Περιεχόμενα
Τα Χριστούγεννα είναι η κυρίαρχη γιορτή στο δυτικό χειμώνα, με ένα άμεσα αναγνωρίσιμο καστ χαρακτήρων: Ο Ιησούς, η Αγία Οικογένεια και οι Τρεις Μάγοι με τα δώρα. Αν όμως ρίξετε μία πιο προσεκτική ματιά, θα ανακαλύψετε ένα μυστηριώδες σύνολο σκιωδών χαρακτήρων που υπάρχουν στις χειμερινές γιορτές της Ευρώπης, κουβαλώντας μαζί τους τους απόηχους ενός προχριστιανικού παρελθόντος. Ορισμένοι μοιάζουν χαρακτήρες βγαλμένοι από μύθους και θρύλους, όπως μάγισσες και δαίμονες -άλλοι έχουν μια ανιμιστική αίσθηση, επικαλούμενοι τα πνεύματα της φύσης.
Ιστορικά, η Εκκλησία προσπάθησε να εξαλείψει τους «πρωταγωνιστές» των λαϊκών δοξασιών, ωστόσο πολλές από αυτές επιβίωσαν, συχνά απορροφημένες μέσα στα χριστιανικά έθιμα. Σήμερα, προσφέρουν μια συναρπαστική ματιά στον τρόπο με τον οποίο η λαϊκή παράδοση και οι θρησκευτικές παραδόσεις διαπλέκονται, αποτελώντας τη βάση για ζωντανές γιορτές που οι ταξιδιώτες μπορούν να ζήσουν από κοντά. Ακολουθούν τέσσερις από τις πιο συναρπαστικές:
Η γιορτή της Befana στην Ιταλία
Η εικόνα μιας μάγισσας που ιππεύει μέσα στη νύχτα πάνω σε ένα σκουπόξυλο μπορεί να μη φαίνεται συμβατή με τον χριστιανισμό. Και όμως, στη συντριπτικά καθολική Ιταλία, αυτή είναι η μορφή που παίρνει η La Befana, η οποία παραδίδει δώρα τη νύχτα της 5ης Ιανουαρίου (επίσης γνωστή ως παραμονή των Θεοφανείων).
Η Befana έχει πολλές ομοιότητες με τον Άγιο Βασίλη. Πετάει μέσα στη νύχτα για να παραδώσει τα δώρα στα παιδιά, όπως ο Άγιος Βασίλης, και μπαίνει ακόμη και στα σπίτια τους από την καμινάδα -γι’ αυτό και συνήθως απεικονίζεται καλυμμένη με αιθάλη. Εξυπηρετεί επίσης μια ηθική λειτουργία, ανταμείβοντας τα παιδιά που έχουν καλή συμπεριφορά με παιχνίδια και καραμέλες (σκληρές καραμέλες) και τιμωρώντας τα άτακτα παιδιά αφήνοντάς τους κομμάτια κάρβουνου.
Η Befana μπορεί να έχει προχριστιανικές ρίζες -έχει ομοιότητες με τη Strenua, τη ρωμαϊκή θεά των δώρων του νέου έτους- αλλά ενσωματώθηκε στον ιταλικό χριστιανισμό μέσω ενός μύθου που θέλει να προστατεύει τους τρεις Μάγους όταν πήγαιναν να συναντήσουν τον Ιησού.
Η Befana συναντάται στη λαογραφία σε όλη την Ιταλία, αλλά η πατρίδα της θεωρείται η πόλη Urbania στην περιοχή Marche, όπου γιορτάζεται κάθε Ιανουάριο με τη Festa della Befana. Περίπου 30.000 θεατές καταφθάνουν στην πόλη για να τσιμπήσουν μπισκότα befanini (μπισκότα με γεύση ρούμι, σε σχήμα μάγισσας), να δουν τη μακρύτερη κάλτσα του κόσμου (εντυπωσιακά 50 μέτρα) να παρελαύνει στην πόλη και να ψωνίσουν από τις αναδυόμενες αγορές που πωλούν τοπικά κεραμικά majolica. Υπάρχουν ακόμη και μασκαρεμένες μάγισσες που χορεύουν στο δρόμο και «πετούν» (zipline) ανάμεσα στους πύργους των εκκλησιών με τα σκουπόξυλά τους.
