Περιεχόμενα
Βρίσκεστε σε μία στάση λεωφορείου και περιμένετε υπομονετικά να το δείτε στη γωνία να έρχεται, ή είστε σταματημένοι σε ένα φανάρι με το αυτοκίνητό σας και πλήττετε, ή ακόμα και δίπλα στον σύντροφό σας μπροστά στην τηλεόραση… Τι άλλο κάνετε παράλληλα εκείνη τη στιγμή; Θα σας πω. Κρατάτε στο χέρι σας το κινητό σας, το οποίο κοιτάτε είτε μηχανικά για να περάσει η ώρα, είτε γιατί δεν μπορείτε να ξεκολλήσετε από αυτό και να στρέψετε αλλού την προσοχή σας. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ όμως τι είναι αυτό που μας κάνει να αποκομίζουμε τόσο μεγάλη ευχαρίστηση από το να κοιτάζουμε την οθόνη του κινητού μας;
Η απάντηση ευτυχώς έχει δοθεί ήδη από την επιστημονική κοινότητα, η οποία μας ενημερώνει πως ο λόγος για τον οποίο πολλοί άνθρωποι αποκτούν εμμονή με τα social media, είναι η ντοπαμίνη -όχι, δεν πρόκειται για ένα ακόμη βαρετό άρθρο, έχει ενδιαφέρον, συνεχίστε να διαβάζετε-.
Με ποιον τρόπο τα social media επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου μας
Η ντοπαμίνη είναι ο νευροδιαβιβαστής που μας ωθεί να αναζητήσουμε εμπειρίες που θα μας κάνουν να νιώσουμε ευχαρίστηση, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και στη συμπεριφορά που βασίζεται στην ανταμοιβή.
Σχετική έρευνα έδειξε ότι το οπιοειδές σύστημα του εγκεφάλου μας είναι αυτό που προκαλεί την αίσθηση της ευχαρίστησης, την οποία η ντοπαμίνη μας ενθαρρύνει αρχικά να αναζητήσουμε. Αυτό μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε έναν ατελείωτο φαύλο κύκλο: η ντοπαμίνη μας κάνει να αναζητάμε ευχαρίστηση, παίρνουμε ανταμοιβή όταν ενεργοποιείται το οπιοειδές σύστημα του εγκεφάλου και στη συνέχεια θέλουμε να αναζητήσουμε περισσότερη ευχαρίστηση.
Ένα πολύ τρανταχτό παράδειγμα είναι όταν δημοσιεύουμε μία ανάρτησή μας στο Instagram. Η απόκτηση πολλών likes ή σχολίων και το αίσθημα της αναγνώρισης από τους άλλους οδηγεί στη δημοσίευση περισσότερων φωτογραφιών για να πάρουμε ξανά την ίδια ανταπόκριση και να αισθανθούμε την ίδια ευχαρίστηση. Ακριβώς αυτό είναι που μας εμποδίζει να βαρεθούμε τα social media και μας ενθαρρύνει να συνεχίσουμε να τα χρησιμοποιούμε -αν μη τι άλλο, αυτό make sense-.
«Gimme gimme more»
Κάτι άλλο όμως, που το λες και περίεργο, είναι ότι η αδυναμία πρόβλεψης προκαλεί, επίσης, την απελευθέρωση της ντοπαμίνης. Και προχωρώ σε ένα εντελώς τυχαίο παράδειγμα: όταν παρακολουθούμε έναν πρώην μας στα social -με κάποιου είδους ένταση όσο να πεις σε συχνότητα- είναι επειδή η κατάσταση είναι απρόβλεπτη. Ουσιαστικά, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε τι θα αντικρίσουμε προτού το δούμε -εκτός κι αν έχουμε φτιάξει δεύτερο ψεύτικο προφίλ και τον ακολοουθούμε-. “Μήπως άλλαξε την κατάσταση της σχέσης του; Πού ήταν χθες; Ποια είναι η Μαρία;;;” Αυτή η αγωνία και η αδυναμία πρόβλεψης διεγείρει την ντοπαμίνη και μας παρακινεί να εμπλακούμε σε αυτήν τη συμπεριφορά (δηλαδή, να ελέγχουμε συνεχώς τη σελίδα του) όλο και πιο πολύ.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και μετα βίντεο που διαδέχεται το ένα το άλλο, είτε βρισκόμαστε στο Instagram, στο TikTok, ή σε παρόμοια πλατφόρμα, κάνουμε διαρκή κύλιση. Ένα βίντεο 5 έως το πολύ 10 δευτερολέπτων μετά το επόμενο και πριν το καταλάβουμε, έχουμε περάσει την τελευταία ώρα παρακολουθώντας τυχαία βίντεο- αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Αναζητούμε συνεχώς νέο, εντονότερο ερέθισμα.
Πως μονοπωλεί το χρόνο μας;
Ένα άλλο κόλπο που έχουν σκεφτεί εκεί στο Instagram, για να μονοπωλούν το χρόνο μας και την προσοχή μας, είναι ότι μερικές φορές, όταν κάνουμε μία ανάρτηση, αποκρύπτονται τα likes για λίγα λεπτά και εμείς νομίζουμε πως δεν έχουμε κανένα ριάξιον, όμως λίγο αργότερα ο αλγόριθμος μας στέλνει όλα τα likes μαζί, μας στέλνει κυριολεκτικά μία «έκρηξη» ευχαρίστησης. Και εκεί που είσαι απογοητευμένος και νομίζεις ότι είσαι πιο looser και από αυτούς που πήραν «Χρυσά Βατόμουρα» στα Όσκαρ, παίρνεις τα μαζεμένα likes και νιώθεις πάλι έντονη χαρά και ικανοποίηση.
Ουσιαστικά τι συμβαίνει; Τα κέντρα ντοπαμίνης μας έχουν προετοιμαστεί από τα αρχικά αρνητικά αποτελέσματα των λιγοστών likes, προκειμένου αργότερα να ανταποκριθούν σθεναρά στην ξαφνική «επίθεση» από καρδούλες και άλλα ριάξιονς. Αυτού του είδους η ανταμοιβή εκμεταλλεύεται την επιθυμία μας για κοινωνική αλληλεπίδραση που βασίζεται στην ντοπαμίνη, και βελτιστοποιεί την ισορροπία των αρνητικών και θετικών σημάτων που λαμβάνουμε.