Έπεσε κανείς από τα σύννεφα με τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε στο Σουδάν; Προφανώς όχι. Η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο κράτος-γέφυρα μεταξύ των τεσσάρων μεγαλύτερων γεωπολιτικών περιοχών της Μαύρης Ηπείρου φώναζε ότι αργά ή γρήγορα οι αντιμαχόμενες παρατάξεις θα έδιναν την τελική μάχη για την εξουσία. Μήπως, όμως, αυτός δεν είναι ο κανόνας και στην ευρύτερη περιοχή;
Μια ματιά στην ειδησεογραφία πείθει και τον πιο δύσπιστο ότι η αγριότητα του Σουδάν είναι ο κανόνας στην περιοχή και όχι η εξαίρεση. Όλα τα κράτη, με τα οποία συνορεύει το Σουδάν διοικούνται από μη δημοκρατικά καθεστώτα και μαστίζονται από ένοπλες διαμάχες, εμφύλιους πολέμους και περιφερειακές ταραχές, τα οποία τα έχουν εξαθλιώσει ακόμα περισσότερο. Ακόμα και η Αίγυπτος, που στα μάτια μας είναι όαση σταθερότητα, έχει τα προβλήματά της. Είναι δυνατόν όλα τα «περιφερειακά» κράτη να βρίσκονται στη φωτιά και το κεντρικό κομμάτι του παζλ, που ενώνει τον αραβικό βορρά με τον υποσαχάριο μαύρο νότο και το Σαχέλ με το Κέρας της Αφρικής να ζει ειρηνικά;
Νότιο Σουδάν
Έκταση: 644.329 τ.χλμ.
Πληθυσμός 11.540.000 κάτοικοι
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 467 δολάρια (189η θέση)
Αρχίζουμε από το νότο, το κομμάτι του Σουδάν που αποσπάστηκε από την χώρα με δημοψήφισμα το 2011. Το 98% των κατοίκων ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας, ωστόσο σ’ αυτό το διάστημα η εξαθλίωση που βιώνει είναι ακόμα μεγαλύτερη. Στον πίνακα του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ξεπερνάει μόνο τη Σιέρα Λεόνε, το Αφγανιστάν και το Μπουρούντι. Η οικονομία στην ουσία δεν δουλεύει, ο επισιτισμός των κατοίκων εξαρτάται κατά 73% από διεθνή βοήθεια.
Από τις αρχές της ανεξαρτησίας ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος για την εξουσία. Οι διάφορες φυλές, οργανωμένες από πριν σε ένοπλες ομάδες που πολεμούσαν τον στρατό του ενιαίου Σουδάν, δεν κατέθεσαν τα όπλα, τα έστρεψαν στους νέους συμπατριώτες τους. Τα πετρελαϊκά κοιτάσματα, τα οποία βρίσκονται στα σύνορα της χώρας με το Σουδάν, είναι στην ουσία ανεκμετάλλευτα. Το 85% των κατοίκων ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα. Ελευθερίες ουσιαστικές δεν υπάρχουν. Οι ούτως ή άλλως ελάχιστες υποδομές έχουν καταστραφεί και το κράτος βρίσκεται στην κορυφή της λίστα των πιο επικίνδυνων περιοχών του πλανήτη.
Αιθιοπία
Έκταση: 1.104.300 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 73.751.000
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 1.475 δολάρια (159η θέση)
Μόλις πριν από τρεις μήνες η Αιθιοπία ηρέμησε από έναν περιφερειακό εμφύλιο πόλεμο, που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 10.000 ένοπλους (κυβερνητικούς στρατιώτες και αντάρτες) και ανυπολόγιστο ακόμα αριθμό αμάχων. Η περιοχή του Τιγκράι στα βορειοανατολικά επαναστάτησε κατά της κεντρικής κυβέρνησης του Αμπίι Αχμέντ (ο οποίος προέρχεται από την φυλή των Ορόμο στο νότο) και χρειάστηκαν εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις για να επανέλθει η επαρχία στον έλεγχο του κράτους.
