Περιεχόμενα
Λίγο η αλλαγή του ημερολογίου, λίγο η εκκλησία, λίγο οι μύθοι, υπάρχει πλέον εξακριβωμένη απάντηση του τι έγινε σαν σήμερα, 25η Μαρτίου του σωτήριουν έτους 1821. Μα σχεδόν… τίποτε.
Ο εν λόγω εορτασμός καθιερώθηκε αρκετά χρόνια μετά, το 1838 με το βασιλικό διάταγμα υπ’ αριθμόν 980 από την κυβέρνηση του βασιλιά Όθωνα.
Ήταν μια κίνηση στον δρόμο για την ανακωχή με όσους οπλαρχηγούς του Εικοσιένα ήταν τότε εν ζωή, καθώς μετά την απελευθέρωση ελάχιστων ο αγώνας αναγνωρίστηκε. Οι περισσότεροι πέθαναν φτωχοί και στην αφάνεια.
Αν έχει κάτι να… λέει ως ημερομηνία η 25η Μαρτίου, πλην του ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει τη μέρα του Ευαγγελισμού, ήταν η αρχική που όρισε ως έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης κατά του τουρκικού ζυγού αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης («ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους», ως έγραφε σε μια επιστολή του). Ωστόσο ο Αγώνας ξεκίνησε αρκετά νωρίτερα και υπάρχουν αρκετές άλλες, πιο σωστές ημερομηνίες που θα μπορούσε η Ελλάδα να γιορτάζει την έναρξης αυτού του έπους για το έθνος μας…
Η πρώτη γιορτή της Επανάστασης
Το 1822, η προσωρινή κυβέρνηση που είχε ως έδρα την Κόρινθο, αποφάσισε να εορταστεί η πρώτη επέτειος της Επανάστασης μαζί με το Πάσχα, τότε έπεσε στις 2 Απριλίου με το παλιό ημερολόγιο. . Ο εορτασμός έγινε στην Κόρινθο με στρατιωτική πομπή, πανηγυρική δοξολογία και κανονιοβολισμούς, όπως περιγράφει ο Γερμανός εθελοντής Στρίμπεκ που την παρακολούθησε.
Κατά τον συγγραφέα Δημήτρη Φωτιάδη, και άλλους, ως εθνική γιορτή πριν το 1838 θεωρούνταν η 1η Ιανουαρίου, ημερομηνία κατά την οποία ψηφίστηκε από την Α’ Εθνοσυνέλευση της Πιάδας (ήτοι, της Νέας Επιδαύρου) το 1ο Ελληνικό Σύνταγμα.
Η ιστορικός Χριστίνα Κουλούρη που ερεύνησε τους εορτασμούς τύπου εθνικής εορτής από το 1834 και μετά, δεν περιλαμβάνει σ’ αυτές την 1η Ιανουαρίου αλλά έξι ημερομηνίες σχετιζόμενες με τη βασιλική οικογένεια. Κυριότερη εορτή πριν την καθιέρωση της 25 Μαρτίου ήταν η 25η Ιανουαρίου, επέτειος της αποβίβασης του Όθωνα στη Ναύπλιο…
Η καθιέρωση του εορτασμού
Πρώτος ο Παναγιώτης Σούτσος πρότεινε το 1834 την καθιέρωση εορτασμού της Ελληνικής Επανάστασης την 25η Μαρτίου, αναφέροντας ότι ήταν η μέρα γενίκευσης της επανάστασης στην Πελοπόννησο αλλά και αναγέννησης της Ελλάδας, σε υπόμνημα το οποίο ο Ιωάννης Κωλέττης υπέβαλε στον Όθωνα ως πρόταση σχεδίου νόμου.
