Όσο η Γιουγκοσλαβία αποτέλεσε ένα ενιαίο κράτος, το Σαράγεβο, η πρωτεύουσα για τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, ήταν το πρότυπο της πολύ-πολιτισμικής και πολυ-θρησκευτικής αρμονίας στα Βαλκάνια. Το ξέσπασμα του πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του 1990 μετέτρεψε την πόλη σε ερείπια, κυριολεκτικά και μεταφορικά: Το 65% των κτιρίων υπέστησαν ζημιές, το 80% των υποδομών καταστράφηκε, αλλά κυρίως περισσότεροι από 11.000 κάτοικοι σκοτώθηκαν και 50.000 τραυματίστηκαν. Κυρίως σε οδομαχίες, από βλήματα όλμων και σφαίρες ελεύθερων σκοπευτών.
Πώς κάνεις restart σε μια τέτοια κατάσταση; Το Σαράγεβο ακόμα και σήμερα, 30 χρόνια μετά, θεωρείται από τις πιο «αγχωτικές» περιοχές της υφηλίου, οπωσδήποτε ακατάλληλο για να ζήσει κανείς. Αυτό σκέφτηκε να καταπολεμήσει ο Βόσνιος Βέρνες Καούσεβιτς και η Αγγλίδα σύντροφός του Λούσι Ντίνεν, μέσω της κύριας ασχολίας τους: της αρχιτεκτονικής.
Ο Καούσεβιτς ήταν μικρό παιδί όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Σαράγεβο μεταβλήθηκε σε ρημαγμένη πόλη. Η οικογένειά του διέφυγε στο Λονδίνο. Σήμερα ο 37χρονος αρχιτέκτονας όχι μόνο έχει επιστρέψει στη γενέτειρά του, αλλά δούλεψε κι ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο, το οποίο προτείνει ως το απαραίτητο… αγχολυτικό, για να κάνει το Σαράγεβο μια χαρούμενη πόλη.
Το σχέδιο ονομάζεται Ζεμλίγια, που στη γλώσσα τους σημαίνει «πατρίδα», αλλά και «γη». Αυτό το σχέδιο έρχεται να αντικαταστήσει το κράτος, δεδομένου ότι δεν υπήρξε ποτέ μια σοβαρή εθνική στρατηγική για βιώσιμη επιστροφή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Το ζευγάρι των αρχιτεκτόνων αγόρασαν το 2021 ένα διαμέρισμα στην περιοχή Γκρμπάβιτσα του Σαράγεβο, μια από τις κεντρικές γειτονιές που είχε ισοπεδωθεί στον πόλεμο, αλλά τώρα προσελκύει κυρίως νέους κατοίκους. Κι έβαλαν μπροστά τη σκέψη τους.
Η Ζεμλίγια είναι γεμάτη από συμβολισμούς. Από το χώρο τους αφαίρεσαν όλους τους εσωτερικούς τοίχους και τοποθέτησαν μάλλινες κουρτίνες σε χρώμα τερακότα. Οι κουρτίνες ανταποκρίνονται στην ανάγκη του ένοικου για κοινωνική αλληλεπίδραση και ιδιωτικότητα. Μπορεί κάθε χώρος να διαμορφωθεί κατάλληλα για χαλάρωση, εργασία, ύπνο ή φαγητό, ανάλογα με τις κουρτίνες που θα τραβηχτούν ή θα μείνουν στη γωνία. Το γκρέμισμα των τοίχων, βέβαια, συμβολίζει και το γκρέμισμα των προκαταλήψεων ανάμεσα στις διαφορετικές εθνικές και θρησκυτικές κοινότητες της Βοσνίας.
Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Σπίτι από ξύλο, γυαλί και πηλό
Τα έπιπλα του σχετικά μέτριου διαμερίσματος (δεν ξεπερνάει τα 85 τετραγωνικά μέτρα) είναι κατά παραγγελία, φτιαγμένα από ξύλο, γυαλί και πηλό. Το κάθε έπιπλο μπορεί να χρησιμεύσει για δύο ή τρεις δουλειές π.χ. ένα μπαούλο είναι αποθηκευτικός χώρος, μπορεί να γίνει τραπέζι φαγητού και με την τοποθέτηση μεγάλων μαξιλαριών μπορεί να γίνει ένας καναπές για χαλάρωση.
Η κατασκευή όλου του χώρου, γκρεμίσματα και χτισίματα, κόστισε στους αρχιτέκτονες περίπου 20.000 ευρώ. Ένα ποσό απολύτως συμβατό με τις οικονομικές δυνατότητες των περισσότερων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, που θέλουν έναν μοντέρνο χώρο, αλλά δεν μπορούν να αντέξουν την αγορά ενός καινούργιου διαμερίσματος. Το σημερινό Σαράγεβο, άλλωστε, όχι μόνο φέρει ακόμα σημάδια πολέμου, αλλά αντιμετωπίζει τη διαφθορά και τη ρύπανση.
Το ξύλο βρίσκεται σε αφθονία στην περιοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και έγινε η βάση για τη δημιουργία όχι μόνο των επίπλων, αλλά και της διακόσμησης. Στη Ζεμλίγια δεν υπάρχει πλαστικό. Επίσης χρησιμοποιήθηκε πηλός, με τον οποίο κατασκευάστηκαν το τραπεζάκι του σαλονιού και τα ράφια του καθιστικού. Άλλα υλικά προέρχονταν από λατομεία, ορυχεία και εργοστάσια σε περιοχές που διοικούνται από διάφορες αρχές. Όλη αυτή η συγκέντρωση των υλικών αντιπροσωπεύει την πολιτιστική ποικιλομορφία της χώρας.
Η Ζεμλίγια έχει ήδη αρχίσει να γίνεται πηγή έμπνευσης για πολλούς στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ο Καούσεβιτς θυμάται ότι την εποχή που έφτιαχνε το διαμέρισμά του, οι επιλογές του είχαν γίνει αντικείμενο χλευασμού από τους εργάτες της οικοδομής, οι οποίοι απορούσαν με τις κουρτίνες, τον πηλό και το ξύλο. Στην πορεία, όμως, παραδέχτηκαν πόσο τους άρεσε να βρίσκονται στον συγκεκριμένο χώρο και να δουλεύουν.
Ο βασικός στόχος, άλλωστε, του Καούσεβιτς και της συντρόφου του είναι να εμπνεύσει μια νέα γενιά αρχιτεκτόνων, κατασκευαστών και διακοσμητών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη να ψάξουν κι άλλες επιλογές. Κι αυτό, γιατί την προσπάθειά τους να βρουν σπίτι στην περιοχή, μόλις πριν από τρία χρόνια, διαπίστωσαν με τα ίδια τους τα μάτια πόση ομοιομορφία υπήρχε στα παλιά διαμερίσματα, χωρίς έμπνευση. Το σπίτι τους είναι ανοιχτό σε όποιον θέλει να το εξερευνήσει, ειδικά αν ασχολείται με τους τομείς της οικοδομής. Σύντομα θεωρούν ότι θα έχουν δημιουργήσει τη δική τους μόδα. Που θα έλθει για να μείνει.
** Πηγή: New York Times
** Κεντρική φωτογραφία: Instagram/Projectvarhitektura
