Οι εκλογές της 21ης Μαϊου ήταν οι πρώτες του ελληνικού κράτους, στις οποίες μπόρεσαν να ψηφίσουν οι Έλληνες του εξωτερικού σε εκλογικά τμήματα κοντά στον τόπο κατοικίας τους. Χαιρετίστηκε ως ένα βήμα προς τα εμπρός, έστω κι αν τα αποτελέσματα (τουλάχιστον όσον αφορά τον αριθμό της συμμετοχής) δεν ήταν τα αναμενόμενα. Η διαδικασία έγινε, πάντως, και αποτελεί μια βάση, έστω μικρή, για την συνέχεια.
Τι κάνουν, όμως, οι άλλοι; Οι περισσότερες χώρες έχουν ενσωματώσει την ψήφο των πολιτών τους που είτε μένουν μόνιμα στο εξωτερικό, είτε την ημέρα των εκλογών δεν μπορούν να βρίσκονται στον τόπο κατοικίας τους. Άλλοι με τη λογική της εκπροσώπησης των ομογενών τους μέσω συγκεκριμένων εδρών στα κοινοβούλιά τους, άλλοι με την ενσωμάτωση των ομογενών στα κανονικά τους αποτελέσματα.
Μια ματιά στο πώς αντιμετωπίζουν τους ομογενείς τους οι μεγάλες πληθυσμιακά ευρωπαϊκές χώρες, όσες έχουν ισχυρή ομογένεια, καθώς και οι ΗΠΑ και η Τουρκία, είναι πάντα απαραίτητη. Για να γίνουν συγκρίσεις, αν μη τι άλλο.
ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ
Το κράτος ενθαρρύνει και διευκολύνει την εξ αποστάσεως ψηφοφορία, παρά το ιδιότυπο εκλογικό του σύστημα. Στη Βρετανία ολόκληρη η χώρα είναι χωρισμένη σε μονοεδρικές περιφέρειες, άρα υπάρχει σχεδόν απόλυτη ταύτιση βουλευτή και ψηφοφόρου. Κάθε ψήφος μπορεί να κάνει τη διαφορά, αφού την έδρα καταλαμβάνει ο πρώτος, ακόμα και με μία ψήφο, ανεξαρτήτως ποσοστού. Δεν έχει ακουστεί, πάντως, καμία φωνή περί «ξένων που αλλοιώνουν το αποτέλεσμα», κι άλλα τέτοια φαιδρά.
Υπάρχει διαφορετική διαδικασία για τους μόνιμους κατοίκους εξωτερικού, τους στρατιωτικούς ή διπλωματικούς υπαλλήλους ή τους κατοίκους της Βρετανίας, οι οποίοι την ημέρα των εκλογών θα βρίσκονται στο εξωτερικό και θέλουν να ψηφίσουν από εκεί. Υπάρχουν δύο επιλογές: Η επιστολική ψήφος και η ψήφος με εξουσιοδότηση (proxy vote).
Ο ψηφοφόρος που θέλει να ασκήσει το δικαίωμα με αυτό τον τρόπο πρέπει να συμπληρώσει μια αίτηση (τουλάχιστον 15 μέρες πριν την ημέρα των εκλογών), στην οποία θα εξηγεί τους λόγους που δεν μπορεί να μεταβεί στην κάλπη.
Το δικαίωμα των Βρετανών μόνιμων κατοίκων εξωτερικού (για περισσότερα από 15 χρόνια) να ψηφίζουν στις εκλογές αποκτήθηκε μόλις το 2022, μετά από 20ετή διαμάχη μεταξύ των κομμάτων και δικαστικό αγώνα που έφτασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η βρετανική Επιτροπή Εκλογών δεν δίνει ξεχωριστά στοιχεία για τους ψηφίσαντες από το εξωτερικό, δεδομένου ότι οι ψήφοι τους καταχωρούνται κανονικά ανά μονοεδρική περιφέρεια, ανάλογα με τον τόπο κατοικίας τους ή καταγωγής τους στη Βρετανία. Από ρεπορτάζ εφημερίδων εκτιμάται ότι όσοι ψήφισαν στις εκλογές του 2019, τις τελευταίες που έχουν διεξαχθεί, ξεπερνούν τις 600.000. Αυτός ο αριθμός αναμένεται να ξεπεραστεί κατά πολύ στις επόμενες.