Ο ίδιος είχε γράψει ποίημα με τον τίτλο «Η 25 Μαρτίου ή τα γενέθλια της Ελλάδος» (σε συλλογή που εκδόθηκε το 1835). Ο Κωλέττης, τότε υπουργός Εσωτερικών, στις 21/1/1835 πρότεινε στον βασιλιά Όθωνα τη θέσπιση εορτασμών με πανελλήνιους αγώνες παρόμοιους με αυτούς της αρχαίας Ελλάδας. Η εισήγησή του είναι σε γαλλική γλώσσα με γερμανική περίληψη. Αναφέρει ότι ο «περίφημος Γερμανός» (σ.σ. celebre Germanos) κήρυξε την Επανάσταση στις 17 Μαρτίου 1821 στην Αγία Λαύρα, και ότι η επανάσταση γενικεύτηκε στην Πελοπόννησο στις 25 Μαρτίου, την οποία και θεωρεί ως εναρκτήρια ημερομηνία μιας νέας εποχής για τη χώρα. Οι εορτασμοί που πρότεινε ο Κωλέττης περιλάμβαναν διαγωνισμούς στις τέχνες και τα γράμματα και σε διάφορα αγωνίσματα. Θα γίνονταν στην Τρίπολη, την Αθήνα, την Ύδρα και το Μεσολόγγι, εκ περιτροπής μέσα σε μία τετραετία, όπως στην αρχαιότητα οι Ολυμπιακοί, οι Πυθικοί και άλλοι.
Το 1836 τιμήθηκε η 25η Μαρτίου σε συνδυασμό με τα Καλάβρυτα και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό με χάλκινο μετάλλιο που κόπηκε με την ευκαιρία του γάμου του βασιλιά Όθωνα και της Αμαλίας. Σ’ αυτό εικονίζεται η θρυλική σκηνή, με τον Γερμανό να κρατά υψωμένη σημαία και σταυρό και δύο ένοπλους αγωνιστές σε κίνηση ορκωμοσίας ή χαιρετισμού.
Ο εορτασμός «εἰς τὸ διηνεκὲς» της Επανάστασης την 25η Μαρτίου καθιερώθηκε λοιπόν το 1838 με το προαναφερθέν βασιλικό διάταγμα της κυβέρνησης Όθωνος και συγκεκριμένα του Γεώργιου Γλαράκη, τότε γραμματέα της Επικρατείας και επί των Εκκλησιαστικών, Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Εσωτερικών. Ο Γλαράκης ήταν ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του ρωσικού κόμματος, των Ναπαίων, που εκείνη την περίοδο απολάμβανε την εύνοια του Όθωνα.
Ο Όθωνας προσπαθούσε να ενισχύσει τη δημοτικότητά του προσεταιριζόμενος την απήχηση των εκφραστών της Ορθοδοξίας, και ενδεχομένως σε αυτό να οφείλεται η θρησκευτική χροιά του διατάγματος και η καθιέρωση της εορτής.
Πότε πραγματικά ξεκίνησε ο Αγώνας
Ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας που οργάνωσε την Επανάσταση, Αλέξανδρος Υψηλάντης, άρχισε τις επιχειρήσεις και την έναρξή της στο Ιάσιο στις 24 Φεβρουαρίου 1821. Εν τούτοις, τα εκεί συμβάντα χαρακτηρίστηκαν από την κοινή συνείδηση και καθιερώθηκαν από την ιστορία ως κάτι μεμονωμένο, κάτι σαν πρελούδιο της Επανάστασης.
Η πλήρης αποτυχία του κινήματος σε μια μη ελληνική χώρα, ίσως και η απογοήτευση των Ελλήνων για την πλάνη περί της υποστήριξης από τη Ρωσία που είχε διαδώσει η Φιλική Εταιρεία, υπήρξαν τα κύρια αίτια του διαχωρισμού των συμβάντων της Μολδοβλαχίας (ως ονομαζόταν τότε η περιοχή) από τα επαναστατικά γεγονότα της Ελλάδας.
Ωστόσο, τότε έπεσε η πρώτη τουφεκιά. Τότε έγινε ο πρώτος ξεσηκωμός, ήτοι με τη διέλευση των στρατευμάτων του Υψηλάντη από τον Προύθο ποταμό (στις 22/2).
