Περιεχόμενα
Ο Λόρδος Βύρων είπε για την Ελληνική Επανάσταση «Ποτέ δεν αποτυχαίνουν αυτοί που πεθαίνουν για έναν μεγάλο σκοπό». Σήμερα, 25η Μαρτίου, η Ελλάδα και οι Έλληνες γιορτάζουν όχι μόνο την ελευθερία τους, αλλά και την γενναιότητα, το σθένος, την αυτοθυσία για ιδανικά και αξίες που ενέπνευσαν τους λόγιους της εποχής και ανέδειξαν ήρωες που έγραψαν με το αίμα τους, μερικές από τις πιο ένδοξες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Η φουστανέλα, είναι το πλέον χαρακτηριστικό ρούχο αυτής της Επανάστασης, ένα ένδυμα που κουβαλάει πλούσια ιστορία, μνήμες και αγώνες. Παρότι πρόκειται για φούστα, η φουστανέλα έχει καθαρά ανδρικό χαρακτήρα και πηγές υποστηρίζουν ότι έχει τις ρίζες της στο δωρικό χιτώνα της αρχαίας Ελλάδας κάτι που βέβαια δεν επιβεβαιώνεται απόλυτα. Μάλιστα, όπως φαίνεται από απεικονίσεις σε θραύσματα αγγείων, οι Έλληνες πολεμιστές φορούσαν φουστανέλες, από τον 12ο αιώνα.
Το παλαιότερο δείγμα που αποδεικνύει τον παραπάνω ισχυρισμό, βρίσκεται στο Σπήλαιο Νυμφολήπτου, ενώ κεραμικά σκεύη από την εποχή του Βυζαντίου είναι επίσης διακοσμημένα με πολεμιστές που φορούν τη βαριά, πολύπτυχη φουστανέλα. Εντυπωσιακό είναι και το γεγονός ότι η φουστανέλα, από βαμβακερή μουσελίνα, ήταν πολύ διαδεδομένη στην επαρχία Ράτζασταν της Ινδίας με την ονομασία «γκαρί». Η ουσιαστική διαφορά εκείνου του ενδύματος με την ελληνική φουστανέλα εντοπίζεται στα τρίγωνα που την αποτελούν. Συγκεκριμένα, η παραδοσιακή στολή των Ελλήνων είναι φτιαγμένη από ανισοσκελή τρίγωνα όπου η υποτείνουσα του ενός τριγώνου ενώνεται με την κάθετη πλευρά του άλλου. Αντίθετα, αυτή που εντοπίζουμε στην Ινδία αποτελείται από ισοσκελή τρίγωνα ραμμένα μεταξύ τους.
Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή
Στο αρχαιολογικό μουσείο της Επιδαύρου εκτίθεται ακέφαλο το άγαλμα Ρωμαίου αξιωματούχου, όπου φαίνεται καθαρά ότι φοράει μία φούστα πάνω από τον κοντό χιτώνα του. Στη ρωμαϊκή εποχή, η φουστανέλα χρησιμοποιούνταν από το ρωμαϊκό στρατό και συγκεκριμένα από τους Ρωμαίους μισθοφόρους στην περιοχή της Ηπείρου.
Αργότερα, η φουστανέλα, εμφανίστηκε έντονα σε σλαβόφωνους πληθυσμούς και κυρίως σε χωρικούς οι οποίοι ζούσαν στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα τα σύνορα Βοσνίας-Μαυροβουνίου. Επίσης, η φουστανέλα είναι αδιαμφισβήτητα παραδοσιακό ένδυμα, των ποιμενικών ομάδων, στα Βαλκάνια.
Φουστανέλα και Ελληνική Επανάσταση
Η φουστανέλα καθιερώνεται ως εθνική ενδυμασία από το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος το 1821, χάρη στην ταύτιση της με τους ήρωες της Επανάστασης. Την ενδυμασία υιοθετεί και ο Βαυαρός βασιλιάς Όθωνας ο οποίος συνέχισε να την φορά έως το τέλος της ζωής του. Στα τέλη του 19ου αιώνα η φουστανέλα, αντικαταστάθηκε σταδιακά από τα «φράγκικα» ρούχα, δηλαδή παντελόνια και σακάκια ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής.
Ωστόσο, μπορεί σήμερα να την έχουμε στο μυαλό μας ως σύμβολο ελευθερίας και επανάστασης όμως στην πραγματικότητα η φουστανέλα ήταν συνδεδεμένη με κακουχίες και πολέμους. Αίσθηση προκαλεί ο λαογράφος ερευνητής Ηλίας Πετρόπουλος ο οποίος όπως γράφει στο βιβλίο του «Η Φουστανέλα» πάνω στο ένδυμα αλειφόταν χοιρινό λίπος για να αδιαβροχοποιείται.
Άγγλος στρατιώτης το 1805 αναφέρει για τον Αλή Πασά: «Όλα τα πρόσωπα και οι γιοι του βεζίρη συνηθίζουν την αρβανίτικη φορεσιά: καμιζόλα με χρυσό γαϊτάνι και φουστανέλα με δίπλες, που πέφτει πάνω στο μπενοβράκι, όπως ο χιτώνας των ρωμαϊκών αγαλμάτων. Κάπου κάπου τη βγάζουν και την απλώνουν πάνω στη φωτιά, έτσι που οι ψείρες, ζαλισμένες από τον καπνό, πέφτουν στις φλόγες. Από τα κρακ, που ακούγονται στη θράκα καταλαβαίνουν οι Αρβανίτες πως το ξεψείριασμα πάει καλά».
Η σύνθεσή της
Η φουστανέλα με τη σημερινή της μορφή, απαιτεί 30 μέτρα λευκού βαμβακερού υφάσματος και συντίθεται από συνολικά 400 τρίγωνα, όσα και τα χρόνια, που η Ελλάδα παρέμεινε σκλαβωμένη στους Τούρκους. Το πάνω μέρος της στολής, ονομάζεται «φερμέλη» και είναι ένα γιλέκο κεντημένο αποκλειστικά στο χέρι για περισσότερο από έναν μήνα.
Η προέλευση της ονομασίας
Όπως αναφέρει η λαογράφος και ενδυματολόγος Ιωάννα Παπαντωνίου, το όνομά της το παίρνει το βαμβακερό ιταλικό ύφασμα, «Fustagno», απ΄όπου βγήκε το Fustana, με υποκοριστικό το Fustanella, που στην πραγματικότητα προέρχεται από μια πόλη της Αιγύπτου, το Φουστάτ, ένα προάστιο του Καΐρου. Πάντως, η ενετική λέξη fustagno προήλθε από το υστερολατινικό fustaneum που ήταν λέξη κατασκευασμένη από τους Λατίνους για να αποδώσουν στη γλώσσα τους την ελληνιστική λέξη «ξύλινο», επειδή έτσι αποκαλούσαν οι Έλληνες το βαμβακερό και άλλα υφάσματα που χρησιμοποιούνταν για φορεσιές.
Στο σήμερα
Πλέον, τη φουστανέλα τη συναντάμε στους Ευζώνους, στρατιώτες της Προεδρικής Φρουράς οι οποίοι εκτελούν αποστολές συμβολικού χαρακτήρα. Η ιστορία τους ξεκινά το 1867 με την ίδρυση τεσσάρων ταγμάτων Ευζώνων με κεντρική αποστολή τη φύλαξη της ελληνικής μεθορίου.