ΓΑΛΛΙΑ
Οι Γάλλοι από την αρχή της λειτουργίας του κοινοβουλίου εκδήλωσαν τη… μανία τους για την εκπροσώπηση, έστω και τυπική, όλων των επαρχιών που αποτελούν το κράτος τους, ανεξαρτήτως της απόστασης. Ακόμα και την εποχή της αυτοκρατορίας υπήρχαν εκλογές για τις περιοχές που λειτουργούσαν ως αποικίες στην Ασία και την Αφρική.
Σήμερα από τις 577 έδρες του γαλλικού κοινοβουλίου (επίσης μονοεδρικές, όπως στη Βρετανία) οι 27 αφορούν περιοχές που δεν βρίσκονται στον γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης (π.χ. η Γουαδελούπη και η Μαρτινίκα στην Καραϊβική, η Γαλλική Πολυνησία στον Ειρηνικό) κι άλλες 11 έδρες εκπροσωπούν τους Γάλλους που ζουν στο εξωτερικό, σε συγκεκριμένα γεωγραφικά διαμερίσματα. Υπάρχει π.χ. έδρα «ΗΠΑ-Καναδά», έδρα «Ισπανίας και Πορτογαλίας», έδρα «δυτικής Αφρικής» και έδρα «Ασίας-Ωκεανίας».
Περισσότεροι από 2 εκατομμύρια Γάλλοι είναι εγγεγραμμένοι σ’ αυτές τις 11 περιφέρειες και έχουν δικαίωμα ψήφου. Οι κατά τόπους πρεσβείες και προξενεία είναι υπεύθυνες για την ανανέωση των εκλογικών καταλόγων. Στις τελευταίες γενικές εκλογές του 2022 συμμετείχαν περισσότεροι από 300.000 ψηφοφόροι, ειδικά στον δεύτερο γύρο όπου κρίθηκαν οι έδρες.
ΙΤΑΛΙΑ
Παρόμοιο σύστημα με αυτό της Γαλλίας έχει υιοθετήσει και η Ιταλία για την εκπροσώπηση των μόνιμων κατοίκων εξωτερικού. Από τις 400 έδρες της ιταλικής βουλής οι τέσσερις καταλήγουν σε ομογενείς, μάλιστα από διαφορετικά γεωγραφικά διαμερίσματα: Μία έδρα αντιστοιχεί σε ΗΠΑ και γενικά Βόρεια Αμερική, μία στη Νότια Αμερική, μία στην Ευρώπη και μία στον υπόλοιπο κόσμο.
Στις εκλογές του 2022 περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ιταλοί του εξωτερικού άσκησαν το δικαίωμά τους. Το υπουργείο εσωτερικών έδωσε συγκεκριμένο αριθμό 1.233.828 ψηφίσαντες, σε σύνολο 4.743.980 εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Για πρώτη φορά, μάλιστα, τα ιταλικά κόμματα αποφάσισαν να παρουσιάσουν δικές τους λίστες και γι’ αυτές τις έδρες. Κατά παράδοση στις έδρες εξωτερικού υπήρχε ενιαία λίστα κι εκλέγονταν εκπρόσωποι της ομογένειας χωρίς κομματική στήριξη.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Η επιστολική ψήφος είναι πολύ διαδεδομένη στις γερμανικές εκλογές και λειτουργεί το ίδιο τόσο στο εσωτερικό της Γερμανίας, όσο και στο εξωτερικό. Η Γερμανία από το 2009 έχει καταργήσει τις ηλεκτρονικές μηχανές καταχώρισης ψήφων ως αντισυνταγματικές (!), όμως έχει δώσει το δικαίωμα σε όλους τους πολίτες να ψηφίσουν ανεξαρτήτως της κατοικίας τους ή του τόπου που θα βρίσκονται την ημέρα των εκλογών.
Όλοι οι πολίτες κάνουν αίτηση για να αποκτήσουν μια «κάρτα ψηφοφορίας», η οποία τους εγγράφει στους εκλογικούς καταλόγους και με την επίδειξή της μπορούν να ψηφίσουν (όπως γινόταν παλαιότερα στην Ελλάδα με το εκλογικό βιβλιάριο). Οι κάτοικοι εξωτερικού μπορούν επίσης να ζητήσουν την κάρτα και ειδικούς φακέλους, με τους οποίους θα καταχωρίσουν την ψήφο τους.
