Περιεχόμενα
Βουλή των Λαζάρων, μια φράση που έμεινε στην ιστορία από τα όσα απίστευτα και όμως… ελληνικά έλαβαν χώρα σαν σήμερα, 12 Ιουλίου 1917. Όπου… Λάζαρος εννοείται φυσικά η «ανάσταση» και αφορά στην επαναφορά της Βουλής που είχε εκλέξει ο ελληνικός λαός… δύο χρόνια νωρίτερα. Όμοια περίπτωση επαναφοράς προηγούμενης Βουλής ούτε είχε προηγηθεί, ούτε επαναλήφθηκε στην ελληνική πολιτική ιστορία!
Κινδύνευε η ακεραιότητα της χώρας
Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 30 Μαΐου 1917 οι σύμμαχοι της Ελλάδας (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία) εξαναγκάζουν τον βασιλιά Κωνσταντίνο (αλλά και τον διάδοχο Γεώργιο) να παραιτηθούν και να εγκαταλείψουν την χώρα. Η Ελλάδα είχε μεγαλώσει, είχε διπλασιαστεί μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 αλλά λόγω της γερμανικής καταγωγής του Κωνσταντίνου δεν είχε εμπλακεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο βασιλιάς ήθελε να στηρίξει τη Γερμανία, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν σίγουρος για τη νίκη των δυνάμεων της Αντάντ. Απόρροια της κόντρας τους, ο Εθνικός Διχασμός του 1915, με τον Βενιζέλο να πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη και να ανακοινώνει μια νέα κυβέρνηση, χωρίζοντας πρακτικά τη χώρα στα δύο.
Τη λύση έδωσαν, έστω και με καθυστέρηση, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής διώχνοντας τον Κωνσταντίνο και τοποθετώντας στη θέση του τον δευτερότοκο γιο του, τον νεαρό Αλέξανδρο. Λίγες ημέρες αργότερα ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση ολόκληρης, πια, της Ελλάδος που για δύο περίπου χρόνια ήταν διχασμένη.
Η πρώτη απόφαση του πρωθυπουργού ήταν να αναβιώσει, ως είχε, η Bουλή που είχε προέλθει από τις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1915! Και ευλόγως, επειδή η Βουλή αυτή έμοιαζε να….αναστένεται, αποκλήθηκε ειρωνικά ως η «Βουλή των Λαζάρων» από τον Τύπο της εποχής! Ήταν μία από τις αποφάσεις για τις οποίες ο Βενιζέλος επικρίθηκε από τους αντιπάλους του που θεώρησαν ότι η παρουσία του επιβλήθηκε από τις κάννες των όπλων των συμμάχων ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος έβαλε το δικτατορικό μανδύα. Ωστόσο η πραγματικότητα ήταν διαφορετική καθώς πραγματικά κινδύνευε η ακεραιότητα της χώρας με τα γερμανικά παιχνίδια που έπαιζε ο Κωνσταντίνος.
Φανταστείτε απλά την Ελλάδα στο πλευρό των ηττημένων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου…
Όπως και να έχει, η «Βουλή των Λαζάρων» παραμένει ένα μεγάλο πολιτικό παράδοξο. Προέκυψε, είναι αλήθεια, από μια συνταγματικά αμφιλεγόμενη πρωτοβουλία του Ελευθέριου Βενιζέλου και ήταν απότοκος των δραματικών γεγονότων του Εθνικού Διχασμού.
Η κόντρα βασιλιά και Βενιζέλου
Το 1916 ήταν για την Ελλάδα μία πολύ δύσκολη χρονιά. Οι θρίαμβοι των Βαλκανικών Πολέμων, συνοδευόμενοι από την πανηγυρική προσάρτηση των «Νέων Χωρών» (ως αποκαλούσαν τη Θεσσαλονίκη, τη Μακεδονία γενικώς και την Ήπειρο) στον ηπειρωτικό κορμό της χώρας, είχαν παραχωρήσει τη θέση τους σε ένα σοβαρό όσο και σκληρό εθνικό δίλημμα με φόντο τις κλιμακούμενες εχθροπραξίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου: έπρεπε η Ελλάδα να γίνει σύμμαχος των Δυνάμεων της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία), όπως πρέσβευε η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου και η ανερχόμενη αστική τάξη, ή σύμμαχος των Κεντρικών Δυνάμεων, με επικεφαλής τη Γερμανία, με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά Κωνσταντίνου, ο οποίος επεδείκνυε σε κάθε ευκαιρία τα φιλογερμανικά του αισθήματα;
Στη φιλο-αντατική πολιτική του Βενιζέλου είχε εναντιωθεί το παλάτι, όταν ο Έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε να συμμετάσχει η Ελλάδα στο πλευρό των Συμμάχων στην επιχείρηση των Δαρδανελίων. Ο βασιλιάς διαφώνησε, επηρεασμένος από την ιδέα της στρατιωτικής υπεροχής της Γερμανίας, από τη Γερμανίδα σύζυγο του βασίλισσα Σοφία και από το φιλογερμανικό αυλικό περιβάλλον του. Επιδίωκε μία ευμενή για την Γερμανία και την Αυστρία ουδετερότητα, αν όχι σύμπραξη.