Krampusnacht στις Ευρωπαϊκές Άλπεις
Η ημερομηνία της 6ης Δεκεμβρίου σηματοδοτεί τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, ενός Έλληνα επισκόπου του 3ου αιώνα, ο οποίος έγινε προστάτης των παιδιών και αποτελεί την πραγματική προέλευση του θρύλου του Άγιου Βασίλη. Στις Άλπεις της Κεντρικής Ευρώπης, ιδίως στη Βαυαρία, την Αυστρία και το Νότιο Τιρόλο, η Ημέρα του Αγίου Νικολάου γιορτάζεται, όπως και τα Ιταλικά Θεοφάνεια, με την προσφορά δώρων σε φρόνιμα παιδιά.
Η προηγούμενη νύχτα, όμως, είναι μια εντελώς σκοτεινή και πιο τρομακτική υπόθεση: η Krampusnacht (Νύχτα Κράμπους). Η λαϊκή παράδοση σε αυτό το μέρος της Ευρώπης μιλάει για τον Κράμπους, μια δαιμονική φιγούρα -μισός άνθρωπος και μισός κατσίκι (σας θυμίζει κάτι από αρχαία Ελλάδα, μήπως;) που απεικονίζεται με τεράστια γλώσσα που κουνιέται, σκούρο τρίχωμα, κέρατα και άγρια μάτια- ο οποίος, όπως η Befana και ο Άγιος Βασίλης, τιμωρεί τα άτακτα παιδιά. Οι μέθοδοι του Κράμπους, όμως, είναι πιο αυστηρές: χτυπάει τα παιδιά με ράβδους από σημύδα, ή αν είναι ιδιαίτερα κακότροπα, τα μεταφέρει κατευθείαν στην κόλαση μέσα σε ένα καλάθι που φοράει στην πλάτη του. Ο Κράμπους παρουσιάζεται ως βοηθός του Αγίου Νικολάου και αυτό το παράξενο ζευγάρι εμφανίζεται συχνά μαζί σε ευχετήριες κάρτες.
Η ακριβής προέλευση του Κράμπους έχει χαθεί από την ιστορία, αν και, όπως και με την Befana, είναι πιθανό να ήταν ένας μη χριστιανικός λαϊκός χαρακτήρας που απορροφήθηκε από τη χριστουγεννιάτικη παράδοση. Σήμερα, τη νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου πραγματοποιείται το Krampuslauf (Krampus Run), με τους κατοίκους των πόλεων και των χωριών σε όλες τις περιοχές των Άλπεων να φορούν μάσκες και κοστούμια Κράμπους, να πίνουν σημαντικές ποσότητες σναπς (το αγαπημένο ποτό του Κράμπους) και να κουνάνε καμπάνες για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Τα Krampus Runs πραγματοποιούνται σε όλη την Αυστρία και το Νότιο Τιρόλο, αλλά ένα από τα μεγαλύτερα και πιο προσιτά λαμβάνει χώρα στην παλιά πόλη του Σάλτσμπουργκ.
Mari Lwyd, Ουαλία
Στην Ουαλία, η περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς σηματοδοτείται από ένα από τα πιο εντυπωσιακά βρετανικά λαϊκά έθιμα: το Mari Lwyd. Αυτή η αρχαία παράδοση προβλέπει ένα κρανίο αλόγου διακοσμημένο με πούλιες και σερπαντίνες και τις κόγχες των ματιών του με μπιχλιμπίδια, ενώ το όλο πράγμα συνδέεται με ένα κοντάρι και ένα σεντόνι και φοριέται ως κοστούμι από έναν ντόπιο άνδρα. Στη συνέχεια γυρίζει με μια ομάδα πιστών στη γειτονιά, χτυπώντας πόρτες και ζητώντας, μέσω του στίχου, να τον αφήσουν να μπει μέσα και να του δώσουν φαγητό και ποτό.
Παρόμοιες πρακτικές είναι χαρακτηριστικό άλλων εορτών -το «φάρσα ή κέρασμα» στις Απόκριες ή το τραγούδι των κάλαντων από πόρτα σε πόρτα τα Χριστούγεννα. Στην περίπτωση του Mari Lwyd πρόκειται για μια παραλλαγή του wassailing, κατά την οποία οι άνθρωποι πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τραγούδια και προσφέροντας ένα ποτό από ένα wassail -ένα μεγάλο μπολ με παντς που περιέχει ζεστό κρασί ή μηλίτη- σε αντάλλαγμα για δώρα.
