Αν σου ζητήσουν να ονομάσεις μια χώρα-σύμβολο της ειρήνης, η Σουηδία θα είναι από τις πρώτες που θα έλθει στο μυαλό. Όχι άδικα. Η Σουηδία δεν έχει πολεμήσει από το 1814. Έμεινε ουδέτερη στους δύο παγκόσμιους πολέμους, κι αν προσχώρησε στο ΝΑΤΟ δεν ήταν από επιλογή της, αλλά από ανάγκη. Το ξέρεις, όμως, ότι για περισσότερα από 20 χρόνια η Σουηδία έκανε πειράματα για να φτιάξει τη δική της ατομική βόμβα;
Είναι αλήθεια. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η κυβέρνηση της Σουηδίας έδωσε το πράσινο φως για να γίνουν τα απαραίτητα πειράματα. Το πρόγραμμα έκλεισε το πρόγραμμα το 1968 μετά από μακρά δημόσια συζήτηση και η χώρα εντάχθηκε σ’ ένα κλειστό κλαμπ εθνών, ανάμεσά τους η Ελβετία, η Ουκρανία και η Νότια Αφρική, που εγκατέλειψαν τα προγράμματα πυρηνικών όπλων τους και έδειξαν στον κόσμο ότι ο πυρηνικός αφοπλισμός μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
Η έκταση του πυρηνικού προγράμματος της Σουηδίας ήταν τουλάχιστον άβολη, όταν αποκαλύφθηκε. Οι επιστήμονες προσπάθησαν να την κρύψουν και να καταστρέψουν τα στοιχεία, αλλά ο δημοσιογράφος Κρίστερ Λάρσον ανακάλυψε την αλήθεια το 1985 και ανάγκασε το έθνος να αντιμετωπίσει τη μυστική πυρηνική του ιστορία.
Προφανώς όλη αυτή η ιστορία πυροδότησε θεωρίες συνωμοσίας, για το αν η Σουηδία τρέχει ακόμα ένα άκρως απόρρητο σχέδιο να κατασκευάσει τη δική της ατομική βόμβα.
Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, το ερευνητικό ινστιτούτο εθνικής άμυνας της Σουηδίας λειτουργούσε στο Ούρσβικ, ένα ήσυχο προάστιο της Στοκχόλμης. Όπως αποδείχτηκε, ο ανώτατος στρατιωτικός διοικητής ζήτησε από τη νεοϊδρυθείσα υπηρεσία να ετοιμάσει μια έκθεση κρυφά σχετικά με τη σκοπιμότητα να κατασκευάσει η Σουηδία τη δική της ατομική βόμβα μόλις δύο εβδομάδες από τις εκρήξεις των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι το 1945.
Η Σουηδία μπορεί να ήταν μια ουδέτερη χώρα, αλλά ήταν ένα έθνος του οποίου οι ηγέτες πίστευαν σε μια ένοπλη ουδετερότητα. Η ηγεσία της κατανοούσε ότι οι τακτικές ατομικές βόμβες για χρήση στο πεδίο της μάχης μπορεί να χρειαστούν στο μέλλον για να διατηρηθεί αυτή η ουδετερότητα. Η μεγάλη ακτογραμμή της χώρας και ο μικρός πληθυσμός έκαναν τη χώρα εύκολο στόχο για έναν αντίπαλο όπως η γειτονική ΕΣΣΔ. Η σκανδιναβική χώρα έχει τα δικά της κοιτάσματα ουρανίου, αν και χαμηλής ποιότητας. Ήταν μια ευημερούσα χώρα με υγιείς υποδομές χάρη στην ουδετερότητά της κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το σχέδιο για την κατασκευή μιας ατομικής βόμβας δεν ήταν τόσο τραβηγμένο, όσο ακούγεται σήμερα.
Το 1948 το ινστιτούτο εθνικής άμυνας καθιέρωσε τη λεγόμενη «σουηδική γραμμή». Οι βάσεις για την ατομική βόμβα είχαν μπει, με βάση το πλουτώνιο χωρίς την ανάγκη ξένης βοήθειας. Το σχέδιό τους ήταν ότι το πλουτώνιο θα αποκτούσε μέσω της σχάσης σουηδικού ουρανίου σε σουηδικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες με βαρύ ύδωρ. Οι επιστήμονες ξεκίνησαν ουσιαστικά από το μηδέν, λόγω της έλλειψης προμήθειας ουρανίου υψηλής ποιότητας και της μη ανταλλαγής πληροφοριών με τις ΗΠΑ. Ο αργός ρυθμός του οπλικού προγράμματος, ωστόσο θα συνέβαλε τελικά και στην πτώση του.
