Κι αν επιβεβαιωθούν τα ευρήματα, τότε το νησί μπορεί όντως να γίνει hot spot για όλους τους κολλημένους, επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά, με τους Βίκινγκ.
Γιατί οι Ναζί σκάλιζαν την περιοχή, τι ρόλο έπαιξε στη διαμόρφωση εθνικής ταυτότητας για την Πολωνία
Το μέρος έχει υπάρξει κατά καιρούς αντικείμενο μεγάλων διαμαχών. Το 1945, όταν το Βόλιν ήταν υπό γερμανική κατοχή, Ναζί αρχαιολόγοι έψαξαν, αναζητώντας αποδείξεις της παρουσίας των Βίκινγκ. Βασικά, στοιχεία που θα «τάιζαν» το αφήγημά τους περί υπεροχής της Άριας φυλής και της κυριαρχίας της στην πρώιμη μεσαιωνική περίοδο έναντι των ντόπιων σλαβικών λαών, οι οποίοι αργότερα αυτοπροσδιορίστηκαν ως Πολωνοί και διεκδίκησαν τη γη.
Όταν η Πολωνία πήρε τον έλεγχο του Βόλιν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Πολωνοί αρχαιολόγοι έψαχναν για αντικείμενα που θα ενίσχυαν την κυριαρχία της χώρας τους στα πρώην γερμανικά εδάφη και θα βοηθούσαν στην ενίσχυση της αίσθησης της εθνικής ταυτότητας.
Τα σχολεία στο νησί οργάνωναν αναπαραστάσεις των εισβολών των Βίκινγκ και, για δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα περισσότερα παιδιά ήθελαν να είναι Σλάβοι που υπερασπίζονται το νησί. Αυτό άλλαξε αφού η Πολωνία εγκατέλειψε τον κομμουνισμό και στράφηκε στη Δύση, μακριά από τη Ρωσία και την έμφαση στη σλαβική υπερηφάνεια. Μετά το 1989, όλοι ήθελαν να γίνουν Βίκινγκ.
Ο ερασιτέχνης λάτρης των Βίκινγκ που άναψε φωτιές
Η γοητεία που ασκούν οι Βίκινγκ οδήγησε επίσης στην εμφάνιση του φαινομένου των ερασιτεχνών «Ιντιάνα Τζόουνς». Ένας εξ αυτών ήταν ο Μάρεκ Κρίντα. Αμερικανός, πολωνικής καταγωγής. Το 2019 έγραψε ένα βιβλίο που κατήγγειλε τους αρχαιολόγους της χώρας καταγωγής του για σοβινισμό και αγνόηση του ρόλου που οι Βίκινγκ στον πρώιμο σχηματισμό της Πολωνίας.
Το πήγε μάλιστα ακόμα πιο μακριά πέρυσι το καλοκαίρι, υποστηρίζοντας πως εντόπισε στο Βόλιν τον τάφο του Χάραλντ Μπλούτουθ, παρότι οι περισσότεροι ιστορικοί έχουν καταλήξει πως αυτός (πρέπει να) βρίσκεται τη Δανία. Ο εν λόγω βασιλιάς των Βίκινγκ είναι μια σημαντική ιστορική μορφή, που ενοποίησε τη Δανία και τη Νορβηγία και αιώνες αργότερα θα έδινε το όνομά του στη γνωστή ασύρματη τεχνολογία (Bluetooth) που όλοι ξέρουμε. Connecting people…
Οι ισχυρισμοί του Κρίντα προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων, αλλά οι περισσότεροι αρχαιολόγοι, όπως ο Φιλιπόβιακ, τους απορρίπτουν ως «ψευδοεπιστήμη». Η δήμαρχος του Βόλιν πάντως, αν και δήλωσε αναρμόδια να αποφανθεί για το τι ισχύει και τι όχι, παραδέχτηκε πως θα ήθελε ο Bluetooth να είναι θαμμένος στα μέρη της. «Θα προσέθετε ιδιαίτερη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια στο νησί μας», όπως το έθεσε. Ναι, ναι, οι Βίκινγκ είναι (όλα τα) «λεφτά»…
*Με πληροφορίες από New York Times
