Περιεχόμενα
Με τη συναρπαστική αύρα της ακινητοποιημένης αιωνιότητας, η Πομπηία έχει δικαίως γίνει διάσημη σε όλο τον κόσμο για τη δική της συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα, συμπεριλαμβανομένου του αινίγματος της Βίλας των Μυστηρίων.
Αυτό που κάνει αυτό το μικροσκοπικό αρχαιολογικό χώρο εντελώς διαφορετικό από τους άλλους, είναι η δυνατότητα να μας δώσει μία εικόνα για μια ολόκληρη ρωμαϊκή πόλη της πρώιμης αυτοκρατορίας, ακριβώς όπως ήταν όταν οι Ρωμαίοι κατοικούσαν τους δρόμους της.
Η ιστορία είναι γνωστή: σε μια άτυχη μέρα ο Βεζούβιος -τον οποίο οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ως ένα απλό βουνό- ξύπνησε ξαφνικά από τον χιλιετή ύπνο του και ξέσπασε άγρια, θάβοντας στη λάβα του ζωντανή μια ολόκληρη περιοχή στη νότια ακτή της Ιταλίας, κοντά στη Νάπολη, που περιλάμβανε την Πομπηία, το Herculaneum, τις Stabiae και την Oplontis.
Ο κόσμος αυτών των ανθρώπων καταβυθίστηκε στα συντρίμμια και την στάχτη που έπεφτε από τον ουρανό. Η Πομπηία, η πλούσια και ακμάζουσα Πομπηία, ξαφνικά δεν υπήρχε πια.
Ωστόσο, ήταν αυτά τα ίδια συντρίμμια, κατά κάποιο τρόπο, που έσωσαν την Πομπηία, γιατί ήταν η στάχτη που είχε προκαλέσει την καταστροφή της, τη διατήρησε αναλλοίωτη στο χρόνο και την έφερε σαν ένα μοναδικό μνημείο και «μαρτυρία» στη σύγχρονη εποχή.
Χάρη στους τόνους της στάχτης που έθαψαν αυτές τις πόλεις ζωντανές, είμαστε τώρα σε θέση να εξετάσουμε μια τέλεια διατηρημένη ρωμαϊκή πόλη της πρώιμης αυτοκρατορίας, να εισβάλλουμε στα σπίτια τους, να περπατήσουν στους δρόμους τους, να θαυμάσουν την τέχνη τους.
Η Πομπηία βρίσκεται άθικτη για να μας αποκαλύψει τα πιο σκοτεινά, πιο βαθιά, πιο άγνωστα μυστήρια του παρελθόντος. Αυτό ισχύει, για πολλές περιπτώσεις.
Αλλά υπάρχει μία περίπτωση που καταδεικνύει έντονα πόσο πολύ θα μπορούσαμε να μπερδεύουμε αν πιστεύαμε ότι η Πομπηία θα μπορούσε να μας μαρτυρήσει όλα όσα θα θέλαμε να μάθουμε για το παρελθόν μας.
Αυτή είναι η λεγόμενη Βίλα των Μυστηρίων, μια προαστιακή βίλα (δηλαδή ένα αρχοντικό της υπαίθρου), που ενδεχομένως ανήκει σε μια πλούσια και ισχυρή οικογένεια της πόλης, την οικογένεια Istacidii.
Αυτό είναι ένα από τα τελευταία, ή τα πρώτα, σπίτια που θα δείτε αν τύχει να επισκεφτείτε την Πομπηία.
Η Βίλα των Μυστηρίων: Οι απαντήσεις βρίσκονται στις τοιχογραφίες της
Το πραγματικό αίνιγμα που αντιπροσωπεύει η Βίλα των Μυστηρίων κρύβεται σε ένα από τα πολλά δωμάτιά της, του οποίου η λειτουργία εξακολουθεί να αμφισβητείται μεταξύ των μελετητών.