Η διαφωνία μεταξύ βασιλιά και πρωθυπουργού οδήγησε στην παραίτηση της Κυβέρνησης Βενιζέλου την 21η Φεβρουαρίου 1915. Στις εκλογές του Μαΐου η λαϊκή ετυμηγορία επανεκλέγει τον Βενιζέλο, ο οποίος με τη νέα εκλογή του επαναλαμβάνει τη δέσμευση που είχε αναλάβει η Ελλάδα ως σύμμαχος απέναντι στη Σερβία, εάν δεχθεί εκείνη επίθεση της Βουλγαρίας. Τα Ανάκτορα, ανένδοτα, εμμένουν στις θέσεις τους, πράγμα που οδηγεί τον Έλληνα πρωθυπουργό σε νέα παραίτηση και αποχή του κόμματός του από τις εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου 1915.
Η Ελλάδα το 1916 είχε κοπεί στα δύο
Εν συνεχεία, οι κυβερνήσεις που διορίζονταν από τον βασιλιά το μόνο που θα επιτύχουν είναι να δημιουργήσουν κλίμα πόλωσης διαιρώντας την Ελλάδα σε δύο παρατάξεις, των φιλοβασιλικών και των φιλοβενιζελικών – κάτι που θα συντελέσει στη γένεση και άνδρωση του Εθνικού Διχασμού μ’ όλα τα μεταγενέστερα επακόλουθα του. Στις 16 Αυγούστου 1916 εξερράγη το κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη που το υποστηρίζει ο συμμαχικός στρατός, ο οποίος στο μεταξύ αποβιβαστεί στη πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Χιλιάδες Άγγλοι και Γάλλοι στρατοπεδεύουν στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.
Ο Βενιζέλος έπειτα από τους αρχικούς δισταγμούς του τάσσεται με το κίνημα και στις 26 Σεπτεμβρίου μεταβαίνει στα Χανιά, όπου και σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση με αρχικά μέλη την τριανδρία, αποτελούμενη από τον ίδιο, το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και το στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή – και από εκεί μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη. Στην απόφαση του Βενιζέλου συνετέλεσε και η εισβολή των Γερμανοβουλγάρων στην Ανατολική Μακεδονία και η αιχμαλωσία και μεταφορά στη Γερμανία του Δ΄ Σώματος Στρατού με την ανοχή της φιλοβασιλικής κυβέρνησης…
Ακολούθησαν μέρες αναρχίας, παρεμβάσεων των ξένων στο εσωτερικό της χώρας, εναλλαγών κυβερνητικών σχημάτων και πολιτικών διώξεων και αρχικά σε βάρος των οπαδών του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Η Ελλάδα το 1916 είχε κοπεί στα δύο: από τη μια μεριά το κράτος της Θεσσαλονίκης που περιλάμβανε τη Μακεδονία, την Κρήτη και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, αποφάσιζε να διενεργηθεί στρατολογία σε μεγάλη κλίμακα και οργάνωνε την μεραρχία του Αρχιπελάγους και κατόπιν τις μεραρχίες Κρήτης και Σερρών. Από την άλλη μεριά η κυβέρνηση των Αθηνών αντιπαρατασσόταν στους οπαδούς του Βενιζέλου με τους απολυθέντες στρατευσίμους («επιστράτους») που είχε οργανώσει ο -μετέπειτα δικτάτορας- Ιωάννης Μεταξάς σε παρακρατικές ομάδες. Στην προσπάθεια των Συμμάχων να θέσουν υπό τον έλεγχο τους τη νότια Ελλάδα, τα γαλλικά θωρηκτά μπήκαν στον Πειραιά και αποβίβασαν 3.000 άνδρες, ενώ βομβάρδισαν (!) περιοχές της Αθήνας γύρω από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα.