Ακριβώς την ίδια ημέρα, 24 Φεβρουαρίου 1821, διαδόθηκε από χέρι σε χέρι η προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Ήταν το μανιφέστο που χαρακτήρισε εφεξής τον μεγάλο Αγώνα.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία απέτυχε όμως η πρώτη φλόγα είχε ανάψει! Ωστόσο ο Υψηλάντης, που παραδόθηκε στους Αυστριακούς νομίζοντας ότι θα τον αφήσουν να γυρίσει στη Ρωσία, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε στα τέλη του 1827. Και πέθανε μόλις δύο μήνες μετά, στη Βιέννη, σε ηλικία μόλις 36 ετών…
Πότε έπεσε η πρώτη τουφεκιά σε ελλαδικό χώρο
Η πρώτη επαναστατική πράξη σε ελλαδικό χώρο έλαβε χώρα στην Πελοπόννησο, στις 15 Μαρτίου στην τοποθεσία Χελωνοσπηλιά της Λυκούριας των Καλαβρύτων, από τους Χοντρογιάννη και Πετιώτη εις βάρος Τούρκων, υπό τις οδηγίες του Ασημάκη Ζαΐμη, προεστού των Καλαβρύτων, του Ασημάκη Φωτήλα και του επισκόπου Καλαβρύτων Προκοπίου.
Στην Πάτρα ένας απλός τσαγκάρης, ο Παναγιώτης Καρατζάς ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης στις 21 Μαρτίου και ακολούθησε η Καλαμάτα την επόμενη, 22/3/1821. Και στις 23 Μαρτίου του 1821, η Καλαμάτα έγινε η πρώτη πόλη στον ελλαδικό χώρο που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό.
Άλλες σημαδιακές ημερομηνίες του Εικοσιένα
Ο ιστορικός Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος θεωρεί ότι η τελική απόφαση για την Επανάσταση του ’21 ελήφθη στο Κισνόβιο, τότε πρωτεύουσα της Βεσσαραβίας και σημερινό Κισινάου της Μολδαβίας. Πότε; Στις 16 Φεβρουαρίου 1821, όπως προκύπτει από συγκαλυμμένο μήνυμα που στάλθηκε στον Εμμανουήλ Ξάνθο την ίδια ημέρα.
Η επανάσταση κηρύχτηκε την 21η Φεβρουαρίου 1821 στο Γκαλάτσι, λιμάνι της Ρουμανίας, από τον τότε πρόξενο της Ρωσίας, Δημήτριο Αργυρόπουλο ενώ ο Βασίλειος Καραβίας εξουδετέρωσε την οθωμανική φρουρά.
Πρώτη επίσημη πολεμική πράξη της επανάστασης του 1821 ήταν η διάβαση του ποταμού Προύθου, στη Μολδαβία από τον Υψηλάντη στις 22 Φεβρουαρίου 1821 και η είσοδός του στο Ιάσιο.
…και μετά τη λήξη της Επανάστασης
Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου και την απελευθέρωση της χώρας, χάρη στην πίεση των ξένων δυνάμεων στον σουλτάνο, υπάρχουν κι άλλες ημερομηνίες που θα μπορούσαν να αποτελούν (μία εξ αυτών) την εθνική μας εορτή.
Όπως, φερ’ επείν, η 20ή Οκτωβρίου, ημέρα της ναυμαχίας του Ναβαρίνου το 1827.
Ωστόσο στην Ελλάδα γιορτάζουμε πάντα το ξεκίνημα κι όχι τη λήξη των πολέμων…Γενικώς μέρες υπάρχουν, άλλωστε με το Εικοσιένα απελευθερώθηκε μόλις το 1/3 της σημερινής Ελλάδας…
Η κυριότερη είναι η 13η Φεβρουαρίου 1830. Τότε που υπεγράφη το πρωτόκολλο της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους (γνωστό και ως Πρωτόκολλο του Λονδίνου ) από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Ήταν η πρώτη επίσημη, διεθνής διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος με όλα τα δικαιώματα –πολιτικά, διοικητικά, εμπορικά– που εκπορεύονταν από την ανεξαρτησία της, το οποίο θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής που όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός….