Δεν είχε γίνει καμία δημόσια συζήτηση για τα σχέδια. Η ύπαρξή τους ήταν γνωστή μόνο σε έναν μικρό κύκλο αξιωματούχων, υψηλόβαθμων στρατιωτικών και επιστημόνων. Αυτή η μυστικότητα έληξε το 1954, όταν ο Σουηδός αρχιστράτηγος Νις Σουέντλουντ αποκάλυψε την ύπαρξη του προγράμματος και υποστήριξε ότι η ατομική βόμβα ήταν απαραίτητη για να αντιμετωπιστεί μια σοβιετική εισβολή.
Ατομική βόμβα μέσα σε πέντε χρόνια
Το πρόγραμμα έφτασε σε τέτοιο σημείο προόδου που το 1957 η CIA έκρινε ότι η Σουηδία είχε «ένα επαρκώς ανεπτυγμένο πρόγραμμα αντιδραστήρων για να να παράγει κάποια πυρηνικά όπλα μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια».
Παρ’ όλα αυτά, το πρόγραμμα πάγωσε. Ο τότε πρωθυπουργός της Σουηδίας Τάγκε Ερλάντερ είχε συχνές συνομιλίες με επιστήμονες. Ανάμεσά τους ήταν και ο Δανός Νιλς Μπορ, ο οποίος είχε μεταφερθεί στις ΗΠΑ και είχε συμμετάσχει ενεργά στην κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας. Όσο περισσότερο μιλούσε ο πρωθυπουργός, τόσο περισσότερο αμφιταλαντευόταν στην υποστήριξή του για το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων και αναζητώντας συναίνεση ανέβαλε επανειλημμένα την τελική απόφαση μέχρι να γίνει γνωστό το αποτέλεσμα των συνομιλιών για τον έλεγχο των όπλων μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.
Η συμβολή γυναικών-μελών του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος ήταν καθοριστική. Υποστήριξαν ότι οι ανθρωπιστικές συνέπειες της χρήσης όπλων όπως η ατομική βόμβα δεν συμβάδιζαν με τα ιδανικά του έθνους. Ξέχωρα από το ότι, αν η Σουηδία τελικά αποκτούσε πυρηνική τεχνολογία, θα αύξανε και τους εχθρούς της. Οπότε η ασφάλειά της θα μειωνόταν, αντί να αυξηθεί.
Όσο κι αν σήμερα τέτοια επιχειρήματα φαντάζουν αφελή, τότε σηματοδότησαν μια στροφή που βοηθήθηκε από την κατάρρευση της υποστήριξης του στρατού για τα όπλα που είχαν υποστηρίξει κάποτε. Ο σουηδικός στρατός, η αεροπορία και το ναυτικό είχαν συνειδητοποιήσει πόσο ακριβά ήταν τα πυρηνικά και θα χρειάζονταν περικοπές και στις τρεις υπηρεσίες για να πληρωθούν. Άρα η ατομική βόμβα θα έκανε κακό στα δικά τους εισοδήματα.
Οι σουηδικές ένοπλες δυνάμεις και το μη στρατιωτικό πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας άρχισαν να βασίζονται στην αμερικανική τεχνολογία για πράγματα όπως συστήματα πυραύλων, ο σχεδιασμός νέων πολιτικών πυρηνικών αντιδραστήρων ελαφρού ύδατος, ακόμη και πυρηνικά καύσιμα, τα οποία έκαναν στην πραγματικότητα δύσκολη την επιδίωξη της Σουηδίας για τα δικά της πυρηνικά όπλα
Κάποια στιγμή η Σουηδία διερεύνησε ακόμη και την αγορά αμερικανικών πυρηνικών όπλων. Αλλά γρήγορα η ιδέα πάγωσε. Για τους ίδιους λόγους, οικονομικούς και ηθικούς.
Αυτή η αλλαγή σε σχέση με την ατομική βόμβα αντικατοπτρίστηκε στην κοινή γνώμη. Το 1957, το 40% του κοινού υποστήριξε την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Το 36% ήταν εναντίον και το 24% ουδέτερο. Μόλις οκτώ χρόνια αργότερα, το 1965, μόνο το 17% ήταν υπέρ, με 69% κατά και 14% ουδέτερο.
Δεν ήταν λοιπόν έκπληξη όταν, το 1966, οι Σουηδοί σταμάτησαν τον σχεδιασμό για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Η χώρα, μάλιστα, υπέγραψε δύο χρόνια αργότερα τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT) και το κοινοβούλιο ψήφισε να τερματίσει εντελώς το πρόγραμμα.
Το 2012, η Σουηδία μετέφερε το τελευταίο πλουτώνιο που παρήχθη για το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της στις ΗΠΑ. Το κεφάλαιο ατομική βόμβα έκλεισε. Οριστικά, θέλουν να πιστεύουν οι Σουηδοί.
** Με πληροφορίες από BBC.