Η σύρραξη κινδύνεψε να γίνει και πανεθνική, δεδομένου ότι στο πλευρό των ανταρτών του Τιγκράι τάχθηκαν διάφορες ένοπλες οργανώσεις που δρουν σε όλη τη χώρα, ακόμα και στην επαρχία Ορόμο από την οποία κατάγεται ο πρωθυπουργός. Γενικά στην Αιθιοπία ο έλεγχος του κράτους σε πολλές περιοχές είναι μόνο τυπικός. Η οικονομική κατάσταση της χώρας, που ήταν ανέκαθεν πολύ δύσκολη, επιδεινώθηκε κι άλλο μετά απ’ αυτή τη διετία.
Ερυθραία
Έκταση: 117.600 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 5.200.000 κάτοικοι
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 715 δολάρια (179η θέση)
Μια από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, η Ερυθραία ήταν η τελευταία χώρα της Αφρικής πριν το Νότιο Σουδάν, που απέκτησε την ανεξαρτησία της (το 1993) από την Αιθιοπία. Για τα 30 αυτά χρόνια κυβερνάται δικτατορικά και αυταρχικά από τον Ισαϊας Αφουέρκι, τον 77χρονο σήμερα πρόεδρο, που έχει εγκαθιδρύσει μονοκομματικό κράτος από την έναρξη της ανεξάρτητης πορείας και έχει ντε φάκτο καταργήσει όλες τις δημοκρατικές ελευθερίες.
Οι φυλές των Τιγκρίνια και των Τίγκρε αριθμούν μαζί πάνω από το 80% του πληθυσμού (περίπου 50% οι Τιγκρίνια και 30% οι Τίγκρε), αλλά αυτή η σπάνια εθνική ομοιογένεια για χώρα της Αφρικής δεν έχει βοηθήσει καθόλου την Ερυθραία να αναπτυχθεί. Οι μειονότητες στην ουσία θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας ακόμα και γι’ αυτό το επίπεδο, επενδύσεις δεν γίνονται από πουθενά, η χώρα εμπλέκεται συχνότατα σε συγκρούσεις με την Αιθιοπία. Βρίσκεται δε στη δεύτερη θέση των πιο ανελεύθερων κρατών όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου, την ξεπερνά μόνο η Βόρεια Κορέα.
Αίγυπτος
Έκταση: 1.010.498 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 104.635.000 κάτοικοι
Κατά κεφαλήν εισόδημα: 3.644 δολάρια (128η θέση)
Σε σχέση με τις άλλες χώρες που περιγράφει το κείμενο, η Αίγυπτος αποτελεί μια εξαίρεση. Το αποδεικνύει και η σχετικά σταθερή πολιτική της κατάσταση, αλλά και το κατά κεφαλήν εισόδημα, το οποίο είναι υπερ-πολλαπλάσιο σε σχέση με τις άλλες γειτονικές χώρες του Σουδάν. Δεν πρέπει, όμως, να λησμονούμε ότι είναι ένα κράτος που επίσης κυβερνάται με τρόπου που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απολύτως δημοκρατικός.
Ο νυν πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι μπορεί να εξελέγη το 2014, ωστόσο κατέλαβε την εξουσία μετά από πραξικόπημα το 2012. To 2018 επανεξελέγη με ποσοστό 97,08%, που μόνο σε δημοκρατικές διαδικασίες δεν οδηγεί το μυαλό. H οργάνωση δε των Αδελφών Μουσουλμάνων έχει αποπειραθεί να αποσταθεροποιήσει τη χώρα με βομβιστικές επιθέσεις, γι’ αυτό έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από το καθεστώς. Η συγκεκριμένη οργάνωση πιθανολογείται ότι έχει πάνω από 2,5 εκατομμύρια ενεργά μέλη.