Με αρμοδιότητα του υπουργείου εσωτερικών τους στέλνεται με ταχυδρομείο ειδικό υλικό, το οποίο χρησιμοποιούν για να ψηφίσουν. Εκτός από την εκλογική κάρτα, στέλνονται τα ψηφοδέλτια της περιφέρειας που ψηφίζουν, ο ειδικός εκλογικός φάκελος, στον οποίο τοποθετούν το ψηφοδέλτιο, καθώς και ένας μεγαλύτερος φάκελος, στον οποίο βάζουν το ψηφοδέλτιο, την κάρτα τους και φωτοτυπίες εγγράφων που πιστοποιούν την ταυτότητά τους. Ο μεγαλύτερος φάκελος έχει τη σφραγίδα των γερμανικών ταχυδρομείων και αποστέλλεται δωρεάν από οποιαδήποτε χώρα.
Ο μόνος περιορισμός που υπάρχει είναι να έχει φτάσει ο φάκελος στο χώρο καταμέτρησης μέχρι τις 18:00 την ημέρα των εκλογών, δηλαδή μία ώρα πριν κλείσουν οι κάλπες. Ο μεγαλύτερος φάκελος σκίζεται και μετά την ταυτοποίηση οι μικρότεροι φάκελοι, που περιέχουν τα ψηφοδέλτια, τοποθετούνται σε ειδική κάλπη, ώστε να μην υπάρχει ταύτιση προσώπου με ψήφο.
ΙΣΠΑΝΙΑ
Παρά την πολύ μεγάλη ισπανική κοινότητα που διαμένει μόνιμα στο εξωτερικό, οι Ισπανοί δεν έχουν αποφασίσει να ξεχωρίσουν κάποιες έδρες από το κοινοβούλιό τους, ώστε αυτοί να εκπροσωπηθούν αυτόνομα. Δίνουν, όμως, το δικαίωμα σε όλους του πολίτες να ψηφίσουν είτε δια ζώσης (σε πρεσβείες και προξενεία, όπως έγινε και στις πρόσφατες ελληνικές εκλογές), αλλά και ταχυδρομικά.
Υπάρχει ειδική αίτηση που πρέπει να συμπληρώσει ο ενδιαφερόμενος στην ιστοσελίδα του υπουργείου εσωτερικών, στο τμήμα των εκλογών. Την αίτηση μπορεί να τη στείλει με ταχυδρομείο ή ηλεκτρονικά, αρκεί να επισυνάψει και μερικά άλλα έγγραφα, όπως φωτοτυπία εθνικής ταυτότητας, φωτοτυπία του ισχύοντος διαβατηρίου, πιστοποιητικό ιθαγένειας από την πλησιέστερη προξενική αρχή και πιστοποιητικό καταχώρισης στις λίστες της πρεσβείας ή του προξενείου. Η αίτηση πρέπει να έχει σταλεί τουλάχιστον 21 ημέρες πριν την ημερομηνία των εκλογών.
Η διαδικασία αποστολής των φακέλων και του άλλου υλικού είναι ακριβώς ίδια με αυτή των Γερμανών.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ
Ακόμα ένα κράτος με μεγάλη ομογένεια (υπήρξε και αυτοκρατορική δύναμη ως το πρόσφατο παρελθόν) που επέλεξε να έχει συγκεκριμένες έδρες στο κοινοβούλιό του για τους Πορτογάλους του εξωτερικού. Από τις 230 έδρες του πορτογαλικού κοινοβουλίου οι τέσσερις καταλήγουν σε εκπροσώπους της ομογένειας. Οι δύο απευθύνονται στην Ευρώπη και οι άλλες δύο στον υπόλοιπο κόσμο.
Η ψηφοφορία γίνεται διά ζώσης, όπως έγινε και στις πρόσφατες ελληνικές εκλογές, σε πρεσβείες και προξενεία της Πορτογαλίας ανά την υφήλιο. Οι εκλογικοί κατάλογοι είναι ήδη διαμορφωμένοι από τα στοιχεία που διατηρούν οι προξενικές αρχές, απλά γίνεται μια επιβεβαίωση περίπου έναν μήνα πριν τις εκλογές, για να επιβεβαιωθεί η ακριβής διεύθυνση του κατοίκου εξωτερικού.