Κάποιοι λένε ότι οι μυστηριώδεις και μη αποκρυπτογραφημένες τοιχογραφίες της Βίλας των Μυστηρίων βρίσκονται σε ένα δωμάτιο που πρέπει να αναγνωριστεί ως τρικλίνιο –μια ωραία τραπεζαρία δηλαδή.
Άλλοι αντίθετα πιστεύουν ότι θα μπορούσε απλώς να είναι το υπνοδωμάτιο, της ερωμένης του σπιτιού και ότι μια από τις φιγούρες των τοιχογραφιών συνδέεται με τη λειτουργία του δωματίου. Φαίνεται ξεκάθαρα, λοιπόν, ότι το αίνιγμα κρύβεται στις ίδιες τις τοιχογραφίες.
Οι τοιχογραφίες της βίλας αποτελούνται από σειρά τοιχογραφιών που απεικονίζουν αρκετούς χαρακτήρες οι οποίοι φαίνεται να συμμετέχουν σε διαφορετικές δραστηριότητες.
Γνωρίζουμε από τον τύπο της σύνθεσης που αντιπροσωπεύει –μεγαλογραφία, με τα λόγια του Βιτρούβιου– ότι αυτές οι τοιχογραφίες υποτίθεται ότι διαβάζονται μαζί.
Πρέπει να υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ των χαρακτήρων και είναι ακριβώς αυτό το μυστηριώδες κοινό νήμα που παραμένει ακόμα ανεξήγητο.
Οι περισσότεροι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι οι τοιχογραφίες αντιπροσωπεύουν μια σκηνή μύησης στα βακχικά μυστήρια, τις ιερές τελετουργίες του Διονύσου ή του Βάκχου και τη λατρεία του.
Όμως, ενώ αυτή η υπόθεση έδωσε το όνομα στο οικοδόμημα -Βίλα των Μυστηρίων-παραμένει μια υπόθεση, και πολλοί διακεκριμένοι μελετητές διαφωνούν με αυτήν. Η βίλα είναι, τελικά, μια βίλα του μυστηρίου, παρά των Μυστηρίων.
Η Βίλα των Μυστηρίων: Οι λεπτομέρειες που προκαλούν τη σύγχυση
Η πρώτη τοιχογραφία στο δωμάτιο της Βίλας των Μυστηρίων απεικονίζει δύο γυναίκες, εκ των οποίων η μία κάθεται αναπαυτικά σε ένα θρόνο. Μερικοί έχουν υποστηρίξει ότι μπορεί να είναι ιέρεια και ότι το αγόρι με έναν ειλητάριο δίπλα στον θρόνο μπορεί να διαβάζει τη δήλωση της μύησης.
Η τοιχογραφία δείχνει μια γυναίκα στεφανωμένη με μυρτιά η οποία κουβαλά έναν δίσκο με κέικ:
σύμφωνα με την ερμηνεία της μύησης μπορεί να είναι η μυητή. Μπορεί να είναι, αντ’ αυτού, νύφη; Αυτή φαίνεται να είναι μια άλλη εύλογη επιλογή, που παρουσιάζεται πιο διάσημα από τον Paul Veyne.
Τι να υποθέσουμε, όμως, για τη δεύτερη τοιχογραφία, που δείχνει τρεις γυναίκες να κάθονται σε ένα τραπέζι; Πρέπει να τις ερμηνεύσουμε ως απλές καλεσμένες ενός γάμου ή ιέρειες που ετοιμάζουν το λίκνον, που γνωρίζουμε ότι σχετίζεται με τα Ελευσίνια μυστήρια;
Θα μπορούσε η βακχική νύξη να αποδειχθεί από την εγγύτητα μιας μορφής που θα μπορούσε να ταυτιστεί ως ο Σιληνός (ο σατυρόμορφος σύντροφος και δάσκαλος του Βάκχου);
Μια γυναικεία φιγούρα στο τέλος της τοιχογραφίας έχει ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως ως Αύρα, η προσωποποίηση του ανέμου ή ως η μυημένη σε έναν τελετουργικό πανικό.