Λιβύη
Έκταση: 1.759.541 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 7.054.000 κάτοικοι
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 6.763 δολάρια (93η θέση)
Είναι γνωστές οι εξελίξεις στη Λιβύη μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι. Οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, με έδρες την πρωτεύουσα Τρίπολη στα δυτικά και τη Βεγγάζη στα ανατολικά, μάχονται για την εξουσία με κυριολεκτικά χαμένους τους απλούς πολίτες, που είδαν το όποιο βιοτικό επίπεδο είχαν κατακτήσει να καταστρέφεται ολοσχερώς. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, άλλοτε το μεγαλύτερο στην αφρικάνικη ήπειρο, παραμένει υπερ-πολλαπλάσιο σε σχέση με τα γειτονικά κράτη, αλλά έχει να κάνει κυρίως με τις εισροές συναλλάγματος από το πετρέλαιο, οι οποίες βέβαια δεν καταλήγουν στις τσέπες του απλού κόσμου.
Ο έλεγχος της κεντρικής κυβέρνησης περιορίζεται στο δυτικό τμήμα της χώρας, ενώ στον άγονο (αλλά στρατηγικά πολύ σημαντικό) νότο δρουν ανεξέλεγκτες ένοπλες ομάδες, που διοικούνται από πολέμαρχους. Η χώρα κατακλύζεται από πρόσφυγες της υποσαχάριας Αφρικής, οι οποίοι μπαίνουν από τα αφύλακτα σύνορα για να κατευθυνθούν στην Ευρώπη μέσω της Ιταλίας.
Τσαντ
Έκταση: 1.284.000 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 17.963.000 κάτοικοι
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 667 δολάρια (181η θέση)
Το κράτος αυτό από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 που έγινε ανεξάρτητο προσπαθεί να βρει τρόπο διοίκησης που να ενώνει τις αραβογενείς φυλές του βορρά και της ανατολής με τις μαύρες φυλές στα δυτικά και νότια. Επί δεκαετίες η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της οικογένειας Ντεμπί, η οποία εκπροσωπεί τη μικρή φυλή των Ζαγκάβα στα βορειοδυτικά. Στο Τσαντ υπάρχουν πάνω από 200 διαφορετικές φυλές, που μιλούν άλλες τόσες γλώσσες. Ο βασικός διαχωρισμός είναι ανάμεσα στους μουσουλμάνους του βορρά και τους χριστιανούς του νότου.
Παρά τα πετρελαϊκά κοιτάσματα που ανακαλύφθηκαν εδώ και 40 χρόνια, η παραγωγή είναι μικρή και η σταθερότητα ανύπαρκτη, με πολλές στρατιωτικές ομάδες να δρουν σε πολλές περιοχές της χώρας, κυρίως στα ανατολικά όπου το Τσαντ συνορεύει με την «θερμή» επαρχία Νταρφούρ του Σουδάν. Τυπικά το πολίτευμα είναι προεδρική δημοκρατία, στην ουσία οι εκλογές είναι ελεγχόμενες και ο στρατός παίζει μέγιστο ρόλο στη διαμόρφωση των συσχετισμών.
Κεντρική Αφρική
Έκταση: 622.984 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 5.454.000 κάτοικοι
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 534 δολάρια (187η θέση)
Η άγνωστη σε πολλούς αυτή χώρα σπαράσσεται από εμφύλιο πόλεμο τουλάχιστον για μία δεκαετία. Οι μουσουλμανικές φυλές του βορρά έχουν αποπειραθεί να καταλάβουν την εξουσία με τα όπλα και μάχονται τις χριστιανικές φυλές του νότου, οι οποίες επί δεκαετίες είχαν την υποστήριξη της πρώην αποικιακής δύναμης Γαλλίας.
Κεντρική διοίκηση στην ουσία δεν υπάρχει και οι έννοιες του προέδρου και της κυβέρνησης είναι περισσότερο τυπικές. Το υπέδαφος του κράτους είναι από τα πλουσιότερα της Αφρικής (πετρέλαιο, διαμάντια, χρυσός, κοβάλτιο, αλλά και ένα ποτάμιο σύστημα που ευνοεί τα υδροηλεκτρικά φράγματα), όμως η πλήρης απουσία επενδύσεων και σταθερότητας έχει οδηγήσει τους κατοίκους στην απόλυτη φτώχεια. Η Κεντρική Αφρική είναι πρώτη στη λίστα των πιο ανθυγιεινών κρατών, αλλά και η χειρότερη χώρα για νέους το 2022.