Η διαφορά με τις ελληνικές εκλογές είναι ότι κάλπες στήνονται σε όλες τις πρεσβείες/προξενεία της Πορτογαλίας και όχι μόνο σε ορισμένα, ανεξαρτήτως του πόσοι τελικά θα ψηφίσουν. Βεβαίως και μόνο με τις ψήφους των διπλωματικών υπαλλήλων υπάρχει αρκετή συμμετοχή.
Στις πρόσφατες εκλογές του 2019 οι κατά τόπους εγγεγραμμένοι του εξωτερικού σύμφωνα με τα στοιχεία της διεύθυνσης εκλογών ήταν 1.521.947. Απ’ αυτούς ψήφισε μόλις το 11,42%, δηλαδή 173.792. Παρά τη συμμετοχή που φαίνεται μικρή, η πληθυσμιακή αντιστοίχιση ψηφοφόρου προς έδρα ήταν ίδια με αυτή της Πορτογαλίας.
ΗΠΑ
Οι Αμερικανοί ενσωμάτωσαν από νωρίς στις εκλογές τους την επιστολική ψήφο. Η οποία, φυσικά, απευθύνεται τόσο σε πολίτες που έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν σε διαφορετική πολιτεία απ’ αυτή που κατοικούν, αλλά κυρίως και σε πολίτες που ζουν στο εξωτερικό. Κάθε πολιτεία, βέβαια, έχει τους δικούς της κανόνες όσον αφορά το τι είδους επιστολική ψήφο δέχεται. Οι περισσότερες έχουν υιοθετήσει το σύστημα του ταχυδρομείου, αν και σε συγκεκριμένες πολιτείες (της ανατολικής και δυτικής ακτής) γίνεται δεκτή και αίτηση μέσω e-mail.
Επειδή η ημερομηνία των εκλογών κάθε φορά είναι γνωστή από πολύ καιρό και δεν αλλάζει με τίποτα, το κράτος στέλνει σε συγκεκριμένες διευθύνσεις (ή με e-mail) τις αιτήσεις και τα έγγραφα που χρειάζονται για την ψηφοφορία με επιστολή. Η λογική είναι η ίδια: Ένας μεγαλύτερος φάκελος που περιέχει τα έγγραφα πιστοποίησης και τον κλειστό φάκελο με το ψηφοδέλτιο, ο οποίος ανάλογα με την πολιτεία είτε καταμετράται σε ιδιαίτερη κάλπη, είτε «ανακατεύεται» με τις άλλες του εκλογικού τμήματος.
Στις τελευταίες εκλογές του 2020 υπήρξε ένα αξεπέραστο ρεκόρ: Πάνω από 65,6 εκατομμύρια Αμερικανοί από τα σχεδόν 159 εκατομμύρια που ψήφισαν το έκαναν μέσω επιστολικής ψήφου. Οι 39 από τις 50 πολιτείες των ΗΠΑ επιτρέπουν στους πολίτες τους να επιλέξουν ελεύθερα το αν θέλουν να ψηφίσουν επιστολικά ή διά ζώσης. Στις υπόλοιπες πρέπει να υπάρχει και αίτηση, στην οποία ο ψηφοφόρος να εξηγεί γιατί δεν μπορεί να μεταβεί στις κάλπες.
ΤΟΥΡΚΙΑ
Στις πρόσφατες εκλογές στην Τουρκία είχαν δικαίωμα συμμετοχής περισσότερα από 3 εκατομμύρια πολίτες που διαμένουν μόνιμα στο εξωτερικό. Οι Τούρκοι δεν χρησιμοποιούν το σύστημα της επιστολικής ψήφου, αλλά προτιμούν τη διά ζώσης ψηφοφορία σε κάλπες, που στήνονται στις κατά τόπους πρεσβείες και προξενεία. Στις εκλογές στήθηκαν κάλπες σε συνολικά 64 χώρες και φυσικά σε κράτη με μεγάλη τουρκική παροικία υπήρξαν εκλογικά κέντρα σε διαφορετικά σημεία (π.χ. στη Γερμανία στήθηκαν κάλπες σε 13 διαφορετικές πόλεις). Για τον πρώτο γύρο, στον οποίο οι ψήφοι καταχωρήθηκαν και για τις βουλευτικές εκλογές, οι κάλπες άνοιξαν μία εβδομάδα πριν. Η καταμέτρηση, πάντως, έγινε την ημέρα που έγιναν και οι εκλογές στο τουρκικό κράτος. Η συμμετοχή ξεπέρασε το 30%.
