Η Val d’Aran (Κοιλάδα του Αράν), μια μικρή ορεινή κοιλάδα με πληθυσμό 10.000 ανθρώπων, γεωγραφικά θα έπρεπε να βρίσκεται στη Γαλλία. Ωστόσο, αποτελεί τη μόνη κοινότητα εντός των συνόρων της Ισπανίας που βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές των Πυρηναίων.

Επισήμως, η Val d’Aran βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων της Καταλονίας, και κρατά σταθερή την τοπική της ταυτότητα. Κλειδί αυτής της ταυτότητας είναι η Αρανική γλώσσα, η οποία μαζί με την Καταλανική και την Ισπανική, αναγνωρίζεται επίσημα ως η τρίτη γλώσσα της Καταλονίας. 

Ο Sans Socasau, πρόεδρος του Institut d’Estudis Aranese, εξηγεί γιατί τα αρανικά είναι μια τόσο ξεχωριστή γλώσσα. «Τα αρανικά έχει τις ρίζες της στις ρομανικές γλώσσες», εξήγησε. «Είναι πολύ κοντά στα λατινικά, αλλά έχει εξελιχθεί πολύ διαφορετικά από τα ισπανικά και τα γαλλικά». Μάλιστα, είναι μια ξεχωριστή διάλεκτος της οξιτανικής γλώσσας, η οποία, στην ακμή της κατά τον Μεσαίωνα, μιλιόταν από τα Πυρηναία έως το Πιεμόντε, που βρίσκεται στη σημερινή βόρεια Ιταλία. «Αυτή ήταν η περιοχή της οξιτανικής γλώσσας και ήταν το έδαφος των Τροβαδούρων».

Τον 11ο και τον 12ο αιώνα, σημειώθηκε μια έκρηξη της οξιτανικής ποίησης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η γλώσσα διαδόθηκε παντού από Τροβαδούρους, Οξιτανόφωνους ποιητές και συγγραφείς που συνέθεταν και ερμήνευσαν μεσαιωνικά ειδύλλια. Ακόμη και ο Ριχάρδος Α’ της Αγγλίας είχε τα Οξιτανικά ως μητρική γλώσσα (η μητέρα του, Ελεονώρα της Ακουιτανίας, καταγόταν από μια οξιτανόφωνη περιοχή). Τελικά τα οξιτανικά δεν επιβίωσαν και αντικαταστάθηκαν από άλλες γλώσσες.

Στη Val d’Aran, η οξιτανική γλώσσα έμεινε γνωστή ως αρανικά, και τα κυβερνητικά στοιχεία δείχνουν ότι περίπου 4.000 κάτοικοι μπορούν να μιλούν τη γλώσσα, η οποία διδάσκεται και στα σχολεία. Παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Francisco Franco, το οποίο διήρκεσε μέχρι το θάνατο του δικτάτορα το 1975, η γλώσσα απειλήθηκε, τελικά έλαβε επίσημη αναγνώριση όταν η Val d’Aran αποσχίστηκε από την καταλανική κυβέρνηση το 1991. Επίσης το 2010, τα αρανικά ανακηρύχθηκαν επίσημη διάλεκτος.

Δεδομένου ότι η Val d’Aran χωρίζεται από την υπόλοιπη Ισπανία από τα Πυρηναία, η πρόσβαση από τη Βαρκελώνη είναι δυνατή χάρη σε μια σήραγγα μήκους 5 χιλιομέτρων μέσα από τα βουνά που άνοιξε το 1948. Τα κτίρια, με τις δίριχτες στέγες τους διαφέρουν από τις επίπεδες στέγες της πρωτεύουσας της Καταλονίας και σου δίνουν την αίσθηση του «χωριού».

Η Val d’Aran αν και απομονωμένη ήταν ένας τόπος εμπορίου

Η Carla del Valle, ειδικός στις μεσαιωνικές σπουδές και διευθύντρια του Musèu dera Val d’Aran, υποστηρίζει ότι αν και είναι ένα απομονωμένο μέρος, η Val d’Aran είχε αναπτυγμένο εμπόριο. Είναι μια κοιλάδα επικοινωνίας, όχι απομόνωσης, που διατηρεί τον πολιτισμό της.

Στο μουσείο υπάρχουν πίνακες πληροφοριών σε τρεις γλώσσες: αρανικά, καταλανικά και ισπανικά. Οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ των τριών ρομανικών γλωσσών γίνονται πιο εμφανείς, εάν τις δεις μαζί. Η πιο εμφανής διαφορά είναι στις προθέσεις.

Μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση του 18ου αιώνα, η κοιλάδα διοικούνταν θρησκευτικά από επισκόπους της  Saint-Bertrand-de-Comminges στη Γαλλία. Πολιτικά όμως πάντα άνηκε στην Ισπανία. Ήταν συνδεδεμένο με τα ισπανικά βασίλεια, που πάντα προσπαθούσαν να επεκταθούν προς την Καταλονία. Έντονα ανεξάρτητη, η Val d’Aran υποστήριζε τον ηγεμόνα που έδινε στην κοιλάδα τα περισσότερα προνόμια.

Το 1313, υπέγραψε την Querimonia, ένα έγγραφο που παρείχε στην κοιλάδα ημι-ανεξαρτησία. Οι Querimoniawas βασίστηκαν το 1991, όταν έλαβε εκ νέου το ιστορικό του δικαίωμα στην αυτοδιοίκηση μετά την ενσωμάτωσή του στην Καταλονία τον 19ο αιώνα. Για να θαυμάσει κανείς την ορεινή κουλτούρα της περιοχής, επιβάλλεται μια επίσκεψη στο χωριό Bagergue, το οποίο, σε υψόμετρο 1.424 μέτρων, είναι το ψηλότερο χωριό της Καταλονίας. Ακόμα η κοιλάδα είναι η μόνη με θέα τον Ατλαντικό σε όλη την Καταλονία.

Οι εκκλησίες κατασκευασμένες σε τοπικό ρωμανικό στυλ που ήταν δημοφιλές τον Μεσαίωνα, χτίστηκαν όχι μόνο ως τόποι λατρείας, αλλά και ως κάστρα – παρατηρητήρια για τη φύλαξη των συνόρων. Μάλιστα το 92% της οικονομίας της κοιλάδας βασίζεται στον τουρισμό, δηλαδή στην πεζοπορία, στην ορεινή ποδηλασία και στο ράφτινγκ το καλοκαίρι ή στα χειμερινά σπορ στο χιόνι.

Παρά το επίσημο καθεστώς και τις νομικές του προστασίες, ο τουρισμός και η μετανάστευση στη Val d’Aran είχε ως αποτέλεσμα την αργή απώθηση της ντόπιας γλώσσας από μεγαλύτερες γλώσσες, όπως τα ισπανικά. Κάποιοι φοβούνται ότι μέσα στα επόμενα 30 χρόνια θα έχει εξαφανιστεί, καθώς λίγοι είναι εκείνοι που μιλούν τακτικά της γλώσσα.