Η επέμβαση των γαλλικών δυνάμεων εξαγρίωσε τους αντιβενιζελικούς που κατηγορούσαν τους αντιπάλους των ως προδότες και ο εθνικός διχασμός έφθασε στο απόγειό του. «Ο φονεύων βενιζελικόν δεν φονεύει άνθρωπον», διακηρύτταν, με άκρατο μίσος.
Εντέλει η αγγλογαλλική συμμαχία που δραστηριοποιείταν έντονα στα ελληνικά πράγματα κατάφερε τον Μάιο του 1917 να διώξει από το ελληνικό έδαφος τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Υπό από την πίεση των τραγικών γεγονότων του διχασμού ο Κωνσταντίνος υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από το θρόνο και βασιλιάς ορκίσθηκε ο δεύτερος γιος του Αλέξανδρος (ο οποίος, τρία χρόνια αργότερα είχε φριχτό θάνατο από μόλυνση που του προκάλεσε το δάγκωμα μαϊμούς στο Τατόι…).
Πώς και γιατί επανήλθε η Βουλή του 1915 ως… Βουλή των Λαζάρων
Ο Βενιζέλος, που είχε δημιουργήσει το χωριστικό κράτος της Θεσσαλονίκης φθάνει στην Αθήνα στις 7 Ιουνίου και στις 13 του ίδιου μήνα, σχηματίζει κυβέρνηση υπό την προεδρία του. Δυο μέρες αργότερα, κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας, όπως είχε αποφασίσει από το Νοέμβριο του 1916, όταν διοικούσε το κράτος της Θεσσαλονίκης.
Ο Βενιζέλος επιθυμούσε εκλογές για την ανάδειξη Αναθεωρητικής Βουλής, η εμπλοκή όμως της Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν επέτρεπε τη διεξαγωγή εκλογών. Από την άλλη όμως πλευρά αντιλαμβάνονταν, ότι δεν μπορούσε να κυβερνήσει τη χώρα με τη μονομερή και σαφώς αντιβενιζελική Βουλή, που είχαν αναδείξει οι εκλογές του 1915. Έτσι κατέφυγε σε μια λύση συνταγματικά αμφιλεγόμενη.
Με Βασιλικό Διάταγμα της 29ης Ιουνίου 1917, ανακάλεσε το προγενέστερο Βασιλικό Διάταγμα 29ης Οκτωβρίου 1915 περί διαλύσεως της προηγούμενης Βουλής και προκηρύξεως νέων εκλογών, γιατί θεωρήθηκε, ότι το Διάταγμα του 1915 για τη διάλυση της Βουλής εκείνης, «εκδόθηκε παρά το Σύνταγμα». Ταυτόχρονα καλούσε σε δεύτερη τακτική σύνοδο την… αναστηθείσα Βουλή του 1915, για τις 12 Ιουλίου του 1917.
Αυτή ακριβώς η Βουλή, έμεινε στην ιστορία ως «Βουλή των Λαζάρων». Παρά την συνταγματικά ασυνήθιστη νεκρανάστασή της η Βουλή εκείνη πρόσφερε σημαντικό νομοθετικό έργο υπό την προεδρία του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ο οποίος εξελέγη πρόεδρος με 180 ψήφους επί συνόλου 194 ψηφισάντων. Ένα από τα μεγάλα νομοθετήματα που ψήφισε τότε ήταν και η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας και η ουσιαστική απελευθέρωση των κολίγων…
Η Βουλή των Λαζάρων ως συνέχεια της Βουλής του 1915 συμπλήρωσε τετραετία στις 31 Μαΐου 1919, αλλά τελικά η θητεία της παρατάθηκε με τέσσερα διαδοχικά Αναγκαστικά Διατάγματα έως τις 20 Σεπτεμβρίου 1920, οπότε και διαλύθηκε ενόψει των εκλογών του Νοεμβρίου του ίδιου έτους, οι οποίες όπως είναι γνωστό, αποδείχτηκαν μοιραίες για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αλλά και για τη χώρα γενικότερα, με τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922…
Η «Βουλή των Λαζάρων» λοιπόν παρέμεινε για τρία χρόνια μέχρι το 1920, χωρίς να γίνουν εκλογές. Όμοια περίπτωση επαναφοράς προηγούμενης βουλής ούτε προηγήθηκε, ούτε επαναλήφθηκε στην ελληνική πολιτική ιστορία…
