Περιεχόμενα
Στις περισσότερες χώρες του κόσμου η φοιτητική ζωή και η νεανική γενικότερα ηλικία σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ. Όλοι άλλωστε έχουμε παραδεχθεί σε κάποια στιγμή πως στα νεανικά μας χρόνια κάναμε λίγο απερίσκεπτα κατανάλωση αλκοόλ.
Αν γνωρίζαμε τότε τις επιπτώσεις που έχει η κατανάλωση αλκοόλ στην ανάπτυξη του εγκαφάλου των νεαρών ενηλίκων, ίσως να ήμασταν λίγο πιο προσεκτικοί.
Στα 18 ο εγκέφαλος εξακολουθεί να αναπτύσσεται και θα βρίσκεται σε στάδιο ωρίμανσης για τουλάχιστον επτά χρόνια. Αυτό αλλάζει τον τρόπο που ανταποκρινόμαστε στο αλκοόλ –και γενικότερα στο ποτό- κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου και μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη γνωστική μας ανάπτυξη.
Μιλώντας σε ερευνητές για την επίδραση του αλκοόλ στους νέους, εξέπληξαν πολλά άλλα ευρήματα εκτός από αυτά. Έρευνες απ’ όλο τον κόσμο έχουν αρχίσει να ανατρέπουν μια σειρά από κοινές υποθέσεις σχετικά με την ηλικία και το αλκοόλ, όπως η ιδέα ότι οι ηπειρωτικοί Ευρωπαίοι έχουν μια πιο υγιεινή κουλτούρα κατανάλωσης αλκοόλ από το Ηνωμένο Βασίλειο ή τις ΗΠΑ και ότι το να επιτρέπουν στους νέους να πίνουν στο σπίτι με τα γεύματα τους διδάσκει υπεύθυνη χρήση αλκοόλ.
Το αν αυτή η νέα επιστήμη θα αλλάξει ή όχι τους τρέχοντες νόμους για το ποτό, είναι ένα περίπλοκο πολιτικό ζήτημα, αλλά η μεγαλύτερη επίγνωση των γεγονότων μπορεί τουλάχιστον να επιτρέψει στις μελλοντικές γενιές να κάνουν μια πιο ενημερωμένη επιλογή σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους επιλέγουν να διασκεδάσουν -και μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να αποφασίσουν πώς να χειρίζονται το αλκοόλ στο σπίτι τους.
Αλκοόλ: Μικρά σώματα, μεγάλα μυαλά
Ας είμαστε ξεκάθαροι: το αλκοόλ είναι τοξίνη. Οι κίνδυνοί του καλύπτουν μία μεγάλη γκάμα αρνητικών επιπτώσεων: θανατηφόρα ατυχήματα, ηπατικές παθήσεις και πολλά είδη καρκίνου. Ακόμη και μικρές ποσότητες μπορεί να είναι καρκινογόνες, οδηγώντας τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να δηλώσει ότι «όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ, δεν υπάρχει ασφαλής ποσότητα η οποία δεν επηρεάζει την υγεία».
Ωστόσο, λίγες δραστηριότητες είναι εντελώς ακίνδυνες και οι κίνδυνοι τείνουν να σταθμίζονται με τις απολαύσεις που μπορεί να φέρει το αλκοόλ. Ως εκ τούτου, οι πολιτικές μας για την υγεία καθοδηγούνται από την αρχή του περιορισμού των ζημιών με μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.
Στις ΗΠΑ αυτό το όριο ορίζεται από την κατανάλωση όχι περισσότερων από δύο ποτών την ημέρα για τους άνδρες και όχι περισσότερο από ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες –με πολλές άλλες χώρες να ακολουθούν παρεμφερείς συστάσεις.
