Τα Αντικύθηρα είναι ένα μικρό και γραφικό νησί, μεγάλης στρατηγικής σημασίας αν και μικρής έκτασης (μόλις 20 τετραγωνικά χιλιόμετρα) στο θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου, τα Κύθηρα και την Κρήτη. Η απευθείας απόσταση ανάμεσα στον Πειραιά και τα Αντικύθηρα είναι 134 ναυτικά μίλια, δηλαδή ελάχιστα λιγότερο από 250 χιλιόμετρα. Περισσότερο απ’ όση είναι η απόσταση του Πειραιά με την Πάτρα ή τη Λαμία.
Κι όμως, για τον εκλογικό χάρτη της Ελλάδας, τα Αντικύθηρα είναι… Πειραιάς! Και οι (ελάχιστοι, δυστυχώς) μόνιμοι κάτοικοι του νησιού που θα ξυπνήσουν το πρωί της Κυριακής 21 Μαϊου και θα πάνε στο σχολείο του νησιού για να ψηφίσουν θα καταμετρηθούν μαζί μ’ αυτούς που διαμένουν στα Ταμπούρια, το Χατζηκυριάκειο, την Καστέλλα, τα Καμίνια και τη Φρεαττύδα, τις συνοικίες του Πειραιά.
Το ίδιο συμβαίνει, δεκαετίες τώρα, με τους κατοίκους των νησιών του Αργοσαρωνικού (Αίγινα, Αγκίστρι, Πόρος, Ύδρα, Σπέτσες), τα Κύθηρα στα νότια των λακωνικών ακτών, αλλά και την περιοχή της Τροιζηνίας γύρω από τα Μέθανα! Η οποία μπορεί γεωγραφικά να είναι τμήμα της Αργολίδας, όμως διοικητικά (και εκλογικά) είναι αναπόσπαστο μέρος του Πειραιά.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Για να απαντήσει κάποιος πρέπει να κάνει μια βουτιά στην ιστορία. Διοικητική και εκλογική. Από γεωγραφικής πλευράς, πάντως, το μόνο λογικό θα ήταν να υπάγονταν στην περιφέρεια του Πειραιά τα δύο κοντινότερα νησιά (Αίγινα και Αγκίστρι), με τα οποία υπάρχει πολλαπλή καθημερινή σύνδεση.
Έπαιξαν ρόλο τα ακτοπλοϊκά
Η περίεργη γεωγραφία της Α’ Πειραιά είναι απόρροια των διοικητικών παράδοξων από τις αρχές ήδη του 20ου αιώνα. Στη δεκαετία του 1920 αποφασίστηκε να υπαχθούν όλα τα νησιά του Αργοσαρωνικού, αλλά και η Τροιζηνία με τον Πόρο στον τότε νομό Αττικής. Ως τότε βρίσκονταν στη δικαιοδοσία της Αργολίδας. Την ίδια χρονιά (1923) αποφασίστηκε και η υπαγωγή των Κυθήρων (και των Αντικυθήρων, φυσικά) στην Αττική, ύστερα από αίτημα των ίδιων των Κυθήριων, οι οποίοι θεωρούσαν πιο πρόσφορο να τακτοποιούν τις όποιες υποθέσεις τους στον Πειραιά, παρά στη Σπάρτη της Λακωνίας, όπου γεωγραφικά υπάγονται. Γενικά η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία με τον Πειραιά, που θεωρήθηκε πολύ πιο σταθερή από την επικοινωνία με τις γειτονικές ακτές, έπαιξε το ρόλο της.
Αυτό το καθεστώς έμεινε από τότε μέχρι σήμερα και δεν μεταβλήθηκε παρά τις όποιες άλλες αλλαγές έγιναν στις εκλογικές περιφέρειες. Για παράδειγμα, το 1952 αποφασίστηκε οι Βόρειες Σποράδες (Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος) να υπάγονται διοικητικά στο νομό Μαγνησίας και όχι στην Εύβοια. Την ίδια χρονιά «μεταφέρθηκε» η επαρχία Ολυμπίας από το νομό Μεσσηνίας σ’ αυτόν της Ηλείας. Έγιναν, λοιπόν, οι αντίστοιχες ρυθμίσεις και στις εκλογικές περιφέρειες.
Τα εκλογικά προνόμια σε Ύδρα, Σπέτσες και… Ερέτρια!
Τα παράδοξα με τις εκλογικές περιφέρειες φαίνεται ότι ταιριάζουν στην περιοχή του Αργοσαρωνικού. Από τις πρώτες εκλογές που έγιναν το 1844 αποφασίστηκε τα «ηρωικά» νησιά (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά) που πρόσφεραν πολλά στον αγώνα της ανεξαρτησίας να αποκτήσουν εκλογικά προνόμια. Ανεξάρτητα, λοιπόν, από τον πληθυσμό τους αποφασίστηκε η Ύδρα να εκπροσωπείται στο εκάστοτε κοινοβούλιο με τρεις βουλευτές και οι Σπέτσες και τα Ψαρά από δύο.
Λεπτομέρεια σημαντική: Τα Ψαρά, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή τους το 1824, είχαν ελάχιστο ελληνικό πληθυσμό, οι λίγοι που επέζησαν τα μάζεψαν και πήραν το δρόμο της προσφυγιάς. Εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της σημερινής Ερέτριας, στην οποία αρχικά έδωσαν το όνομα «Νέα Ψαρά». Το δε νησί αυτό καθ’ εαυτό δεν συμπεριλήφθηκε στο ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του, αφού διοικητικά ανήκε στην πολύ μεγαλύτερη περιφέρεια της Χίου.
Οι πρόσφυγες των Ψαρών, λοιπόν, και οι απόγονοί τους διατήρησαν για σχεδόν ένα αιώνα το δικαίωμα σε κάθε εκλογική αναμέτρηση να εκλέγουν δύο βουλευτές από την μικρή τους κοινότητα. Η «εκλογική περιφέρεια Νέων Ψαρών» αποτελούταν μόνο από όσους είχαν αρχικά δημιουργήσει την Ερέτρια και τους απογόνους τους. Αυτό το εκλογικό δικαίωμα άρχισε να αμφισβητείται μετά το 1912, όταν απελευθερώθηκαν και τα κανονικά Ψαρά μαζί με τη Χίο και τις Οινούσσες και ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος. Στις εκλογές του 1920 οι κάτοικοι του νησιού των Ψαρών μαζί με τους απόγονους των προσφύγων στην Ερέτρια ψήφισαν μαζί τους βουλευτές τους. Ένας, μάλιστα, από τους βουλευτές που εκλέχθηκαν ήταν ο Αλέξανδρος Κανάρης, εγγονός του πυρπολητή και μετέπειτα επί μακρόν πρωθυπουργού της Ελλάδας.
Τα εκλογικά προνόμια των τριών νησιών δεν καταργήθηκαν παρά στις εκλογές του 1935. Τότε αποφασίστηκε να ενσωματωθούν τα μεν Ψαρά στην περιφέρεια της Χίου, οι δε Ύδρα και Σπέτσες στην Αττική.