Η αμηχανία φαίνεται να μειώνεται όταν κοιτάμε την τέταρτη τοιχογραφία, η οποία απεικονίζει έναν άλλο Σιληνό και δύο σάτυρους, δίπλα στους οποίους βρίσκεται ο Διόνυσος.
Πρέπει αυτό να επιβεβαιώσει την υπόθεση των Βακχικών μυστηρίων; Αυτό θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική απόδειξη –αν η Αριάδνη και ο Βάκχος δεν ήταν επίσης σύμβολα γάμου!
Η χρήση της εικονογραφίας τους στα πλαίσια του γάμου είναι καθιερωμένη: αντιπροσωπεύουν το αρχέτυπο του ετεροφυλόφιλου ζευγαριού ενωμένου σε τέλειο και αιώνιο γάμο.
Μας μένει, λοιπόν, ένα παζλ, που φαίνεται να επεκτείνεται και στην υπόλοιπη μεγαλογραφία. Η πέμπτη και η έκτη τοιχογραφία μας βυθίζουν βαθύτερα στην αβεβαιότητα και ενοχλούν κάπως τον θεατή.
Η μυημένη, αν είναι πράγματι η μυημένη, επανεμφανίζεται και πρόκειται να αποκαλύψει κάτι που είναι ακόμα καλυμμένο αλλά που οι μελετητές έχουν αναγνωρίσει ως φαλλό.
Ένας φτερωτός χαρακτήρας, που ίσως τιμωρεί τον μυημένο που μυείται σεξουαλικά, φαίνεται να κρατά ένα μαστίγιο. Δίπλα σε αυτό, ο μυημένος γονατίζει απελπισμένος μπροστά σε μια ιέρεια ενώ μια Μαινάδα χορεύει δίπλα της και μια φιγούρα κρατά έναν θύρσο (ένα ραβδί καλυμμένο με κισσό και σύμβολο του Διονύσου).
Ο μυημένος μυείται άθελά του στα βακχικά μυστήρια; Έχει δει κάτι δυσάρεστο στη διαδικασία; Θα μπορούσε ο φαλλός να είναι μια μεταφορά για τη μύηση στη σεξουαλική ζωή μέσα στο γάμο;
Κάποιοι υποστήριξαν ότι οι τοιχογραφίες μπορεί να αντιπροσωπεύουν και τις δύο ερμηνείες –ότι η πρωταγωνίστρια είναι και νύφη και μυημένος στις τελετές του Διονύσου.
Ωστόσο, αν ισχύει αυτό, ποια είναι η σχέση μεταξύ του γάμου και των βακχικών μυστηρίων; Γιατί δίνεται έμφαση στη νύφη; Γιατί δεν υπάρχει γαμπρός; Αυτά τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, αλλά χρησιμεύουν για να προσθέσουν στο μυστήριο της ίδιας της Βίλας των Μυστηρίων.
Η Βίλα των Μυστηρίων και οι όμορφες τοιχογραφίες της μας αφήνουν να αναρωτιόμαστε, γοητευμένοι εξαιρετικά από τις μυστηριώδεις υποθέσεις που μπορούμε να σκεφτούμε.
Παράλληλα έχει γίνει ένα από τα σύμβολα της Πομπηίας, αν και παραδόξως αποδεικνύει ότι, ακόμη και αν διατηρηθεί τέλεια, το παρελθόν μπορεί να μην είναι πρόθυμο να μας αποκαλύψει τα μυστήρια και τα βαθιά μυστικά του.
Όταν μια αιώνια πόλη, όπως η Πομπηία, βρίσκεται ακάλυπτη και αποκαλυπτόμενη μπροστά στα σύγχρονά μας μάτια, μπορεί την ίδια ώρα να μας εξαπατήσει και να πιστέψουμε ότι ο χρόνος μπορεί να αναιρεθεί, ωστόσο η Βίλα των Μυστηρίων είναι η απόδειξη ότι μερικά μυστήρια ανήκουν στο παρελθόν και δεν λυθούν ποτέ.