Αν και η μπύρα και το κρασί θεωρούνται συνήθως ως πιο ασφαλή ποτά, όπως αναφέρει η οδηγία των ΗΠΑ, ο τύπος του ποτού δεν είναι ο σημαντικός παράγοντας –αντίθετα, είναι η ποσότητα αλκοόλ που καταναλώνεται: «Μία μπύρα 12 ουγκιών έχει περίπου την ίδια ποσότητα αλκοόλ με ένα ποτήρι κρασί 5 ουγγιών ή 1,5 ουγγιά ποτό».
Η νομοθεσία γύρω από την ηλικία αγοράς αλκοόλ ακολουθεί μια παρόμοια λογική περιορισμού της ζημίας: οι νόμοι προστατεύουν τα παιδιά, ενώ επιτρέπουν στους νεαρούς ενήλικες να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η ελάχιστη ηλικία είναι τα 18 έτη –στις ΗΠΑ είναι τα 21.
Υπάρχουν, ωστόσο, πολλοί λόγοι για τους οποίους το αλκοόλ μπορεί να είναι πιο επικίνδυνο για τους νεότερους, ακόμη και αφού έχουν περάσει τη νόμιμη ελάχιστη ηλικία κατανάλωσης αλκοόλ. Το ένα είναι το μέγεθος και το σχήμα του σώματος: οι έφηβοι δεν φτάνουν στο ύψος του ενήλικου τους μέχρι τα 21, και ακόμη και αφού σταματήσουν να αναπτύσσονται κατακόρυφα, μπορεί να τους λείπει ο μεγαλύτερος όγκος των ατόμων που βρίσκονται στα 30 ή τα 40 τους.
Αλκοόλ: Διαμόρφωση του εγκεφάλου
Εξίσου σημαντικές είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν μέσα στο κρανίο. Στο παρελθόν, πιστευόταν ότι η νευρική ανάπτυξη σταματούσε στις αρχές της εφηβείας μας, αλλά σειρά πρόσφατων ερευνών δείχνει ότι ο εγκέφαλος των εφήβων υφίσταται μια περίπλοκη επανακαλωδίωση που δεν τελειώνει τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 25 ετών.
Οι πιο σημαντικές αλλαγές περιλαμβάνουν τη μείωση της «φαιάς ουσίας» καθώς ο εγκέφαλος κλαδεύει τις συνάψεις που επιτρέπουν σε ένα κύτταρο να επικοινωνεί με ένα άλλο. Ταυτόχρονα, η λευκή ουσία -οι συνδέσεις μεγάλων αποστάσεων γνωστές ως άξονες που καλύπτονται με ένα μονωτικό λιπαρό περίβλημα- τείνει να πολλαπλασιάζεται.
«Είναι σαν τις υπερ-λεωφόρους του εγκεφάλου», λέει η Λίντσεϊ Σκουέλια, νευροψυχολόγος στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας. Το αποτέλεσμα είναι ένα πιο αποτελεσματικό νευρωνικό δίκτυο που μπορεί να επεξεργαστεί τις πληροφορίες πιο γρήγορα.
Το μεταιχμιακό σύστημα, που εμπλέκεται με ευχαρίστηση και ανταμοιβή, είναι το πρώτο που ωριμάζει. «Αυτές οι περιοχές μοιάζουν κατά την εφηβεία πλήρως με των ενηλίκων», εξηγεί η Σκουέλια.
Ο προμετωπιαίος φλοιός, που βρίσκεται πίσω από το μέτωπο, αργεί να ωριμάσει. Αυτή η περιοχή είναι υπεύθυνη για την σκέψη ανώτερης τάξης –η οποία περιλαμβάνει συναισθηματική ρύθμιση, λήψη αποφάσεων και αυτοέλεγχο.
Η σχετική ανισορροπία της ανάπτυξης αυτών των δύο περιοχών μπορεί να εξηγήσει γιατί οι έφηβοι και οι πιο νέοι ενήλικες τείνουν να είναι πιο ριψοκίνδυνοι από τους ενήλικες. «Πολλοί άνθρωποι περιγράφουν τον εφηβικό εγκέφαλο ως ένα πλήρως ανεπτυγμένο πεντάλ γκαζιού χωρίς φρένα», λέει ο Σκουέλια.