Τα Mari Lwyds μπορούν να εντοπιστούν σε όλη τη νότια Ουαλία κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, αλλά το μεγαλύτερο γεγονός πραγματοποιείται στην πόλη Chepstow στα σύνορα με την Αγγλία κάθε Ιανουάριο, όπου δεκάδες από αυτά τα παράξενα σκελετωμένα άλογα κατεβαίνουν στους δρόμους. Κάθε ένα συνοδεύεται από μια ομάδα χορευτών Morris, οι οποίοι δίνουν παραστάσεις σε όλη την πόλη πριν μεταβούν με τα Mari Lwyds στο μουσείο της πόλης, σε διάφορες παμπ και στο κάστρο του Chepstow, όπου χτυπούν την πόρτα σε αναφορά με την παράδοση του wassail από σπίτι σε σπίτι.
Στη συνέχεια μετακινούνται στην Παλιά Γέφυρα Wye, η οποία σηματοδοτεί τα σύνορα μεταξύ Αγγλίας και Ουαλίας, για μια συμβολική τελετή συνόρων με ομάδες wassail από την Αγγλία, οι οποίες τελικά προσκαλούνται στην ουαλική πλευρά. Στη συνέχεια, όλοι συγκεντρώνονται σε έναν οπωρώνα έξω από το κάστρο για ένα wassail με μήλα, όπου ο μηλίτης χύνεται πάνω στις ρίζες των δέντρων, φέτες τοστ κρεμιούνται στα κλαδιά και υπάρχει πολύς χορός Morris, τραγούδι και, πάνω απ’ όλα, κατανάλωση μηλίτη. Λέγεται ότι δίνει ευλογίες για καλή σοδειά την επόμενη χρονιά -μια πολύ ευχάριστη, αν και κάπως εκκεντρική βρετανική λαϊκή παράδοση.
Bear Dance, Ρουμανία
Οι αρκούδες πέφτουν σε χειμερία νάρκη κατά τη διάρκεια του χειμώνα, οπότε θα ήταν δικαιολογημένο να ανησυχήσετε περισσότερο από το συνηθισμένο αν βλέπατε μια αγέλη από αυτές να στρίβει σε μια γωνία, να βρυχάται και να χτυπάει τα νύχια της, αυτή την εποχή του χρόνου. Στην ανατολική ρουμανική περιοχή της Μολδαβίας, όμως, είναι συνηθισμένο θέαμα στις πόλεις και τα χωριά στις 30 Δεκεμβρίου -την ημέρα του Bear Dance.
Η Ρουμανία φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό καφέ αρκούδων στην Ευρώπη, εκτός της Ρωσίας, με 8.000 από αυτές να περιφέρονται στις δασωμένες πλαγιές των Καρπαθίων Ορέων, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτό το τρομακτικό πλάσμα έχει γίνει ισχυρό σύμβολο πνευματικής δύναμης στη ρουμανική κουλτούρα. Στο Bear Dance οι κάτοικοι της πόλης ντύνονται με αληθινά δέρματα αρκούδας -τα οποία έχουν περάσει από γενιά σε γενιά και ζυγίζουν έως και 40 κιλά- και διατρέχουν την πόλη χορεύοντας με τύμπανα και φλάουτα που παίζουν μουσικοί με παραδοσιακές φορεσιές.
Στον κύριο χορό οι αρκούδες πεθαίνουν συμβολικά και ανασταίνονται, αντιπροσωπεύοντας την ανανέωση για το επόμενο έτος. Πιστεύεται ότι η τελετή έχει τις ρίζες της στους Γκετο-Δακινούς, τους ινδοευρωπαϊκούς φυλετικούς πληθυσμούς που προϋπήρχαν της άφιξης των Ρωμαίων στη Ρουμανία. Οι Γκετο-Δάκες θεωρούσαν τις αρκούδες ως ιερά ζώα που συμβόλιζαν τη δύναμη και τη νέα ζωή, σε βαθμό που ήταν γνωστό ότι άλειφαν τα νεογέννητα μωρά με λίπος αρκούδας. Ο Bear Dance πραγματοποιείται σε όλη τη βορειοανατολική Ρουμανία, αλλά το πιο διάσημο φεστιβάλ γίνεται στην πόλη Κομανέστι.
Με πληροφορίες από BBC