Και το να «λούζουμε» τους νευρώνες μας σε αλκοόλ –το οποίο είναι γνωστό ότι απελευθερώνει την αναστολή– μπορεί μόνο να ενισχύσει αυτό το κυνήγι συγκίνησης. Για ιδιαίτερα ορμητικούς εφήβους, το αλκοόλ μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο κακής συμπεριφοράς και παραβατικότητας.
«Τα πιο παρορμητικά παιδιά τείνουν να πίνουν περισσότερο και μετά το ποτό προκαλεί περισσότερη παρορμητικότητα», λέει η Σκουέγλια.
Σε αρκετά υψηλές συχνότητες και όγκους, η κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους θα μπορούσε να βλάψει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη του εγκεφάλου. Διαχρονικές μελέτες δείχνουν ότι η πρώιμη κατανάλωση αλκοόλ συνδέεται με ταχύτερη μείωση της φαιάς ουσίας, ενώ η ανάπτυξη της λευκής ουσίας καθυστερεί.
«Αυτοί οι σούπερ “αυτοκινητόδρομοι” δεν στρώνονται τόσο καλά στα παιδιά που αρχίζουν να πίνουν», λέει η Σκουέλια.
Οι συνέπειες μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανείς στα γνωστικά τεστ. Σε έναν νεαρό εγκέφαλο, οι περιοχές που είναι υπεύθυνες για την επίλυση προβλημάτων μπορούν να εργαστούν λίγο πιο σκληρά για να καλύψουν τα ελλείμματα. Δεν μπορεί να το κρατήσει αυτό για πάντα, ωστόσο.
«Έπειτα από πολλά χρόνια κατανάλωσης αλκοόλ, βλέπουμε λιγότερη ενεργοποίηση στον εγκέφαλο και χαμηλότερη απόδοση σε αυτά τα τεστ», λέει η Σκουέλια.
Η πρόωρη κατανάλωση αλκοόλ μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία και αυξάνει τον κίνδυνο κατάχρησης αλκοόλ αργότερα στη ζωή. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό αλκοολισμού –όσο νωρίτερα ξεκινήσουν, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητές τους να αναπτύξουν οι ίδιοι πρόβλημα με το ποτό.
Τα γονίδια που σχετίζονται με προχωρημένο κίνδυνο κατάχρησης αλκοόλ φαίνεται να έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου της ανάπτυξης του εγκεφάλου. «Και όσο περισσότερο μπορεί κάποιος να περιμένει, τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες να μπουν στο παιχνίδι αυτά τα γονίδια», αναφέρει η Σκουέλια.
Αλκοόλ: Το ευρωπαϊκό μοντέλο;
Πώς μπορεί αυτά τα ευρήματα να επηρεάσουν τις επιλογές ενός εφήβου –και τις αποφάσεις των γονιών του σχετικά με το πώς και πότε θα του επιτρέψουν να πίνει στο σπίτι;
«Το μήνυμά μας είναι να καθυστερήσουν όσο περισσότερο μπορούν», τονίζει η Σκουέλια, «επειδή ο εγκέφαλός αναπτύσσεται ακόμα και οι έφηβοι και νεαρότεροι σε ηλικία καλό είναι να αφήσουν εγκέφαλό τους να αναπτυχθεί και να είναι όσο πιο υγιής, πριν αρχίσουν να ασχολούνται με πράγματα, όπως η χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών».
Το αν αυτή η συμβουλή πρέπει να κατοχυρωθεί με νόμο είναι άλλο θέμα. Η Σκουέλια λέει ότι, στις δημόσιες ομιλίες της για την κατανάλωση αλκοόλ, τα μέλη του κοινού θέτουν συχνά το ερώτημα του «ευρωπαϊκού μοντέλου κατανάλωσης».
Σε ορισμένες χώρες όπως η Γαλλία, επιτρέπεται στους ανήλικους να πιουν ένα ποτήρι κρασί ή μπύρα για να συνοδεύσουν ένα οικογενειακό γεύμα. Ακόμη και εκτός Ευρώπης, πολλοί γονείς πιστεύουν ότι η αργή εισαγωγή στο αλκοόλ σε ελεγχόμενο πλαίσιο διδάσκει στους νέους να πίνουν με ασφάλεια και να μειώνουν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ αργότερα, ενώ ο περιορισμός το οδηγεί σε δελεαστικό «απαγορευμένο φρούτο».
Αυτό είναι μύθος. «Η έρευνα έδειξε ότι όσο πιο επιτρεπτικός είναι ένας γονέας με τη χρήση αλκοόλ, τόσο πιο πιθανό είναι ένα παιδί να έχει προβλήματα με το αλκοόλ αργότερα στη ζωή του», υποστηρίζει η Σκουέγλια.
Μια περιεκτική ανασκόπηση υποδεικνύει ότι, αντίθετα με την πεποίθηση των «απαγορευμένων φρούτων», «οι γονείς που επιβάλλουν αυστηρούς κανόνες σχετικά με τη χρήση αλκοόλ στους εφήβους συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με λιγότερο αλκοόλ και λιγότερες επικίνδυνες συμπεριφορές που σχετίζονται με το αλκοόλ».
Τα περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι οι αυστηρότεροι νόμοι για το ποτό, με μεγαλύτερη ελάχιστη ηλικία αγοράς, ενθαρρύνουν επίσης την πιο υπεύθυνη κατανάλωση. Σκεφτείτε μια μελέτη του Αλεξάντερ Αχάμερ στο Πανεπιστήμιο Johannes Kepler Linz στην Αυστρία, όπου οποιοσδήποτε άνω των 16 μπορεί να αγοράσει νόμιμα μπύρα ή κρασί.
Εάν οι αυστηρότεροι νόμοι αυξάνουν μόνο την επιθυμία για ποτό, τότε θα περίμενε κανείς ότι η Αυστρία θα έχει μια πιο υγιεινή κουλτούρα κατανάλωσης αλκοόλ από τις ΗΠΑ –όπου η ελάχιστη νόμιμη ηλικία κατανάλωσης αλκοόλ είναι τα 21. Αλλά αυτό δεν ισχύει.
Και στις δύο χώρες παρατηρείται αύξηση της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ αφού κάποιος έχει περάσει την ελάχιστη ηλικία. «Αλλά αυτό το άλμα ήταν 25% υψηλότερο στην Αυστρία με 16, από ό,τι στις ΗΠΑ με 21», λέει ο Αχάμερ.
Η αναμονή, με άλλα λόγια, φαινόταν να ενθάρρυνε πιο υπεύθυνη συμπεριφορά όταν επιτρεπόταν στους Αμερικανούς να αγοράζουν ποτά νόμιμα.
Ερωτώντας τους συμμετέχοντές του σχετικά με τη συμπεριφορά τους, ο Αχάμερ διαπίστωσε ότι οι αντιλήψεις των Αυστριακών για τους κινδύνους που συνδέονται με το ποτό άλλαξαν δραματικά καθώς συμπλήρωναν τα δέκατα έκτα γενέθλιά τους.
«Όταν το αλκοόλ γίνεται νόμιμο, οι έφηβοι αντιλαμβάνονται ότι είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνο από πριν», λέει ο Ahammer. Στα 16 αυτή η ψευδής αίσθηση ασφάλειας θα μπορούσε να είναι επικίνδυνη, ενώ στα 21, ο πιο ώριμος εγκέφαλος είναι κάπως καλύτερα εξοπλισμένος για να χειριστεί το ποτό του.
Ούτε η ιδέα μιας υγιεινής ευρωπαϊκής κουλτούρας κατανάλωσης ισχύει για μια ζωή. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι μισοί από όλους τους καρκίνους που αποδίδονται στο αλκοόλ στην ευρωπαϊκή περιοχή προκαλούνται από ελαφριά και μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.
